Posters

Op zolder vond ik een prachtige Sovjet-poster uit de Koude Oorlog terug. Onder het kopje ‘Signalen ter afkondiging van burgerbescherming en hoe vervolgens te handelen’, krijgt de Sovjet-burger in een Hergé-achtig stripverhaal uitgelegd wat hij moet doen als er een vijandige mogendheid komt binnenvallen. Op de bijgaande plaatjes zijn kalme, welvarende Sovjet-burgers bezig met ogenschijnlijk normale dagelijkse handelingen: ze kijken tv, lopen een supermarkt in of draaien een kraan open. Sommigen, onder wie iemand op een galopperend paard, dragen een gasmasker, maar daar is niemand zichtbaar van onder de indruk, terwijl er toch, blijkens de tekst, wel degelijk sprake is van ‘chemische oorlogsvoering’ en ‘stralingsgevaar’.

De nuttige wenken op de poster zijn opgesteld in loodzware, voor ons lachwekkend ambtelijke taal. Daar zijn Russen nu eenmaal aan gehecht, ook tijdens doffe paniek. Ik kan mij nog mijn eerste en goddank enige parachutesprong boven Moskou herinneren, begin jaren negentig. Die gelegenheid betrof trouwens geen ‘burgerbescherming’, maar een vrolijk tijdverdrijf.

Tenminste, dat dacht ik, tot de instructeur begon uit te leggen: ‘Hoe te handelen in geval van gedeeltelijke of gehele weigering van de parachute tijdens de sprong’ en ‘Hoe te handelen in geval van onvoorziene verstrengeling van uw parachute met die van een passerende medeparachutist’. De oplossing van dat laatste probleem was eenvoudig: je moest op rustige, duidelijke toon tegen elkaar zeggen: ‘Komaan, laten wij ons van elkander losmaken.’ In vrije val, moet u rekenen. Goed, voor mij liep het goed af, maar er was ook een jongen bij die op een koe landde en zijn been brak.

Mocht er in Nederland nog eens de noodtoestand worden afgekondigd, dan zullen onze instanties zich, de gestaag groeiende bevolkingsgroep van halve analfabeten indachtig, waarschijnlijk bedienen van louter pictogrammen. Nee, dan die Sovjet-poster: ‘In geval van luchtalarm sluit u onverwijld elektrische of door gas aangedreven verhittingsarmaturen af, vergewist u zich van de aanwezigheid van persoonlijke documenten, medicinale en overige methoden van zelfbescherming, alsmede drinkwater en houdbare levensmiddelen, kleedt en schoeit u kinderen en uzelf in mantels en laarzen van ondoordringbaar materiaal en begeeft u zich aan de hand van regeringsinstructies naar de dichtstbijzijnde schuilgelegenheid.’

De plaatjes zijn ontroerend, met zachte, ouderwetse pastelkleuren. Een knapzakje met een fles melk, een pot pruimencompote en een blikje sardines in tomatensaus (houdbare levensmiddelen!). Een soldaat die een grammofoonplaat opzet. Een oude vrouw die het mutsje van een klein, ernstig kijkend meisje dichtknoopt. Waaiervormig gerangschikte trouwboekjes, schooldiploma’s, ‘arbeidsboekjes’ en rijbewijzen, stuk voor stuk blijkbaar onmisbare attributen in de heroïsche strijd tegen de anticommunistische vernietigingsdrang van de VS.

De Burgerbeschermingsposter bleek, bij ongelovige beschouwing, gedrukt in de late jaren tachtig. Uit die tijd stamt ook een van de allereerste Sovjet-punkbands, stellig niet toevallig ook ‘Burgerbescherming’ (Grazjdanskaja Oborona) geheten. Die jongens zongen over de ‘holle klanken en lege dagen’ van het communisme, en dat mocht niet. De verspreiding van hun muziek voltrok zich via illegale, sterk ruisende cassettebandjes. Tijdens hun kleinschalige optredens kwam regelmatig de kgb langs om de stroom af te snijden. Dat waren tijden.

De oprichter van Grazjdanskaja Oborona is inmiddels dood. Hij stierf vier jaar geleden op zijn 43ste in zijn slaap.

De Koude Oorlog was toen al onherroepelijk voorbij. Gelukkig hebben we de posters nog.