Schildersverdriet

De wegen van de mode zijn ondoorgrondelijk. Deze weinig oorspronkelijke gedachte kwam bij me op toen ik onlangs een nieuwe broek wilde kopen. Nu houd ik van broeken met een omslag, maar volgens de verkoopster waren broeken-met-omslag uit de mode, en daarom niet verkrijgbaar. Zo gaat het met alles. De opticien probeert je af te schepen met een modieus brilletje met veel te kleine ovale glazen, of met een veredelde veiligheidsbril in bloedrood of metallic blauw. Als je naar de bakker gaat voor een halfje volkoren, dan blijkt dit niet meer gebakken te worden. Je kunt kiezen uit broodsoorten die om volslagen onduidelijke redenen koalabrood, waddenbrood, of Zeeuwse vlegel heten. Voor iemand zoals ik, die op veel terreinen innig tevreden is met de status quo, is het grillige en onvoorspelbare pad van de mode een gruwel. Daarom constateer ik met gemengde gevoelens dat ook de tuin aan modegrillen onderhevig is. En dan bedoel ik niet dat de klapstoelen waarop de pompoen rust het ene jaar gifgroen geschilderd zijn en het andere jaar lichtblauw, maar dat bepaalde planten jarenlang favoriet kunnen zijn, om dan plotseling zonder aanwijsbare redenen in de vergetelheid weg te zinken. Een plant die je bijna nooit meer in tuinen tegenkomt – en Joost mag weten waarom – is Saxifraga umbrosa. Uit de reeks van Nederlandse namen van deze plant, zoals schildersverdriet, schildersleed, mennistenzusje en hoe-langer-hoe-liever, blijkt dat Saxifraga umbrosa ooit bij velen bekend moet zijn geweest. Om mijn beweringen over tuinmode te toetsen, hoeft u alleen maar naar een tuincentrum te gaan en om een potje schildersleed te vragen. Het personeel zal u aankijken alsof u een alien van Mars bent.

Als u van vóór de Watersnood bent, dan kent u Saxifraga umbrosa waarschijnlijk nog wel – oma’s tuintje stond er vol mee. Bent u van daarna, dan zal ik de plant voor u beschrijven. Schildersleed is een groenblijvend vast plantje met bijna ronde, getande blaadjes dat zich via ondergrondse uitlopers verspreidt en na verloop van tijd een gesloten dek vormt. De plant gedijt in zon en schaduw en zou de perfecte bodembedekker zijn als niet de vogels in het voorjaar de rozetten van de plant als nestmateriaal gebruikten. In het voorjaar verschijnen de fragiele bloemsteeltjes. Eén bloempje – wit met roze spikkels op de bloemblaadjes – maakt weinig indruk, maar samen vormen de bloemen een schuimende rozewitte massa.

Saxifraga – steenbreek in het Nederlands – is een groot plantengeslacht; het telt meer dan driehonderd soorten en een nog grotere hoeveelheid tuinhybriden – kruisingsproducten die door toegewijde tuiniers tot stand zijn gebracht. Veel steenbreeksoorten zijn alpenplanten. Zij groeien in rotsspleten en werden vroeger in staat geacht om rotsblokken te splijten. Vandaar de naam steenbreek. Van rotsblokken naar nierstenen is een begrijpelijke stap en vroeger werd een extract van Saxifraga dan ook in de volksgeneeskunde gebruikt ter bestrijding van nierstenen.

Alle Saxifraga’s worden gekenmerkt door een regelmatig gevormde bladrozet en een luchtige bloeiwijze. Er zijn reuzen onder de steenbreken, zoals Saxifraga pennsylvanica van bijna een meter hoog, en dwergen, zoals Saxifraga aspera uit het Europese hooggebergte, met piepkleine rozetjes. Door hun mathematische regelmaat zijn de rozetten van de alpensoorten onder de Saxifraga’s bijzonder aantrekkelijk, temeer daar het blad lang niet altijd saai groen is, maar vaak met glanzend witte kalkkristallen bezet, waardoor zo’n rozet uit zilver gedreven lijkt. Een voorbeeld is Saxifraga longifolia, een soort uit de Pyreneeën, waarvan de rozetten als exotische zeedieren tegen een verticale rotswand vastgezogen lijken. Als deze plant ’s zomers bloeit, dan lijkt het alsof een schuimende waterval van de rotsen naar beneden stort. Wie een keermuurtje op het noorden in zijn tuin heeft, zou kunnen proberen om dit effect in het klein in eigen tuin te imiteren. Saxifraga longifolia is geen lastige plant, zolang hij maar vertikaal geplant wordt. En aangezien het planten in muurtjes niet altijd meevalt, is het gemakkelijker om de plant te zaaien. Kijk de kunst af van een ervaren rotstuinier en zie hoe die het stoffijne zaad van Saxifraga longifolia met behulp van een blaaspijpje in de kieren en spleten van zijn namaakrotsen blaast.