Slechte smaak is ook smaak

Wie bepaalt er of een tuin mooi is of lelijk? Wij, eigenzinnige tuiniers, laten ons toch zeker niet de wet voorschrijven door een stel charlatans die onze smaak willen harnassen?

Tuinieren is aan allerlei conventies gebonden. Gebonden is misschien een te sterk woord, want het staat natuurlijk iedereen vrij om zich van vastgeroeste opvattingen te bevrijden, alleen het gebeurt zo zelden.

Hoge planten moeten in de border op de achterste rij staan en lage vooraan. Dat haal je de koekoek, want als je de hoge planten vooraan zet, dan blokkeer je het zicht op de lagere planten daarachter. Maar niet alle planten blokkeren het zicht. Je hebt transparante planten met een ijle groeiwijze die je best vooraan in de border zou kunnen planten omdat je er dwars doorheen kijkt. Sommige siergrassen hebben die groeiwijze, bijvoorbeeld Deschampsia ‘Goldschleier’, waarmee je soft-focuseffecten kunt bereiken, want door de bloeihalmen van dit siergras zie je de achterliggende planten als door een gouden mist. Molinia altissima ‘Transparant’ – de naam zegt het al – is een ander voorbeeld. Ook Thalictrum delavayi, een hoge, slanke vaste plant, met een fijn vertakte bloeiwijze van tientallen piepkleine lila belletjes, is zo doorzichtig dat je er met gemak doorheen kijkt. Verbena patagonica is nog zo’n doorkijkplant. Door af en toe een hoge, doorzichtige plant voor een lagere te zetten schep je een ongekende diepte in je beplantingen en zorg je voor verrassing en spanning in je tuin door soms van het geijkte patroon af te wijken.

Plant altijd oneven aantallen – nog zo’n idiote conventie waarvan ik de oorsprong nooit heb kunnen achterhalen. Oneven is mooi en even is lelijk, hoe komt een mens erbij? Of het nu om papavers gaat of om floxen – altijd moet je die planten in groepen van drie, vijf, zeven, negen, elf, enzovoort, al naar gelang de grootte van je tuin. Twee, vier, zes, acht en tien zijn taboe. Waarom? Joost mag het weten. Maar sinds jaar en dag is iedere tuinier ervan overtuigd dat vijf mooier is dan vier.

Plant altijd groepen van bloemen in één kleur – nog zo’n waanidee waaraan we met ongekende hardnekkigheid vasthouden. Kennelijk hebben we een ingebouwd gevoel voor orde dat geen afwijkingen toelaat. Als er een rode flox bloeit tussen de witte, dan wordt die met wortel en tak uitgerukt. De leverancier krijgt een boze brief en wordt gemaand om volgende keer vooral ‘soortecht’ te leveren. Een witte klaproos tussen de rode? Weg ermee. Een roze tulp tussen de gele? Het glazuur springt ons van de tanden. Roze vloekt in onze conceptie met geel. En dat is merkwaardig, want een roze zonneroosje met gele meeldraden kan weer wel door de beugel.

Als het toppunt van goede smaak geldt de tuin-op-kleur, waarbij een zekere rangorde valt waar te nemen want een blauwe tuin is smaakvoller dan een gele of een paarse. Het toppunt van goede smaak is de witte tuin. In een bekende tuin in Zeeland stond in de witte tuin een witte duiventil, als huis voor uitsluitend witte duiven. Kennelijk waren die duiven niet helemaal raszuiver, want op een goede dag kroop er een grijze duif uit het ei. Die is door de eigenares onmiddellijk de nek omgedraaid.

Zelfs Monet streefde in zijn beroemde tuin te Giverny naar monochromie – eenkleurigheid –, maar daarbij moeten we wel bedenken dat hij kippig was en daardoor geen individuele bloemen zag, maar wazige vlekken van kleur. Impressionisme is uit bijziendheid geboren.

Het wordt hoog tijd om ons van de tuinconventies te bevrijden. Plant de verschillend gekleurde bergamotvariëteiten eens door elkaar en zie hoe de verschillende kleuren elkaar aanvullen en versterken. Veel boeiender dan groepen van één kleur. Breng humor en vrolijkheid terug in de tuin en gooi de kleuren door elkaar. Zaai een kakelbont mengsel van uitheemse eenjarigen in het voorjaar en dans in de zomer door de tuin op vrolijke salsamuziek. Weg met al dat geneuzel over pastelkleurtjes. Een kennis van mij had geen tijd om zijn tulpenbollen zorgvuldig te planten, groef een groot gat en keerde daarboven alle zakken om. Het resultaat was kleurige plantaardige feestmuziek. Met goede smaak oogst je instemming. En je valt erbij in slaap. Slechte smaak schudt je wakker. En wat anderen ook van uw tuin mogen zeggen, vergeet dit nooit: slechte smaak is ook smaak.

Al even geborneerd als ons denken over even aantallen en kleurencombinaties zijn onze opvattingen over wat onkruid is en wat niet. Zou ik in mijn gazonnetje een witte of een roze paardenbloem ontdekken, dan kon ik daarmee waarschijnlijk een fortuin verdienen. Met gele paardenbloemen is dat niet mogelijk; die worden met wortel en blad uitgestoken. Zevenblad is een van de meest gehate onkruiden in de tuin, maar vrouwenmantel wordt als een aardige sierplant beschouwd, en als een goede vuller voor in boeketten. En dat terwijl je erover kunt redetwisten wie van de twee nu het grootste onkruid is. Volgens mij de vrouwenmantel, die zich altijd weet te zaaien middenin een pol andere planten waar je hem nu juist niet nodig hebt. Zevenblad – overigens ook een goede vuller voor in boeketten – zaait zich wat minder uitbundig. In ieder geval is het vreemd dat je voor vrouwenmantel in een tuincentrum moet betalen, terwijl je een hovenier betaalt om het zevenblad uit je tuin te verwijderen.

De meest rigide manier van tuinieren – en in mijn ogen de meest belachelijke – is het tuinieren op kleur – ton sur ton, voor wie van artistiek en interessant doen houdt. Hierbij worden planten met bloemen in schakeringen van één kleur bij elkaar geplant: donkerblauwe hyacinten met lichtblauwe sneeuwroem; lichtgele verfkamille met donkergele kerria en de bleekgele clematis ‘Moonlight’ op de achtergrond, of anemonen, montbretia’s en dahlia’s in allerlei nuances van rood. ‘Gij zult geen contrasterende kleuren mengen’ luidt het gebod dat hieraan ten grondslag ligt. Het wordt tijd dat we ons hiervan bevrijden. Tuinieren zou geen dwangbuis moeten zijn. Waarom zouden wij geen oranje vuurpijlen naast paarse floxen mogen planten? Of roze geraniums naast gele rudbeckia’s? Wat zegt u? Roze met geel lelijk? De duvel is lelijk. Wij voelen ons allemaal graag individualisten, maar als we dat zijn, waarom zien onze tuinen er dan allemaal hetzelfde uit? Wie heeft bedacht dat in iedere grachtentuin een buxusparterre hoort? En in elk voortuintje in een Vinex-wijk een dakplataan? Waarom bouwen we allemaal stellages van oude groentekistjes in de tuin en vullen die met kalebassen? Is dat mooi, of is het mode?

In het dorp waarin ik boodschappen doe staat naast bijna iedere voordeur een vuurdoorn – alsof je die bij vijftig euro aan boodschappen cadeau krijgt. Naast één voordeur is een goudenregen geplant. Met daardoorheen een paarse clematis. Daar woont een individualist.