Epiloog

Zondag 16 september 1923

Midden in de nacht wordt Helena wakker. Bloedverlies, godzijdank. Vier dagen te laat. Vier verschrikkelijke dagen, die ze alleen heeft doorgebracht in Asturias, met niemand om het aan te vertellen. Wat kan er vreselijker zijn dan dat? Ze dacht dat ze dood zou gaan, dat Pedro en Augusto zouden achterblijven zonder haar. Hoe heeft ze ooit zo onverantwoordelijk kunnen zijn?

Ze trekt het laken tussen haar benen, drukt het stevig vast. Het is veel meer bloed dan normaal: een miskraam, ze weet het zeker. Ze is niet voor niets zo bang geweest. Gelukkig is het voorbij — alles is voorbij. Zodra het bloeden stopt, nemen Pedro en zij de eerste trein terug naar Madrid. Ze moet er zijn voor Augusto. Hij zal slechte dagen hebben doorgemaakt met de dingen die gebeurd zijn, met de staatsgreep en alles eromheen. Hij heeft haar nodig.

•

• – •

De zon komt op. Esperanza beziet hem vanuit de hoofdingang van Madrids Station van het Noorden. Naast haar is Cecilia tegen haar aan gekropen. Ineengedoken houdt het meisje haar vast, bang dat ze elkaar kwijtraken. Talloze ochtenden heeft Esperanza de zonsopgang gezien vanaf de San Carlosstraat, nadat de laatste klant was vertrokken. Daarna vele ochtenden wanneer ze als eerste opstond om het ontbijt voor de familie Santamaría klaar te maken.

Haar gezicht, haar borst, haar armen, haar schoot — ze doen allemaal pijn van de trappen die ze heeft gekregen. Het geeft niet, dat gaat over. Een andere pijn zal langer aanhouden: ze zal Madrid missen, en Malasaña, en het huis, en Pedro en ook mevrouw Helena en de majoor. Bovenal zal ze haar plek missen tussen de mensen. Opnieuw sluit ze een hoofdstuk af, laat ze een compleet bestaan achter zich. Het is geen keuze, ze durft de familie niet meer onder ogen te komen. Ze moet dus door, door naar het noorden. Over een uur vertrekt de trein naar Bilbao, en zij zal erin zitten, samen met Cecilia.

Je kunt nooit terug, je kunt alleen maar verder.