Uit de memoires van kolonel Augusto Santamaría del Valle

Ons vaderland rust op drie pijlers: het koningshuis, de kerk en het leger. Inherent aan de Spaanse natie, onvervreemdbaar. Drie constanten die een brug slaan door de geschiedenis, ons definiëren als volk. Neem een van deze drie weg en ons land stort ineen. Een vijand van een van de afzonderlijke pijlers is dat bijgevolg ook van Spanje als geheel, en de socialisten en republikeinen zijn vijanden van alle drie. Daar noch de monarchie, noch de kerk beschikt over middelen zichzelf te verweren, is het aan het leger om als hoeder van het vaderland op te treden.

In Marokko had ik de nieuwsberichten van het schiereiland slechts half gevolgd. Ik wist dat er onrust heerste, dat wilde stakingen aan de orde van de dag waren, dat er af en toe een kerk in brand werd gestoken, een politicus werd vermoord. De ernst van de toestand was echter nooit volledig tot mij doorgedrongen. Pas gedurende mijn verblijf in de hoofdstad zag ik in hoe er daadwerkelijk krachten bezig waren het land uiteen te rijten.

Steeds vaker sprak ik andere ontevreden officiers, afrikanisten teruggekeerd naar het schiereiland, die met lede ogen toezagen hoe hun vaderland onder vuur lag van revolutionairen, van mannen die in de media ontwrichtende taal uitsloegen, opruiend tot stakingen, burgerlijke ongehoorzaamheid of zelfs klassenstrijd en revolutie. De hoofdstad Madrid was afgegleden in een godslasterlijke decadentie, in de ruwere wijken elke nacht opnieuw culminerend in een libertijns bacchanaal dat zelfs de meest vrijdenkende Parijzenaar zou doen blozen. In Barcelona was praktisch sprake van een burgeroorlog; er ging geen dag voorbij zonder dat de krant berichtte over nieuwe liquidaties in deze stad. Tegelijkertijd popelden republikeinen en socialisten in Valencia, Sevilla en Asturias om een gooi te doen naar de macht.