18

Toen Sam en Clementine terugkwamen van het restaurant en binnen hun paraplu uitschudden, nog geen twee uur nadat ze vertrokken waren om ‘op date’ te gaan, was Clementines moeder verbijsterd.

‘Wat is er gebeurd?’ Ze zette de tv uit en drukte een hand tegen haar hals alsof ze zich instelde op heel slecht nieuws. ‘Waarom zijn jullie nu al terug?’

‘Het spijt ons heel erg, Pam,’ zei Sam. ‘De bediening liet heel lang op zich wachten, en uiteindelijk hebben we... hebben we besloten dat we eigenlijk niet in de stemming waren om uit eten te gaan.’

‘Maar de recensies waren fantastisch,’ zei Pam. Zij had hun het restaurant aanbevolen. Ze keek hen verwachtingsvol aan, alsof ze hoopte dat ze hen alsnog kon overhalen om terug te gaan en het nog een kans te geven.

Clementine zag dat haar moeder de schone was keurig opgevouwen naast haar op de bank had gelegd, en ze had zichzelf net beloond met een kopje thee en een gemberkoekje, waarschijnlijk om daarvan te genieten terwijl ze naar Midsomer Murders keek. Clementine voelde een steek van spijt. Het was net alsof dat tegenwoordig haar standaardmodus was: spijt. Alleen de hoeveelheid spijt varieerde.

‘Sorry, mam,’ zei ze. ‘Ik weet dat je...’ Ik weet dat je dacht dat een romantisch etentje ons huwelijk zou kunnen redden. Ze keek naar Sam, en hij keek haar even onbewogen aan als een vreemde man op straat. ‘Ik geloof dat we allebei moe zijn.’

Pam liet haar schouders hangen. ‘Ach, kind,’ zei ze. ‘Het spijt me als ik jullie dit heb opgedrongen. Misschien was het te snel. Ik dacht alleen dat het jullie goed zou doen om er even uit te zijn.’ Ze zette weer een vrolijk gezicht op. ‘Nou, wat dachten jullie van een kopje thee? Ik heb net voor mezelf gezet. Het water is nog heet.’

‘Niet voor mij,’ zei Sam. ‘Misschien ga ik...’ Hij keek even de kamer rond alsof hij naar een idee zocht. ‘Misschien ga ik... even een stukje rijden.’

‘Een stukje rijden, waarheen?’ vroeg Clementine. Ze ging hem niet helpen. Ze zou niet net doen alsof het heel normaal was om een stukje te ‘rijden’ in de stromende regen om aan theedrinken met je schoonmoeder te ontkomen.

Maar natuurlijk wilde haar moeder Sam er graag mee laten wegkomen. ‘Natuurlijk,’ zei ze. ‘Soms moet je gewoon een stukje gaan rijden. Dat werkt als meditatie. Jullie hebben het allebei nodig dat je aardig voor jezelf bent.’

Sam glimlachte dankbaar naar Pam, negeerde Clementine en liep weg, waarna hij de voordeur met een klap dichtsloeg.

‘Het ziet er hier bijzonder schoon en opgeruimd uit,’ zei Pam toen ze allebei met een kop thee en gemberkoekjes gingen zitten. Ze keek haar met een onderzoekende, bijna ongemakkelijke blik aan. ‘Het enige wat ik kon doen was de was opvouwen. Het lijkt wel of je hulp in de huishouding hebt!’

‘We proberen wat meer orde in huis te scheppen,’ zei Clementine. Zij en Sam waren sinds de barbecue allebei als gekken tekeergegaan in het huishouden, alsof ze op de vingers gekeken werden door een onzichtbare entiteit. ‘Maar we zijn nog steeds van alles kwijt.’

‘Nou, dat lijkt me een goed idee, maar je hoeft je nu ook weer niet af te peigeren. Jullie zien er eerlijk gezegd allebei uitgeput uit.’ Ze keek Clementine boven haar theekopje aan. ‘Dus het was geen succes vanavond?’

‘Het spijt me dat we je onnodig hebben laten oppassen,’ zei Clementine.

‘Pf!’ Pam wuifde de verontschuldiging weg. ‘Ik doe het graag. Dat weet je. Het is goed voor je vader en mij om eens een avondje niet bij elkaar te zijn. Ruimte doet een huwelijk goed. Je moet je eigen interesses hebben.’ Ze keek fronsend. ‘Zolang je daar natuurlijk niet bezeten van raakt.’

Pams vader, Clementines grootvader, was vroeger een onderwijzer geweest die elk moment dat hij vrij was aan de Grote Australische Roman had gegeven. Hij was er ruim vijftien jaar mee bezig voordat hij stierf aan de complicaties van een longontsteking. Hij was toen in de vijftig. Clementines oma was kennelijk zo boos, verdrietig en verbitterd over alle tijd die hij aan ‘dat verdomde, stomme boek’ had verspild dat ze het hele manuscript in de vuilnisbak had gesmeten zonder er ooit een woord van gelezen te hebben. ‘Hoe heeft ze dat kunnen doen? Stel dat het echt dé Grote Australische Roman was?’ zei Clementine altijd, maar Pam zei dat Clementine niet begreep waar het om ging. Het ging erom dat het boek hun huwelijk kapot had gemaakt! Pams vader hield meer van het boek dan van haar moeder. Als gevolg daarvan had Pam een intense, misschien wel fanatieke belangstelling ontwikkeld voor het monitoren van de kwaliteit van haar eigen huwelijk. Ze las boeken met titels als Seven Seven-Second Secrets for Super-Charging Your Marriage. Clementines relaxte, laconieke vader tolereerde verdraagzaam ‘weekendjes uit’. Hij stemde in, of wekte de indruk in te stemmen, met alles wat zijn vrouw voorstelde, en het zag ernaar uit dat het werkte, want ze waren onmiskenbaar dol op elkaar.

Pam was even alert op de kwaliteit van het huwelijk van anderen als op dat van haarzelf, hoewel ze zich ervan bewust was dat mensen die alertheid niet altijd waardeerden.

‘Je voelt er zeker niets voor om naar een relatietherapeut te gaan?’ vroeg ze nu aan Clementine. ‘Alleen om een en ander te bepraten.’

‘O, nou nee, ik geloof het niet,’ zei Clementine. ‘Er is eigenlijk niets te bepraten, toch?’

‘Ik vermoed dat er heel veel is,’ zei Pam. Ze zette haar sterke witte tanden in haar koekje. ‘Maar goed. Hoe was je dag? Nog een eh... optreden gehad?’

Zelfs na al die jaren kwam het woord ‘optreden’ er nog ongemakkelijk uit, op dezelfde manier als ze altijd ‘croissant’ uitsprak met de juiste Franse tongval, maar met een verontschuldigende blik vol zelfverachting om haar aanmatigende gedrag te compenseren.

‘Ik heb weer een spreekbeurt gedaan,’ zei Clementine.

Zoals Sams gezicht ergernis uitdrukte wanneer ze het over haar spreekbeurten had, sprak uit dat van haar moeder juist blijdschap. ‘Natuurlijk! Ik was vergeten dat je die vandaag had. Hoe ging het? Ik ben heel trots dat jij zo dapper bent, Clementine, echt. Hoe was het?’

‘Erika kwam kijken,’ zei Clementine. ‘Een beetje bizar.’

‘Helemaal niet bizar! Waarschijnlijk gewoon om je te steunen.’

‘Ik had nog niet gezien dat Erika precies hetzelfde model haar heeft als jij,’ zei Clementine.

‘Misschien komt dat doordat we dezelfde kapper hebben,’ zei Pam. ‘Misschien kan die lieve Dee maar één model knippen.’

‘Ik wist niet dat jullie dezelfde kapper hebben,’ zei Clementine. ‘Hoe is dat zo gekomen?’

‘Ik heb geen idee,’ zei Pam haastig. Ze ging altijd bewust niet in op de hoeveelheid tijd die ze precies met Erika doorbracht, alsof Clementine anders jaloers werd of zich tekortgedaan zou voelen. Ze was er inmiddels te oud voor, maar ze voelde nog wel hoe onzeker ze vroeger kon zijn. Het is mijn moeder, dat je dat maar weet.

‘Over Erika gesproken,’ zei Pam. ‘Ik heb haar vanavond toen jullie weg waren gebeld, alleen om haar even op de hoogte te brengen van de situatie bij haar moeder... nou ja, laten we zeggen dat het er niet beter op wordt naarmate ze ouder wordt... maar goed, Erika vertelde iets tamelijk verontrustends.’ Pam dacht even na. ‘Al klonk ze zelf niet erg verontrust.’ Met de zijkant van haar hand veegde ze afwezig wat kruimels op de salontafel tot een microscopisch hoopje. ‘Blijkbaar heeft Oliver een lichaam gevonden, de arme jongen!’

‘Hoe bedoel je, hij heeft een lichaam gevonden?’ Om de een of andere reden werd Clementine ineens overvallen door een opwelling van woede op haar arme moeder. Het klonk ook zo bizar. ‘Is hij over een lichaam gestruikeld? Ging hij rennen en is hij toen over een lijk gestruikeld?’

Pam keek haar kalm aan. ‘Ja, Clementine. Oliver heeft een lijk gevonden. Het was van een buurman.’

Clementine verstarde. De eerste aan wie ze dacht was Vid. Grote mannen als Vid vielen soms ineens dood neer na een hartaanval. Ze wilde Vid niet meer zien, maar ze wilde ook niet dat hij dood was.

‘Die oude man van twee huizen verder,’ zei Pam.

Clementine voelde de spanning wegebben. ‘Harry,’ zei ze.

‘Die is het. Kende je hem?’ vroeg Pam.

‘Niet echt,’ zei Clementine. ‘Van zien. Hij vond het niet leuk als je in de buurt van zijn huis parkeerde. Er stond een keer een bestelbusje bij Erika op de oprit toen wij daar op bezoek gingen, en toen moesten we de auto ergens op straat zetten, vlak bij hem. Ineens dook hij achter zijn azalea’s op en begon te schelden. Sam zei, heel beleefd, natuurlijk, dat zijn territorium niet tot op de straat reikte, maar weet je wat die verschrikkelijke man toen deed? Hij spuugde naar ons! Holly en Ruby konden er niet over uit. We hebben het verhaal nog dagenlang moeten horen. Over de spugende man.’

‘Waarschijnlijk was hij eenzaam,’ zei Pam. ‘Ongelukkig. Arme, oude man.’ Ze hield haar hoofd schuin en luisterde naar de regen. ‘Het lijkt wel alsof er nooit een eind aan komt, vind je niet? Alsof het eeuwig blijft regenen.’

‘Het maakt alles verschrikkelijk moeilijk,’ zei Clementine.

‘Weet je, ik ben zo blij dat Erika nog steeds naar die aardige psychologe gaat!’ zei Pam, en haar ogen straalden bij deze plotselinge gedachte. Ze was verzot op alles wat met geestelijk welzijn te maken had. ‘Het betekent dat ze alle benodigde wapens in handen zal krijgen om met haar moeder om te gaan.’

‘Misschien praat ze met haar psychologe wel helemaal niet over die verzameldwang,’ zei Clementine. ‘Misschien heeft ze het met haar over haar onvruchtbaarheid.’

‘Onvruchtbaarheid?’ Pam zette met een bruuske beweging haar theekopje neer. ‘Waar heb je het over?’

Dus Erika had Pam ook niet in vertrouwen genomen, zelfs niet na al die tijd. Wat betekende dat?

‘Maar Oliver en zij willen toch geen kinderen! Erika heeft er nooit doekjes om gewonden dat ze geen kinderen wil!’

‘Ze wil dat ik mijn eicellen aan haar afsta,’ zei Clementine onaangedaan. Ze had haar moeder nog niet verteld over Erika’s verzoek, omdat ze niet wilde dat Pams onwrikbare mening haar eigen ingewikkelde gevoelens nog ingewikkelder maakte, maar nu merkte ze dat ze er als een kind naar verlangde dat haar moeder helemaal begreep wat het haar nog steeds kostte om Erika’s vriendin te zijn. Kijk wat je van me hebt gevraagd, mam, zelfs na al die jaren nog, kijk hoe aardig ik ben, mam, ik ben nog steeds heel aardig.

Maar wie hield ze nu voor de gek? Je eicellen afstaan was een staaltje menslievendheid waar haar moeder zelf een moord voor zou hebben gedaan. Clementine zei altijd tegen haar vader dat als ze ooit bij een auto-ongeluk betrokken raakte, hij twee keer moest controleren of ze echt dood was voordat haar moeder vol geestdrift Clementines organen zou gaan uitdelen.

‘Je eicellen afstaan?’ zei Pam. Ze schudde even haar hoofd, alsof ze alles weer op een rijtje wilde krijgen. ‘Maar hoe is dat voor jou? Wanneer heeft ze je dat gevraagd?’

‘Op de dag van de barbecue,’ zei Clementine. ‘Voordat we naar die buren gingen.’ Ze dacht aan Erika en Oliver en hoe ze, rechtop en gespannen, op hun witleren bank zaten (alleen een kinderloos echtpaar koos voor een witleren bank). Ze hadden allebei zo’n klein hoofdje. Olivers bril was zo schoon. Hun ernst had iets vertederends. En daarna kwam meteen die afkeer voor het gynaecologische woord ‘eicellen’, en de irrationele gewaarwording dat ze van iets werd beroofd, alsof Erika elk moment een stukje van Clementine wilde afpakken – een essentieel stukje, dat ze nooit meer terug zou krijgen – onmiddellijk gevolgd door dat vreemde, bekende schaamtegevoel omdat een echte vriendin daar niet over zou hoeven na te denken.

Ze had gedacht dat ze die vreselijke schaamte nooit meer zou hoeven voelen, omdat met Erika inmiddels alles in orde was, ze was ‘goed terechtgekomen’, zoals mensen zeiden, en ze van Clementine niet méér vroeg dan ze haar kon geven.

‘O hemel,’ zei Pam. ‘Wat heb je gezegd?’

‘Ik heb nog niets gezegd,’ zei Clementine. ‘En sindsdien hebben we het er niet meer over gehad. Ik denk dat Erika hoopt dat ik er binnenkort over begin, en dat zal ik natuurlijk ook doen, ik wacht alleen het juiste moment af. Of het is uitstelgedrag. Misschien schuif ik het gewoon voor me uit.’

Ze voelde iets opkomen. Woede. Een melodietje uit haar jeugd. Ze keek naar het vertrouwde gezicht van haar moeder: de grijze pony, kaarsrecht geknipt tot boven haar opvallende bruine ogen, de grote, ferme neus, de grote oren, goed om mee te horen, niet voor oorbellen. Haar moeder was een en al kracht en zekerheid. Nooit enige twijfel over een spin of een krappe parkeerplaats of een moreel dilemma.

‘Dat meisje heeft een vriendinnetje nodig,’ had ze de eerste keer dat ze Erika op de speelplaats zag tegen Clementine gezegd. Het kind dat opviel. Het akelig uitziende kind dat met gekruiste benen op het asfalt zat te spelen met dorre, bruine bladeren en mieren. Het kind met het vette blonde haar dat op haar hoofd plakte, de ziekelijk bleke huid en de korstjes op haar armen. (Vlooienbeten, had Clementine jaren later begrepen.) Clementine had naar het meisje gekeken en toen weer naar haar moeder, met een heel groot woord dat achter in haar keel bleef steken. nee.

Maar je zei geen nee tegen Pam, vooral niet als ze die toon aansloeg.

Dus Clementine was op de speelplaats tegenover Erika gaan zitten en had gevraagd: ‘Wat ben je aan het doen?’ En ze had een blik op haar moeder geworpen in afwachting van haar goedkeurende knikje omdat Clementine aardig deed, en aardig zijn was het allerbelangrijkste, alleen voelde Clementine zich niet aardig. Ze deed alsof. Ze wilde niets te maken hebben met dat meisje dat er zo vies uitzag. Haar zelfzuchtigheid was een duister geheim dat ze tot elke prijs moest verbergen, omdat zij bevoorrecht was.

Pam was een vrouw die haar tijd vooruit was met het gebruik van het woord ‘voorrechten’. Clementine leerde lang voordat het in de mode raakte zich schuldig te voelen over haar voorrechten als blanke middenklasser. Haar moeder was maatschappelijk werkster, en in tegenstelling tot veel van haar uitgeputte, vinnige collega’s met hun verbitterde grapjes raakte Pam nooit haar bezieling voor het vak kwijt. Ze werkte parttime toen de kinderen nog klein waren en bracht graag onverschrokken verslag uit van wat er in de wereld gebeurde.

Clementines familie was niet bijzonder rijk, maar voorrechten werden langs een andere lat gelegd wanneer je zag wat Pam deed. Het leven was een loterij, en Clementine wist al heel jong dat zij blijkbaar in de prijzen was gevallen.

‘Wat ga je tegen Erika zeggen?’ vroeg Pam.

‘Heb ik een keuze?’ zei Clementine.

‘Natuurlijk heb je een keuze, Clementine; het zou jouw biologische kind worden. Het is heel wat om dat van iemand te vragen. Je hoeft niet...’

‘Mam,’ zei Clementine. ‘Denk eens na.’ Deze ene keer was zij degene die geen twijfel kende. Haar moeder was niet aanwezig geweest op de barbecue. Haar moeder zag niet die vreselijke beelden die voor altijd in haar geheugen gegrift stonden.

Ze zag dat haar moeder nadacht en tot dezelfde conclusie kwam.

‘Ik begrijp wat je bedoelt,’ zei ze ongemakkelijk.

‘Ik ga het doen,’ zei Clementine snel voordat haar moeder nog iets kon zeggen. ‘Ik ga ja zeggen. Ik moet ja zeggen.’