45

Pelorat was even verbaasd als Trevize, maar hij was duidelijk opgetogen.

'Is dat niet raar?' vroeg hij.

Trevize wendde zich tot hem en vroeg ietwat geprikkeld: 'Het is niet raar. Het is wartaal.'

Pelorat zei: 'Het is helemaal geen wartaal. Het is Galactisch maar uitermate archaïsch. Ik heb een paar woorden opgevangen. Maar ik kan vermoedelijk meer begrijpen als ik het lees. Over die uitspraak breek ik mijn nek.'

'En wat heeft hij dan gezegd?'

'Ik heb je toch gezegd dat ik dat niet verstaan heb.'

Blits zei: ik kan het ook niet verstaan, maar ik voel verbazing en dat is logisch. Dat wil zeggen, als ik er inderdaad van uit kan gaan dat mijn analyse van robotische emoties correct is. Zo er natuurlijk zoiets is als robotische verbazing.'

Uiterst langzaam en met de grootste moeite begon Pelorat te praten. En de drie robots trokken gelijktijdig hun kop in.

'Wat heb je gezegd?' vroeg Trevize.

'Ik kan het niet best spreken, maar ik doe mijn best,' zei Pelorat. 'Ik heb gevraagd of ze even geduld willen betrachten. Dit is verschrikkelijk interessant.'

'Verschrikkelijk teleurstellend,' mompelde Trevize.

'Weet je,' zei Pelorat. 'Elke bewoonde planeet in de Galaxis heeft zijn eigen variatie op het Galactisch en er zijn wel een miljoen dialecten die soms bijna niet te verstaan zijn, maar ze vallen allemaal onder de noemer van het Standaard Galactisch. Ervan uitgaande dat deze wereld twintigduizend jaar is geïsoleerd, mag je rustig aannemen dat de taal zo ver van het Galactisch is afgedreven dat het een geheel andere taal is geworden. Dat dit hier niet het geval is, kan veroorzaakt zijn door het feit dat deze planeet een sociaal stelsel heeft dat op robots gebaseerd is. En die kunnen alleen de taal verstaan waarin ze zijn geprogrammeerd. Om niet telkens alles opnieuw te programmeren, houden ze hier die taal statisch. Wat we hier hebben is een uitermate oude vorm van het Galactisch.'

'Dit is dus een voorbeeld hoe een gerobotiseerde samenleving statisch kan blijven en daardoor degenereert,' merkte Trevize op.

'Maar een taal onveranderlijk houden,' protesteerde Pelorat, 'is niet altijd een symptoom van degeneratie. Er zijn ook voordelen bij. Documenten van eeuwen of millennia oud blijven begrijpelijk, zijn veel langer bruikbaar en verlenen authenticiteit aan historische archieven. In de rest van de Galaxis begint de taal van Imperiale edicten uit de tijd van Hari Seldon al vreemd te klinken.'

'En kun jij dit oude Galactisch spreken?'

'Spreken is niet het juiste woord. Door de studie van oude mythen en legenden heb ik er iets van geleerd. Het vocabulaire is niet volstrekt anders, maar de verbuigingen en vervoegingen wel. En er zijn idiomatische uitdrukkingen die wij niet meer bezigen. En de uitspraak is zoals ik al zei, helemaal veranderd. Ik kan proberen om tolk te spelen, maar stel je er niet te veel van voor.'

Trevize slaakte een diepe zucht. 'Nou, dat is in elk geval iets. Ga je gang, Janov.'

Pelorat wendde zich tot de robots, wachtte even, keek weer naar Trevize en zei: 'Wat moet ik zeggen?'

'Begin maar meteen met waar het om gaat. Vraag ze waar Aarde is.'

Pelorat begon haperend naar woorden te zoeken en begeleidde ze met overdreven mimiek en gebaren.

De robots keken elkaar aan en maakten enkele geluiden. Toen richtte de middelste zich tot Pelorat die antwoordde en ondertussen zijn handen spreidde alsof hij een stuk elastiek uit elkaar trok. De robot reageerde door even langzaam te praten als Pelorat.

Pelorat zei tegen Trevize: 'Ik weet niet zeker of dat woord "Aarde" bij hen overkomt. Ik denk dat zij denken dat ik het over een of andere streek op hun planeet heb, een streek die zij niet kennen.'

'Gebruiken ze de naam van deze planeet, Janov?'

'Het moet ongeveer iets zijn als Solaria. Dat maak ik er tenminste uit op.'

'Ben jij die naam in je legenden tegengekomen?'

'Nee, net zo min als van de planeet Aurora.'

'Nou, vraag ze dan of er een planeet is die Aarde heet. En wijs naar de sterren.'

Weer vond er een uitwisseling plaats. Toen draaide Pelorat zich om en zei: 'Als ik ze goed begrijp, zeggen ze dat er geen planeten aan de hemel staan.'

Blits zei: 'Vraag die robots eens hoe oud ze zijn of liever, hoe lang ze al functioneren.'

'Ik weet niet hoe ik "functioneren" moet overbrengen,' zei Pelorat hoofdschuddend. 'Ik weet eerlijk gezegd niet eens hoe ik "hoe oud" moet vertalen. Ik ben niet zo'n beste vertaler.'

'Doe je best maar, Pel,' zei Blits.

Na enkele 'gesprekken' zei Pelorat: 'Ze functioneren zesentwintig jaar.'

'Zesentwintig jaar,' mompelde Trevize verslagen. 'Ze zijn amper ouder dan jij, Blits.'

Blits zei met plotseling opgekomen trots: 'Toevallig ...'

'Ja, ja, ik weet het. Je bent Gaia en die is duizenden jaren oud. Hoe dan ook, de robots kennen Aarde niet uit persoonlijke ervaring en in hun geheugenbank is kennelijk niets opgenomen wat ze niet voor hun werk nodig hebben. Ze weten daarom niets van astronomie.'

Pelorat zei: 'Maar er zijn misschien andere robots op de planeet die van veel vroeger zijn.'

'Ik betwijfel het,' zei Trevize. 'Maar ga je gang, Janov, als je de juiste woorden kunt vinden.'

Deze keer duurde het gesprek vrij lang, maar toen brak Pelorat het af. Hij was duidelijk teleurgesteld.

'Golan,' zei hij. 'Ik begrijp niet alles wat ze zeggen, maar ik heb verstaan dat de oudere robots alleen voor handarbeid gebruikt worden en niets weten. Als deze robot mens was, dan zou ik zeggen dat hij met minachting over die oudere robots spreekt. Deze drie zijn huisrobots, beweren ze. Als ze oud worden, worden ze vervangen. Zij zeggen dat ze alles weten, het zijn hun woorden, begrijp me goed, niet de mijne.'

'En ze weten niets,' gromde Trevize. 'Althans niet wat wij nodig hebben.'

'Ik betreur het nu dat we Aurora zo haastig verlaten hebben,' zei Pelorat. 'Als we daar een overlevende robot hadden gevonden, en dat hadden we zeker gedaan, omdat die allereerste die ik zag al een vonk van leven had, nou, dan zou die zeker geweten hebben waar Aarde is. Uit zijn persoonlijke geheugen.'

'Zo hun geheugen nog intact was,' zei Trevize. 'We kunnen altijd teruggaan, honden of geen honden. Maar als deze robots slechts enkele decennia oud zijn, dan moeten er ook makers zijn. En dat moeten mensen zijn, dunkt mij.' Hij wendde zich tot Blits. 'Weet jij zeker dat...'

Maar ze stak een hand op om hem tot stilte te manen. Met een gespannen gezicht zei ze: 'Ze komen eraan.'

Trevize keerde zich naar de heuvel. Daar doemde de onmiskenbare gedaante van een menselijk wezen op. Hij had een bleke huid en lichtblond, lang haar dat aan weerszijden van zijn hoofd uitstak. Hij keek ernstig, maar was zo te zien vrij jong. Zijn blote armen en benen waren bepaald niet gespierd te noemen.

De robotten maakten plaats voor hem en hij liep naar voren tot hij tussen hen in stond.

Zijn stem was duidelijk en prettig en de woorden die hij sprak waren weliswaar archaïsch, maar in een gemakkelijk verstaanbare vorm van Standaard Galactisch.

'Gegroet, zwervers van de ruimte,' zei hij. 'Wat wilt u van mijn robots?'