Hoofdstuk 14

Onder het rijden ging er een maalstroom van gedachten door Marcus’ hoofd. Had hij Laura’s telefoontje soms verkeerd geïnterpreteerd? Hij wilde zich niet nog eens vergissen. Natuurlijk wist Laura wat hij voor haar voelde, en hoewel dat niet wederzijds was, of niet wederzijds was geweest, was er de laatste tijd wat veranderd. Nu waren ze allebei vrijgezel.

Ze heeft je uitgenodigd voor de lunch! Ze heeft het woord ‘afspraakje’ gebruikt.

‘Maar ze zei het op een ironische manier,’ zei hij tegen zichzelf in de achteruitkijkspiegel. ‘Dat weet je toch?’

Wat ze weet is dat ze je leuk vindt… Dat ze je belt komt doordat jij de laatste tijd geen toenadering hebt gezocht. Liet ze je soms niet weten dat haar huwelijk definitief voorbij was?

Dat was waar.

Voor twaalven was hij bij haar. Laura liet hem niet binnen, ze zei dat ze maar beter haast konden maken, ze moesten namelijk ergens voor twee uur zijn, dus het beste was om eerst ergens een hapje te gaan eten. Ze gaf hem een kus op zijn wang en liep naar de auto, terwijl ze Marcus bij de deur liet staan. Hij was blij dat hij geen bos bloemen had gekocht of zoiets sufs. Zijn kleding – witte kasjmieren broek, hemelsblauw linnen overhemd en zijn eeuwige hoed – was al te formeel vergeleken met haar spijkerbroek en geruite blouse. Laura droeg een knotje en had minder make-up op dan gewoonlijk.

Wilde je een teken? Ziedaar. Dit heeft geen enkel romantisch tintje, vriend, ze wil alleen maar over Ted McKay praten en dat je meegaat naar god mag weten waar.

Ze lunchten in Romanelli’s, een tentje met een terras dat uitzicht bood over de Charlesrivier, onderweg naar Newtonville. Laura had hem nog niet verteld wat er in Newtonville was, en hij had het haar niet gevraagd. Ze bestelden tonijnsalade. Eigenlijk bestelde Laura dat als eerste en deed Marcus hetzelfde, terwijl hij zijn popcorn thuis miste en bedacht dat hij de tien kilo die hij de afgelopen twee jaar was aangekomen, moest zien kwijt te raken.

Want met tien kilo lichter zou zij natuurlijk als een blok voor je vallen.

Soms voelde hij zich een sukkel als hij meende een kans te maken bij Laura. En niet alleen vanwege die tien kilo of het leeftijdsverschil van twaalf jaar. Laura straalde iets bijzonders uit, haar aanwezigheid bleef nooit onopgemerkt, Marcus zag dat elke dag in het ziekenhuis, waar dokter Hill de harten sneller deed kloppen. Waarom zou ze hem zien staan?

‘Dus McKay gaat vooruit?’ zei Marcus. Onderweg naar Romanelli’s had hij verschillende onderwerpen aangesneden, maar het was niet gelukt een gesprek op gang te brengen. Laura wilde over het geval praten dat haar in zijn greep hield.

‘Ja! Ik heb je zoveel te vertellen. Ik ben er vrijwel zeker van dat hij de cycli achter zich heeft gelaten. Ik weet zeker dat het een kwestie van tijd is tot hij zich iets gaat herinneren.’

‘Heb je hem de video laten zien die is opgenomen bij…?’ Marcus was zijn naam even kwijt.

‘Bij Lynch? Nee, nog niet. Het is nog niet het juiste moment. Ik heb hem de video’s laten zien van zijn kamer in het Lavender en ook een paar opnames van onze sessies. Het was zwaar en ik zweer je dat ik even dacht dat we terug bij af waren. Maar nee, hij schijnt het goed te hebben opgenomen.’

‘Daar ben ik blij om. Eet wat, Laura, je hebt nog geen hap genomen van die salade.’

Ze keek naar haar bord, alsof ze het nog niet had opgemerkt. Ze prikte in een stukje tonijn en stopte het langzaam in haar mond.

‘Niet boos worden, Laura, maar ik denk dat je te nauw betrokken bent bij deze patiënt.’

Ze grinnikte en haalde haar schouders op.

‘Ik wist dat je dat zou zeggen,’ zei ze opgewekt. ‘Ik denk erover om een boek te schrijven.’

Marcus trok een ongelovig gezicht.

‘Echt?’

Laura werd serieus. Ze keek om zich heen en boog iets naar voren.

‘Zal ik je eens wat vertellen?’

Marcus verstarde.

Nu komt het.

‘De reden dat ik je niet heb binnengelaten is niet dat we weinig tijd hebben. Ik bedoel, we hebben wel weinig tijd, maar ik had je wel even binnen kunnen laten, dat was echt de bedoeling. Na ons telefoontje zei ik tegen mezelf dat ik nodig de woonkamer moest opruimen, overal lagen stukken uit Teds dossier. Foto’s, documenten, krantenknipsels.’ Laura giechelde weer als een ondeugend meisje. ‘Ruim alles nou eens op, zei ik de hele tijd tegen mezelf. En dat ging zo door tot je aanbelde. Ik heb niet eens tijd gehad om me een beetje op te knappen.’

‘Je had me evengoed binnen kunnen laten.’

‘Weet ik, we zijn geen vreemden. Maar het was echt een puinhoop. Walter is de hele dag bij zijn vader en ik denk dat ik me heb laten gaan, je kent dat wel, ik had het hele huis voor me alleen.’

‘Ga je me nog vertellen wat de bedoeling is?’

‘Natuurlijk! Daarom zijn we hier.’

Laura nam nog een hapje van haar salade en spoelde het weg met wat cola. Ze leek niet te kunnen wachten om alles eindelijk te vertellen.

‘Als kind was Ted een schaakwonder. Hij stopte ermee toen hij een puber was, maar ik vrees dat een schaker een bepaalde manier van denken heeft die hij niet kwijtraakt.’ Laura stopte even. Ze scheen niet helemaal tevreden met haar uitleg. ‘De afgelopen maanden heb ik een heleboel documentaires gezien en ook een paar biografieën gelezen. Gisteren heb ik een van de documentaires over Bobby Fischer opnieuw bekeken, ik neem aan dat je weet wie dat is, niet?’

‘Uiteraard. Jij was nog niet geboren, maar in 1972 was er vreselijk veel ophef toen hij om het wereldkampioenschap streed met de Rus…’

‘Spasski.’

‘Die naam was ik vergeten. Het was een belangrijk evenement, midden in de Koude Oorlog, de Sovjet-Unie tegen Noord-Amerika. Ik keek niet naar de partijen, maar ik herinner me alle aandacht in de pers nog wel. Fischer werd een soort nationale held. Wat is er van hem geworden?’

‘Weet je dat niet?’

‘Nee, ik heb eerlijk gezegd nooit veel belangstelling gehad voor schaaknieuws.’

‘Ik zal het kort voor je samenvatten, het is een ongelooflijk verhaal. Al in 1972, toen Bobby Fischer om het wereldkampioenschap streed, vertoonde hij tekenen van paranoia. Hij was negenentwintig jaar en tot dat moment werd hij beschouwd als een excentriek genie, maar zijn ziekte begon zich steeds duidelijker te manifesteren. Hij stelde eindeloos veel eisen om te kunnen spelen, kwam bij een van de partijen niet opdagen en klaagde voortdurend over de idiootste dingen. Hij beweerde dat de televisiecamera’s een soort straling gaven om hem te benadelen en eiste op een gegeven moment zelfs dat ze werden weggehaald, hij zei dat de Russen speciale technologie gebruikten om hem uit zijn concentratie te halen. De ontmoetingen duurden hele weken; ze schaakten ontzettend veel partijen. Fischer won uiteraard, en werd erkend als wereldkampioen. En daarna… was hij verdwenen.’

‘Verdwenen?’

‘Hij heeft twintig jaar niet gespeeld! Hij verdween van de aardbodem! Hij trok zich terug op verschillende plekken, trad niet meer in de openbaarheid en er werd zelfs meer dan eens aan getwijfeld of hij nog leefde. Je moet niet vergeten dat hij op het toppunt van zijn kunnen, en ook van zijn roem was. Hier in Amerika was hij, zoals jij al zei, een nationale held. Schaken was alles voor hem, zijn hele leven werd erdoor beheerst, hij had praktisch nooit iets anders gedaan. En toen hij eenmaal wereldkampioen was, stopte hij ermee. Zomaar ineens.’

‘Dat wist ik niet. En je zegt dat hij twintig jaar later weer opdook.’

‘Precies, maar alleen omdat er een miljonair was die een revanche met Spasski sponsorde, die in 1992 in Joegoslavië werd gespeeld. Hij won opnieuw. De comeback was van korte duur. Hij toonde zelfs geen interesse toen hij zijn titel moest verdedigen. En zo verloor hij zijn wereldtitel, door niet op te komen dagen. Toen was hij inmiddels al antisemiet en nu en dan maakte hij vreselijke opmerkingen over de Joden en over de Verenigde Staten. Toen de revanche in Joegoslavië werd aangekondigd, stuurde onze overheid hem een brief waarin stond dat hij daar niet mocht schaken en als hij het toch deed zou hij in de gevangenis komen. Het maakte hem niets uit. Hij verklaarde tijdens een persconferentie dat hij toch zou gaan en spuwde op de brief van de overheid. Hij was er slecht aan toe. De Joden en de Verenigde Staten waren zijn stokpaardje.’

‘Wat triest. Eindigde hij in de gevangenis?’

‘Door de Verenigde Staten was zijn visum ingetrokken en daarom werd hij tijdens een verblijf in Japan opgepakt. Hij kon nergens naartoe totdat IJsland, dat in zekere zin medelijden met hem kreeg, hem een verblijfsvergunning gaf. In dat land had het eerste wereldkampioenschap tegen Spasski plaatsgevonden. De beelden van zijn overdracht zijn indrukwekkend. Hij stierf daar, in 2008.’

‘Is hij nooit behandeld? Uit wat je vertelt blijkt dat hij aan een acute psychose leed.’

‘Dat weet ik niet. Het bijzondere is dat hij niet de enige geniale schaker was met acute paranoia. Daar zijn er een aantal van. Het schaken op zich is natuurlijk niet de oorzaak, dat staat buiten kijf, maar het lijkt er wel op dat de mentale structuur van zulke mensen niet ideaal is om tegen dergelijke problemen opgewassen te zijn. Het schaakspel zelf is enigszins paranoïde,’ Laura giechelde een beetje nerveus, ‘want je bent de hele tijd voorbereid op dreigingen die misschien nooit uitkomen, en de mogelijkheden zijn feitelijk oneindig. Hun brein analyseert variaties, ontelbare mogelijke partijen met oneindig veel vertakkingen. Als je die structuur buiten het schaakbord toepast, is het resultaat rampzalig.’

‘Ik weet niet of ik het helemaal begrijp. Denk je dat er zoiets met McKay aan de hand is?’

‘De terugkerende eigenaardigheid bij spelers als Fischer is dat ze van de ene op de andere dag ophouden met schaken. Anderen trekken zich terug, maar blijven als amateur actief, geven bijvoorbeeld demonstraties en dat soort dingen. Maar degenen die schizofreen of paranoïde gedrag vertonen houden er gewoonweg mee op. En ik vermoed dat er in hun geval een soort verschuiving plaatsvindt. Hun hoofd heeft nog steeds behoefte om variaties te berekenen, ze kunnen er niet zomaar mee ophouden; daar hebben ze zich immers de hele tijd mee beziggehouden! Dat soort wonderkinderen begint al op heel jonge leeftijd en als er geen mogelijkheid is om te schaken, raken ze de kluts kwijt. Het bijzondere bij Ted is dat hij er in de puberteit mee ophield. Hij leidde twintig jaar een normaal leven toen het proces ineens uitbrak.’

‘Misschien was het al in een latent stadium aanwezig en toen de werkelijkheid hem de gelegenheid bood dat soort logica toe te passen, werd die mentale structuur opnieuw geactiveerd. Het probleem dat hij volgens jou had, wat het ook was, heeft het mechanisme in werking gezet.’

‘Dat is heel goed mogelijk. Ted heeft de afgelopen maanden in twee verschillende cycli geleefd die in elkaar overgingen, en dat heeft zich verschillende keren herhaald. Misschien is cycli niet het juiste woord. Misschien zijn het variaties.’

‘Is er in de vakliteratuur iets over te vinden?’

‘Alleen theorieën zonder degelijk wetenschappelijk fundament.’ Laura keek naar haar salade waar ze nauwelijks van had gegeten. Ze was zo enthousiast aan het vertellen dat ze hem weer was vergeten.

‘En jij denkt dat het hoefijzer ervoor heeft gezorgd dat hij uit de cycli is gekomen, als was het een anker in de werkelijkheid, of zoiets.’

‘Precies. Toen hij uit de eerste cyclus kwam, verzon hij de tweede, een nieuwe variatie die meer op de werkelijkheid leunde, al was hij evengoed irreëel. In de eerste cyclus was Ted bijvoorbeeld niet op de hoogte van de affaire van zijn vrouw. In de tweede erkende hij dat het tussen hen niet goed ging.’

Laura keek op haar horloge.

‘Moeten we gaan?’ vroeg Marcus.

‘We worden over een halfuur verwacht, maar het is vlakbij.’

‘Door wie worden we verwacht?’

‘Kijk, tot nu toe was ik Ted bij alles voor, en ik weet nog steeds een paar dingen die hij niet weet. Maar er zijn veel details die ik niet begrijp, en een ervan is de rol van Edward Blaine.’

‘Denk je niet dat hij gewoon de informatie gebruikte over de zaak die hij op de televisie had gehoord? Het was een bekende zaak, bedoel ik, en zijn fantasie kan die informatie hebben verwerkt in het profiel van de man die hij moest vermoorden.’

Laura knikte.

‘Ja, dat dacht ik zelf ook. Maar vandaag las ik de transcripties van de sessies en mijn oog viel ergens op… Iets wat ons kan helpen uitvinden of het inderdaad gewoon is zoals jij zegt, of dat er een complexere relatie is.’

‘Wat dan? Toe nou.’

Laura stond op.

‘Kom, dat vertel ik onderweg wel.’