EEN SINISTERE SLAAPWANDELAAR

 

 

1

 

 

In een brief aan zijn uitgever Daniel Brody schreef Broch in 1931: ‘als iemand tegenwoordig geld moet uitgeven voor een boek, dan dient hij voor zo’n vertwijfelde daad ook een heroïsche tegenwaarde te krijgen.’

 

Het is een opmerking die me tekenend lijkt voor Hermann Broch: niet alleen vanwege het pessimisme dat erin doorklinkt, maar vooral omdat er iets uit af te lezen valt van zijn bijna grimmige vastbeslotenheid om als schrijver tegen de stroom op te roeien en ook daadwerkelijk zo’n ‘heroïsche tegenwaarde’ te leveren. Daarvan getuigt ook het boek dat de aanleiding was tot die opmerking: Huguenau oder die Sachlichkeit, het derde en laatste deel van zijn romancyclus Die Schlafwandler.

 

Dat Daniel Brody er als uitgever een hard hoofd in had was niet zo verwonderlijk, want in zijn verlangen de lezer waar voor zijn geld te leveren ging Broch wel erg ver. In dit laatste deel van de trilogie streefde hij een synthese na van de meest uiteenlopende literaire uitdrukkingsvormen, en op het laatste moment besloot hij nog een uitvoerig en diepgravend filosofisch essay in de roman te integreren. Brody stribbelde tegen: dit was ongetwijfeld te veel van het goede; het zou veel lezers afschrikken. Maar Broch hield voet bij stuk en Huguenau oder die Sachlichkeit verscheen inclusief de tien hoofdstukken van het essay ‘Zerfall der Werte’.

 

Een verkoopsucces is deze romancyclus dan ook nooit geworden, ondanks de bijna gelijktijdige publicatie van een Engelse vertaling. Maar dat Broch tot de belangrijkste schrijvers van zijn tijd gerekend moest worden was na Die Schlafwandler, zijn debuut als romanschrijver, meteen duidelijk. In Das Augenspiel kan men nalezen hoezeer de jonge Canetti onder de indruk was van het boek. En hij was de enige niet. Hetzelfde gold voor o.a. Thomas Mann, Alfred Döblin en Aldous Huxley. Alleen bij Musil, door Broch zelf zeer bewonderd, bleek de jalousie de métier sterker dan de waardering. Het was inderdaad zoals Brody al in 1931 had voorzien toen hij aan Broch schreef: ‘De Slaapwandelaars, m’n beste, zullen de basis leggen voor uw roem, maar niet voor uw vermogen.’

 

Misschien ligt in Brochs koppige weigering om intellectuele concessies te doen ter wille van de leesbaarheid en de verkoopbaarheid van zijn werk ook een verklaring voor zijn betrekkelijke onbekendheid: zijn roem is altijd beperkt gebleven tot een vrij kleine kring van intellectuelen, en zelfs Musil, die evenmin tot zulke concessies geneigd was en wiens schrijverscarrière zeker even moeizaam verliep als die van Broch, lijkt uiteindelijk naar een groter publiek door te stoten dan hij.

 

Toch is Brochs werk zeker niet ontoegankelijk. De drie romans waaruit Die Schlafwandler bestaat zijn stuk voor stuk heel leesbaar en de gecompliceerdste van de drie, Huguenau, is wat de dramatische opbouw van het verhaal betreft in mijn ogen ook de meeslependste. Huguenau is gecomponeerd als het sluitstuk en de synthese waarin alle motieven en thema’s van beide voorgaande romans, Pasenow en Esch, worden samengevat. Het is om die reden ook de meest ambitieuze roman van de drie.