APULEIUS’ EZELMETAMORFOSE

 

 

De wonderbaarlijke verandering van mensen in dieren, planten of zelfs stenen, die bij Ovidius nog in een min of meer mythologisch kader staat, wordt, wanneer de goden zelf geen actieve rol meer spelen, vaak gepresenteerd als het resultaat van magie en toverij (zoals in sagen, sprookjes en ridderverhalen).

 

Dat is ook al het geval in dat andere verhaal uit de Oudheid dat de titel Metamorfosen droeg, en dat om verwarring met Ovidius’ werk te voorkomen doorgaans wordt aangeduid als De gouden ezel van Apuleius. Deze geschiedenis vertelt hoe Lucius, verliefd en nieuwsgierig, door toverij per ongeluk in een ezel verandert (en niet in een vogel, zoals de bedoeling was). Voordat er gelegenheid is de betovering ongedaan te maken, wordt hij gestolen en meegevoerd door een roversbende. Pas na een lange reeks avonturen en ingelaste verhalen wordt hij, dankzij de godin Isis, uit zijn ezelgedaante verlost, waarna hij wordt ingewijd in haar cultus.

 

Hier heeft de metamorfose duidelijk een initiërende functie: Lucius’ ezelavonturen vormen een louterende straf voor zijn lichtzinnigheid (de ezel werd in de Oudheid beschouwd als een symbool van wellust, en het ‘slaan van de ezel’ had een cultische betekenis). Pas na deze vernederingen is hij klaar voor een metamorfose in meer verheffende zin: de metamorfose waardoor hij zijn menselijke gestalte terugkrijgt is direct gekoppeld aan zijn inwijding in de mysteriën van Isis.

 

Dit biedt een ander aanknopingspunt voor de interpretatie van het metamorfosemotief. Al in verband met Rilkes Sonette an Orpheus sprak ik over een ‘orphische initiatie’, en hier is opnieuw van een initiatie sprake. In feite verbeelden de initiatieriten in primitieve culturen ook een metamorfose. Zij geven vorm aan een ingrijpende, innerlijke verandering die wordt uitgedrukt in uiterlijke ‘metamorfosen’: met maskers, dansen en symbolische handelingen, en niet zelden ook met een pijnlijke lichamelijke beproeving, wordt de overgang in een andere zijnswijze voltrokken. En het is inderdaad aannemelijk, zoals ik al eerder suggereerde, dat zulke initiatieriten de bron zijn geweest van sommige mythen en sprookjes waarin gedaanteverwisseling een belangrijke rol speelt.