DON QUICHOT

 

 

 

1

 

 

Het is tegenwoordig geen aanbeveling meer om een roman ‘experimenteel’ te noemen: voor een groot deel van het lezerspubliek is deze term, terecht of ten onrechte, synoniem geworden met ‘onleesbaar’. Maar experimenten met de romanvorm zijn zo oud als de roman zelf. Wat in de loop der eeuwen ‘roman’ werd genoemd is zo gedurig van vorm en inhoud veranderd dat dat nauwelijks een riskante bewering is. En misschien heeft het feit dat de roman eeuwenlang als een inferieur genre werd beschouwd er wel toe bijgedragen dat hij ook na het verwerven van een literaire status resistent is gebleken tegen allerlei rigide vormvoorschriften. Er bestaat geen definitieve vorm van de roman en alle doodverklaringen ten spijt is hij nog even vitaal als altijd.

 

Een van de vermakelijkste en merkwaardigste romanexperimenten uit de Europese literatuur is al bijna vier eeuwen oud, en stamt uit een tijd toen de roman nog absoluut niet serieus werd genomen als literair genre. Dat laatste blijkt ook uit die roman zelf, die de bespotting van de populairste romans uit die dagen als uitgangspunt heeft. Het is een roman als commentaar op de roman, om niet te zeggen: een antiroman.

 

Als De geestrijke ridder Don Quichot van de Mancha met terugwerkende kracht beschouwd kan worden als de eerste grote prozaroman in de Europese literatuur, dan is dat zeker ook vanwege het ironische karakter ervan: de roman blijkt in handen van Cervantes meteen al te beschikken over een enorme rijkdom aan mogelijkheden en middelen om zichzelf te relativeren, en daarin tegelijk zijn kracht en vitaliteit te bewijzen. Mogelijkheden die in later eeuwen - van Laurence Sterne tot Thomas Mann, Nabokov en Gombrowicz, om er maar een paar te noemen - ook volop zijn benut.