Johannis Ayoeme
Toen ik vijf jaar oud was, werd ik op een gegeven moment door mijn ouders opgepakt, in nieuwe kleren gewikkeld en ergens bij ons in de buurt een gebouwtje, dat mij altijd nogal luguber was voorgekomen, ingeduwd. Daar bleek het Opperbevel van de Ouderlijke Macht reeds een twintigtal lotgenoten van gelijke leeftijd bijeengebracht te hebben. Uit de verbouwereerde vaak angstige gezichten kon je in ieder geval moeilijk concluderen dat ze er uit vrije wil gekomen waren, laat staan dat er één bij was die er enig idee van had wat hem boven het hoofd hing. Het was september 1943 en als één van ons destijds enig benul had gehad wat er op dat moment zo te koop was in de wereld, dan zou de gedachte dat Hogerhand besloten had na de joden nu ook de kleuters weg te voeren zich onweerstaanbaar bij hen hebben opgedrongen. Wat ik me in dit gebouwtje en gelijksoortige de volgende elf jaar ongevraagd moest laten welgevallen bleek samenvatbaar te zijn onder het hoofd 'School'. Pas in mijn twaalfde jaar (vijfde klas Middelbare School) kwam voor het eerst het idee bij me op dat ik al die tijd niet zozeer slachtoffer was geweest van een groots opgezet complot om mij en anderen van prettiger dingen af te houden, als wel dat het hier om iets ging dat men - heel lief bedoeld - georganiseerd had voor mijn eigen bestwil. Die bestwil was mij vaak voorgehouden, maar wie hecht waarde aan de leugens waarmee samenzweerders zich excuseren; bovendien had ik het woord lange tijd als 'pestwiel' begrepen, waarschijnlijk omdat mijn moeder - in Oostenrijk geboren - de 'p' een makkelijker letter vindt dan de 'b'. Ik besefte dat als ik had mogen kiezen ik dezelfde weg bewandeld zou hebben en ik was mijn ouders dankbaar. Misschien dat mijn schooljaren met minder spijbelen, ruiten van scholen ingooien, leraren pesten en zitten blijven waren verlopen als ik eerder tot dit inzicht gebracht was.
Dit was in het kort het schoolverhaal van meneer We Wale uit Amsterdam.
John Ayoeme is afkomstig uit het West-Nile district, het meest noordelijke in Oeganda, grenzend aan de Soedan en de Kongo. Hij was een jaar of zeven/acht toen enkele van zijn vroegere vriendjes na maanden afwezig te zijn geweest thuis op vakantie kwamen terug van school. Ayoeme besloot dat hij ook naar school wilde. Zijn vader wou er echter niet van horen. Ten eerste omdat het traditie was dat kinderen nooit vóór het twaalfde jaar het ouderlijk huis verlaten. Ten tweede omdat hij mohammedaan was. De mohammedanen in Oeganda hebben - afgezien van wat Koran-schooltjes, waar men het voor Oeganda irrelevante Arabisch leert lezen en schrijven en alles over de profeet Mohammed te weten komt maar niets over iets anders - geen eigen onderwijs. Men was voor het moderne onderwijs aangewezen op katholieke en protestantse scholen bij missie- en zendingsposten. Tegenwoordig komen er steeds meer 'openbare' regeringsscholen. Ayoeme bleef echter doorzeuren en zocht steun bij zijn moeder. Die was het eigenlijk wel met hem eens, maar zij was de achtste vrouw van zijn vader (een vrij belangrijke chief, gezien het aantal vrouwen) en had weinig invloed op hem. Mogelijk was het feit dat ze de achtste was in zekere zin ook gunstig, aangezien er minder op haar gelet werd en ze beter haar eigen gangetje kon gaan. Ayoeme ging min of meer stiekem naar het anglicaanse zendingsschooltje twintig mijl verderop. Na twee jaar kwam hij thuis met een mooi rapport en een lange brief van de onderwijzer, waarin deze zijn grote intelligentie prees en erop aandrong dat hij verder zou leren. De vader die al die tijd slechts vaagjes op de hoogte was geweest van wat zich in zijn periferie afspeelde, was door deze brief nu ook gewonnen. De tour de force kwam het jaar daarop. De hoofdonderwijzer liet weten dat het prachtig was dat Ayoeme de protestantse school bezocht, maar ja, hij was nog steeds mohammedaan en dat kon eigenlijk niet. Om een lang verhaal kort te maken: Ayoeme kon alleen blijven als hij zich zou laten dopen. Het is niet moeilijk zich de hartkloppingen van de vader, die het eigenlijk al die tijd al had zien aankomen, voor te stellen. Ayoeme, ouder en vastberadener geworden, tartte zijn ouders en liet zich op eigen initiatief dopen. Twee dagen lang durfde hij niet thuis te komen en zwierf hij rond. Hij had berekend dat de woede van zijn vader de derde dag wel bekoeld zou zijn. Sidderend van angst kwam hij thuis, maar zijn inzicht in zijn vaders psyche bleek groter dan hij dacht. De vader was niet boos, alleen nog maar bedroefd. Hij keek Ayoeme aan en zei: 'Zo Ayoeme. En hoe heet je tegenwoordig?' 'Johannis,' zei Ayoeme. 'Hmm,' zei zijn vader en verliet de hut.
En dit was dan het schoolverhaal van John Ayoeme.
Hij is de enige van zijn familie die een opleiding heeft gehad.