Schoonfamilie
Zuster Bashisha vroeg mij een tijdje geleden of ik zo vriendelijk wilde zijn de grootmoeder van haar man medisch te onderzoeken. Ze had allerlei vage klachten die voornamelijk met ouderdom samenhingen maar ze wilde het niet accepteren en per se door een dokter onderzocht worden. Daarvoor was ze helemaal uit Ankole naar Kampala gekomen. Ik onderzocht haar en wilde mijn bevindingen op een papiertje schrijven om haar door te sturen naar de internist wegens hoge bloeddruk. Ik vroeg zuster Bashisha hoe haar grootmoeder heette, maar ze wist het niet, zei ze, en ze kon het ook niet vragen want zulke vragen mag je aan je schoonfamilie niet stellen in Ankole. Er moest een Ankole-verpleegster uit een andere zaal worden gehaald om achter de naam te komen.
Gisteren waren we even bij haar op bezoek en vertelde ze meer over de taboes die er in Ankole op de schoonfamilie bestaan. De namen van de naaste familieleden van je echtgenoot mogen bijvoorbeeld niet genoemd worden. Je mag alleen maar omschrijven wie je bedoelt. Het moeilijke is dat de namen van personen vaak iets aanduiden dat in de dagelijkse omgang dikwijls voorkomt, bijv. 'boom' of 'huis'. Ook in je normale conversatie, vér weg van je schoonfamilie, mag je die woorden niet meer gebruiken. Een kennis van haar was getrouwd met iemand die een moeder had met een naam die een toestand aanduidde die 'vol' of 'verzadigd' betekende. Ze kon dus nooit gewoon zeggen 'mijn glas is vol', maar moest zich met omschrijvingen in allerlei bochten wringen bijvoorbeeld door te zeggen: 'Er zit nu zoveel in mijn glas dat de druppels haast over de rand komen.' In een andere naam kwam het woordje 'regen' voor. Je kon dus nooit gewoon zeggen 'het regent' of 'de regentijd zal nu wel gauw beginnen.' Tijdens het huwelijksfeest word je aan de hele schoonfamilie voorgesteld en je had dan een afschuwelijke tijd om alles wat je niet meer mocht zeggen te onthouden. Ze vertelde ook dat het in Ankole vrij gewoon was dat je vader en je broers er recht op hadden om met je vrouw te slapen als ze op bezoek kwam. Zelf was ze tijdens haar vijfjarige verpleegstersopleiding in Engeland getrouwd met haar man die ook uit Ankole komt en daar ook tijdelijk in opleiding was. Toen ze terugkwamen, waren ze samen naar hun familie gegaan en haar man had ernstig zijn broers toegesproken: 'Dit is nu mijn vrouw. Jullie zijn welkom in mijn huis maar de tijden veranderen en ik zou graag willen dat jullie haar respecteren.' Haar man is de oudste van vijf broers. De jongeren bewonderen hem zeer en zij komen op bezoek zonder hun rechten op te eisen.
Het schoonfamilietaboe is niet beperkt tot de Ankolezen alleen. Laatst had ik er tijdens de koffiepauze een uitgebreide discussie over met de verplegers op de mannenafdeling. Moewanja, een Moeganda, had enige tijd in de Verenigde Staten gestudeerd en hij had zich zeer verbaasd over de makkelijkheid waarmee men met de schoonfamilie omging. Zijn eigen schoonmoeder kreeg hij nauwelijks te zien. Als hij bij zijn schoonfamilie op bezoek ging, dan moest de schoonmoeder zorgen uit zijn ogen te blijven; kwam zij haar dochter bezoeken dan moest hij ervoor zorgen weg te wezen. Bij de joodse familie in de V.S. waar hij enige tijd in huis was, had hij gezien hoe de schoonmoeder zich nota bene in de slaapkamer van haar dochter en schoonzoon verkleed had! Dit is hier ondenkbaar want ze zou allerlei gemene medicijnen in het bed kunnen verstoppen.
Een ander vertelde een mooi verhaal over hoe zijn schoonmoeder terwijl hij er met zijn vrouw op bezoek was, ernstig ziek werd en met de auto acuut naar het ziekenhuis vervoerd moest worden. Het lag zeer voor de hand dat met zijn auto te doen, maar het had zeer lang geduurd voor de oudsten dat hadden toegestaan. Zijn schoonmoeder was toen bijna gestorven.
Tijdens diezelfde koffiepauze, herinner ik me nu, waar ik als enige witte aanwezig was zijn we naar aanleiding van de Oegandese dansgroep waarvan de vrouwen tijdens een voorstelling in de Verenigde Staten gesommeerd werden om met béha's op te treden, tot de conclusie gekomen dat de betekenis die Europeanen aan borsten hechten, door Afrikanen aan billen gehecht wordt. Tijdens de discussie kwam juist een van de vier Zuidkoreaanse artsen zijn koffie opeisen. Wat we gezamenlijk ook geprobeerd hebben, we zijn er niet achter gekomen hoe dat bij Aziaten zat.