De 'Asians'
Al vijftien maanden heb ik het niet over de in Oost-Afrika ongeveer 400.000 mensen tellende groep' Asians' gehad. Dat mag dan op zichzelf een hele prestatie zijn, ik begin me zo langzamerhand toch zorgen te maken. De Indische Hindoes, en vooral hun in lange sari's of gekleurde pyjamabroeken gestoken vrouwen met de rode lipstick-stip op het voorhoofd, de Pakistaanse moslims en de Pakistaanse door de Aga Kahn geleide Ismaëli's, zij zijn zo indrukwekkend in het dagelijkse straatbeeld vertegenwoordigd, dat iemand die over het léven in Oost-Afrika pretendeert te schrijven, er niet aan voorbij kan gaan zonder de Eeuwige Verdoemenis van de Hindoegoden, Allah en de Aga Kahn deelachtig te worden.
Zelfs de Christengod, onzeker geworden door de oecumenische geluiden op aarde, zou zijn Gramschap wel eens op mij kunnen richten. En Wie is er dan nog om mijn gebeden te verhoren, als ik in doodse stilte een paadje om lopend in het bos en moeras hier vlakbij, ineens geritsel hoor of een blaadje zie bewegen?
Marianne vijf meter achter me, zal ze zeker allemaal verhoren, maar wat zal ze dóén om me te redden van de spuwende slang, de happende krokodil, de brutale aap, de op mijn vlees beluste plant, de likkende gifschorpioen, het op scheermesjes lijkende gras en het lieve vlindertje, dat ongevraagd je mond binnenvliegt en met zijn vleugeltjes wijd op de ingang van je luchtpijp gaat zitten en nooit meer weggaat?
Nu had ik het onderwerp allang aangesneden, als ik maar het gevoel had gehad er iets zinnigs over te kunnen zeggen. Maar hoe kan ik dat, als ik nog nooit met iemand van deze (in Oeganda alleen al ongeveer 90.000) mensen gepraat heb? Dit laatste realiseer ik me vandaag eigenlijk voor het eerst. En tot mijn opluchting kan ik erbij vertellen, dat het niet mijn schuld is. Het komt alleen maar omdat het etentje bij N., waar we tegelijk met een Asian echtpaar uitgenodigd waren, destijds niet doorging.
Toch, hoe langer ik erover nadenk, hoe meer het mij verbaast, dat ik het niet al veel eerder over de Asians heb gehad. Het grootste deel van mijn eerste indrukken van Oost-Afrika werd toch door hen bepaald. Ik had het een en ander over Oost-Afrika gelezen en toen ik in Mombasa voet aan wal zette, wist ik dan ook, dat ik veel zwart zou gaan zien. Ik zag veel zwart en - werkelijk – dat verbaasde me niks. Ik deelde ook de verbazing van de heer B. niet, die na vijf dagen naarstig speuren tot de conclusie gekomen was, dat de Afrikaanse huiden onder te brengen waren in de subgroepen 'roetzwart, donkerzwart, zwart, lichtzwart, donkerbruin, melkchocolade, lichtbruin en geelbruin'. Meneer B. was nogal ondersteboven van zijn ontdekking. Zijn wereldbeeld van Donker Afrika was ondermijnd, in ieder geval in één klap een stuk genuanceerder geworden. Ik heb hem de resterende vijf dagen dat het schip in de haven lag, niet meer de wal op zien gaan. Hij had zijn tijd al nuttig besteed. Wat hem betrof kon het schip vertrekken. Op naar nieuwe ontdekkingen in deze wonderbare wereld. Iemand die reist, kan veel verhalen.
Ik had ook van tevoren gelezen, dat er in Oost-Afrika veel Asians woonden en dat zij er praktisch het monopolie bezaten van de kleinhandel. Er is echter wel enig verschil tussen dit te lezen en dan vervolgens ook werkelijk te ervaren, dat in alle steden en alle wat grotere dorpen vrijwel elke winkel door Asians gedreven wordt. Dat heeft op iemand, die denkt dat hij een beetje begrijpt hoe vooroordelen de wereld inkomen, een beklemmende uitwerking, die hem somber stemt en hem zo nu en dan doet vergeten, waarvoor hij die winkel binnenstapte.
Uit Afrikaanse mond heb ik maar weinig vriendelijks over de Asians gehoord. Naast het feit, dat ze haast op geen enkel niveau integreren - 'Je ziet zelden een Asian-jongen met een Afrikaans-meisje,' zei Mayanja, maar waar hij zich vooral zo kwaad om maakte was, dat je 'nooit, maar dan ook nooit een Asian-meisje met een Afrikaan zag!' - hebben de Asians ook nog het onvermijdelijke image van de geldschrapende, centenomdraaiende, je met grammen besodemieterende, keiharde kruidenier. Het image van elke middenstand, zwart, bruin, wit, maar breng dat maar 's iemand aan het verstand die zijn hele leven alleen door bruine kruideniers 'geholpen' is. In dit verband is het tekenend dat mijn enige lachsucces tot nu toe bij een groepje Afrikanen gescoord werd, toen het erover ging of een bepaalde Asian nu 'Zus-Singh' of 'Zo-Singh' heette, ik de naam 'Shilling' suggereerde. Héhé, dát was me lachen. Ochoch, Tsjongetsjonge. Pfffft. Eeh.
Als niet direct emotioneel hierbij betrokken Europeaan heb je de neiging partij te kiezen voor de Afrikaan. Vooral de geringe neiging tot integreren van de Asians is opvallend. Maar het is nu eenmaal zo, dat de ene mens niet slechter is dan de ander en ik ben er zelfs van overtuigd, dat de middenstander niet slechter is dan welke andere stander ook, al kost deze overtuiging me meer inspanning dan de vorige. Maar hoe zit het dan? Ik ging er pas iets meer van begrijpen, toen ik het boekje Asian Minority in East Africa (Oxford University Press, 1965) las en mij geopenbaard werd, hoe de Asians zelf nog onderling in aparte, niet met elkaar willende communicerende hokjes zijn ondergebracht. Aparte superieure Hindoes, aparte superieure moslims, aparte superieure Ismaëli's en dan de Hindoes nog eens onderverdeeld in aparte kasten. Zelfs de paria's zijn hier vertegenwoordigd en worden overeenkomstig behandeld. Dit alles in stand gehouden door superieure mannen en inferieure vrouwen, door superieure vaders, die hun inferieure zoons eronder houden en hun tot slechtheid neigende dochters voor de maatschappij behoeden. Je kunt het een Asian meisje nauwelijks kwalijk nemen dat ze nooit met Afrikaanse jongens praat als ze al zonder eten naar bed moet, omdat ze naar een Asian gelonkt heeft.
Van de 'Asians' in Oeganda heeft momenteel minder dan 15 pct. de Oegandese nationaliteit. De rest heeft voor het merendeel Britse paspoorten. Op hen vooral is de boosheid van de regering gericht. Zij proberen het hier zo lang mogelijk uit te zingen; het verdiende geld wordt niet gebruikt voor nieuwe investeringen maar verdwijnt naar het buitenland. Erg vervelend, maar je kunt het de Asians niet kwalijk nemen dat ze hun toekomst hier wat sombertjes zien. De regeringsmond zit volleuzen als 'We are going to build a multiracial society' en 'We are all Ugandans', maar het consequente gebruik van het woord' Afrikanisatie' in plaats van 'Oegandanisatie' als het om baantjes gaat, doet ze wel een beetje hol klinken. Het brengt je in ieder geval op het idee dat ook in het oplossen van vervelende problemen met minderheidsgroepen de Afrikanen wel niet van de Europeanen zullen verschillen, tenzij je - in de waan verkerend dat de Afrikaan goedlachser en inferieur is - de mening bent toegedaan dat hij vooral inferieur zal zijn in het uitroeien of schaakmat zetten van vreemd gekleurde andersdenkenden.