Besnijding

In ons huis in Mbale kon je - doorgaans op de zaterdagavonden - de drums van de Bagisoe in de verte horen. Vooral in de maand voor ons vertrek naar Kampala leek het in de dorpen rondom vrolijk toe te gaan. Zo nu en dan kwamen zelfs tien tot twintig man grote groepen al drummend, al stampend met belletjes om de enkels en al zingend langs ons huis dreunen. Dit hing samen met de op handen zijnde tweejaarlijkse besnijdenisfeesten, waarbij de jongemannen ingewijd worden. Eerst waren we nogal bang voor die luidruchtige, vervaarlijk met stokken zwaaiende mannen en vrouwen. Eenmaal gerustgesteld echter door een kenner, verstopten we ons niet langer in de heg maar stapten er openlijk op af.

Na voorzichtig groeten viel de groep dan stil. Er volgde een korte onderhandeling, waarna ze even voor ons bleven staan zingen om dan, met de bescheiden buit, al gauw weer met grote stampsprongen rinkelend op pad te gaan. De kern van zo'n groep bestond uit twee, drie of vier met veren, dierenhuiden en apestaarten versierde jongemannen, die er doorgaans nogal onbesneden uitzagen en half verborgen onder hun versieringen een wat sippe indruk maakten, zodat je onwillekeurig dacht: 'Ja jongen, jij moet maar gauw besneden worden.' Hun doel was familie en welgezinden langs te gaan, hen op de hoogte te stellen van de grote gebeurtenis en een bijdrage voor het feest te vragen.

Het ondergaan van de besnijdenis is voor de betrokkene allesbehalve een pretje. Het is namelijk de bedoeling, dat je wijdbeens met opgeheven hoofd voor de besnijder gaat staan en het diepe afschrapen van de voorhuid zonder knipperen van de ogen of ander vertoon van pijn ondergaat. Ondertussen staan de mensen om je heen te dringen en te schreeuwen, ballen hun vuisten naar je en proberen je op alle mogelijke manieren te intimideren. Aldus het verhaal van de Nederlander G. die het feest bij familie van zijn houseboy bijwoonde. De enige steun in dit ogenblik van totale eenzaamheid komt van je directe bloedverwanten, die je, naar ik vermoed, dingen toeroepen als: 'Wakioena, zoon van Kivoeli, in naam van de vader! Hou vol!', of je misschien wel goeie raad toevoegen in de trant van: 'Doe wat ik je gister zei. Denk aan iets vrolijks!' of je mogelijk ook feitelijk op de hoogte houden van de vorderingen beneden: 'Schiet lekker op. Onderop is het klaar. Bloedverlies matig. Zo haal je het wel. Hou je taai.'

Mocht je bij toeval, of omdat je wat week van ziel bent uitgevallen, knipperen of gillen of flauwvallen, dan ziet het postbesneden leven er niet zo leuk voor je uit. Je wordt in de stam getolereerd, maar je zal nooit een volwaardig lid kunnen worden. Je plaatsje is op de onderste tree van de stamladder en als je een stapje omhoog probeert te doen, word je met een kleine stekelige opmerking op je bescheiden plaatsje teruggezet. Ik vermoed dan ook, dat de Loegisoe-taal rijk is aan bijnaampjes als 'Knipperoog', 'Trekkebek', 'Gilorgel', 'Trilknie', 'Piep', 'Druppie Zweet', etc. Allemaal kleine verwijzinkjes naar die zonnige dag, dat je daar stokstijf en wijdbeens stond en die man met zijn schrapertje aan het werk ging. Voor velen helaas de dag van het grote trauma in psychologische zin, voor een enkeling de dag van het grote trauma in die zin dat hij leeggebloed het ziekenhuis wordt binnengebracht.

Vroeger was er natuurlijk geen ontkomen aan. Aan de inwijding niet, aan de sociale consequenties niet. Tegenwoordig kun je echter een leven leiden buiten de stam. Je kunt je inwijding uitstellen en nog eens uitstellen en nog eens. En dan, omdat de meisjes ironische opmerkingen maken, stap je naar het ziekenhuis en vraag je om circumcisie, een veilige operatie en geen dokter, die zich rot lacht, als je 'au' zegt. Voor de stam ben je natuurlijk verloren, maar dat was je toch al met je baan in de stad.

Er zijn ook nog andere uitwegen. Een prijsje verdient de jongen van wie het verhaal gaat, dat hij zich in het ziekenhuis plaatselijk voor de circumcisie liet verdoven om er vervolgens terwijl de dokter zich omdraaide voor het mes, van door te gaan en zich in zijn dorp officieel te laten afschrapen. Ik hoop hartstochtelijk, dat hij er ook van op de hoogte was, dat de verdoving niet veel langer dan een uur werkt.

Het is geen wonder, dat de ouderen van de stam door deze moderne ontwikkelingen uitermate geërgerd worden. Zo geërgerd, -en dit verhaal heb ik van het slachtoffer zelf -, dat ze er wel eens toe willen overgaan een onbesneden voorbijganger in de 'kraag' te vatten. Wel een wat drieste manier om bij iemand de knoop door te hakken. Het vervelende in dit geval echter was, dat de jongeman tot een andere stam behoorde. Een stam, die met grote minachting op deze barbareningreep neerziet. Ook de chirurg kon de schade niet herstellen.

Overigens schijnen er, behalve de Basgisoe, in Oeganda maar weinig andere stammen te zijn, die deze besnijding toepassen. De meeste van deze stammen leven in Kenya en daar kon verleden jaar Kenyatta dan ook een oppositielid schaakmat zetten door smalend te veronderstellen dat 'het geachte lid' wel niet eens besneden zou zijn.