37

REORGANISATIES EN NIEUWE ROLLEN

Na het diamanten jubileum sloeg de prins van Wales aan het bezuinigen. Niet vanwege het geld, daar bezat hij bergen van, maar vanwege het onzekere lot van zijn charitatieve ondernemingen als hij eenmaal op de troon kwam. Charles’ rol van charitatief ondernemer begon in betekenis af te nemen met het vertrek van zowel Michael Peat als Tom Shebbeare in 2011, de mannen die de expansiegolf geleid hadden, en de daaropvolgende benoeming van Julia Cleverdon als het nieuwe hoofd van de afdeling goede doelen.

‘“Wat gaat er met dit alles gebeuren?” zei hij tegen mij,’ vertelde Cleverdon. ‘Wat ongezegd bleef, was: “Help me, als ik koning word, om te bedenken wat we met dit alles aan moeten.”’ In de eerste maanden van 2011 schreef ze een rapport waarin ze aangaf hoe Charles’ liefdadigheidsinstellingen ‘hun eigen lot zouden kunnen bepalen’. ‘Zou u dat in goede banen willen leiden?’ vroeg Charles.

Met ingang van 2013 werd de term ‘charitatief ondernemer’ uit het woordenboek van Clarence House geschrapt, zoals het jaarverslag, dat in juni dat jaar gepubliceerd werd, aangaf, betrof zijn rol voortaan slechts twee dingen, het ondersteunen van de koningin en het bevorderen van ‘charitatieve en burgerlijke doelen’ gericht op ‘positieve maatschappelijke en milieutechnische effecten’. Tegelijkertijd gaven zijn zoons hún rol op hun eigen manier verder vorm – in Harry’s geval met nogal wat vallen en opstaan – en was Camilla zich aan het installeren als toekomstige koningin.

Julia Cleverdon ging voortvarend aan de slag als hoofd van de afgeslankte staf van de charitatieve afdeling. Ze consolideerde Charles’ bestaande charitatieve instellingen en bracht hun aantal terug van twintig tot vijftien. Dat was geen sinecure, zei ze, want de prins lette overal op. Ten bewijze overlegde ze een plastic dossiermap van tien centimeter dik met de memo’s en de befaamde black-spiderbrieven die Charles in vier maanden tijd had geschreven. Ze stonden vol onderstrepingen en uitroeptekens, een koninklijke tic die terugging op koningin Victoria. De toon was dwingend, ze hadden een stream-of-consciousnessachtige stijl en sprongen van de hak op de tak: ‘Idiote huizen in uiterwaarden’, de Gaelic atletiekbond, opvoedkundige adviezen, oorlogsveteranenproblematiek, huisvesting van recent vrijgekomen gedetineerden. Het meeste was in zwarte inkt, rode duidde op een klacht, kritiek of directieven waaraan onmiddellijk gehoor diende te worden gegeven. Een van de rode brieven was geschreven op kerstavond.

Ook nu hij al een eind in de zestig was, wilde Charles nog steeds niets weten van computers. E-mails van zijn staf werden op de achterkant van de prints in handschrift beantwoord met hele rissen op- en aanmerkingen. Zijn afkeer van technologie deed zoon Harry met goedmoedig afgrijzen uitroepen: ‘Je zou een hoop meer voor elkaar krijgen als je de telefoon eens aannam of, weet je wat, een sms’je zou sturen!’

Cleverdons vertrouwensband met Charles ging terug tot de late jaren zeventig, waardoor ze wat een adviseur betitelde als het ‘opschonen’ van zijn liefdadigheidsinstellingen krachtig kon aanpakken. ‘Het is gekkenwerk om er in Schotland vijf aparte initiatieven op na te houden die allemaal de Prince’s zus-of-zo heten, terwijl er daar meer schapen dan mensen wonen,’ zei ze. Charles boog voor het onvermijdelijke en stemde in met de concentratie en reorganisatie van zijn instellingen. Het gaf aan hoezeer hij gerijpt was en besefte dat het tijd was voor een frisse, andere kijk op de zaken.

Voor het eerst kwamen de hoofden van de instellingen gezamenlijk bijeen met de staf op Clarence House. Aan ieder van hen werd gevraagd om een overtuigend plan te ontwikkelen voor een financiële toekomst die niet compleet afhankelijk was van de fondsenwervende vermogens van Charles. Turquoise Mountain beschikte over een structurele inkomstenstroom via de betere winkelketens en werd verzelfstandigd. In het geval van gevestigde instellingen als The Prince’s Trust en Business in the Community kon volstaan worden met een paar kleine aanpassingen.

De Prince’s Foundation for the Built Environment, in 2012 opnieuw ‘in de markt gezet’ als de Prince’s Foundation for Building Community, was een schoolvoorbeeld van hoe Charles danig boven zijn macht kon grijpen. Een kantoor met een staf van vier mensen op de Galapagoseilanden, een buitenpost in Mumbai waar een plan ontwikkeld moest worden voor een Indiaas Poundbury voor de armen en een team in Sierra Leone getuigden van onrealistisch grote ambities.

De begroting van de stichting werd met de helft gekort en het aantal personeelsleden gereduceerd van vierenzestig tot achtentwintig. In plaats van er voltijds consultants op na te houden om bij de tientallen projecten te adviseren, ging de afgeslankte organisatie expertise naar behoefte van buiten inhuren. De kernopdracht was het verzorgen van beroepsopleidingen en een academisch curriculum in ‘duurzaam urbanisme’, met gebruikmaking van de bestaande voorzieningen in Shoreditch en Dumfries House, en in samenwerking met de University of Oxford en de University of Wales.

Catherine Goodman, al meer dan dertig jaar met Charles bevriend en mede-oprichtster van de Prince’s Drawing School, zorgde voor een rimpelloze overgang naar de nieuwe orde. De Amerikaanse financier en miljardair Howard Marks werd hoofd van de school en leidde een campagne om donaties ter waarde van 10 miljoen pond binnen te halen om de jaarlijkse begroting van de school van 1 miljoen pond te dekken.

Met toestemming van de koningin werd de school omgedoopt tot Royal Drawing School, op één lijn met de Royal Ballet School en de Royal Academy. De bekendmaking daarvan was een zoete wraak voor Charles, die in het begin was uitgelachen omdat hij het opnam voor de tekenkunst. De prins verklaarde blij te zijn dat ‘ook volgende generaties zullen genieten van (...) de grootse traditie van het stille en geconcentreerde tekenen naar de natuur’.

In november 2012 zette Clarence House twee dagen na Charles’ vierenzestigste verjaardag een video-opname op de prinselijke website. Het was in alle opzichten een typisch stukje verjaardags-pr, op één ding na. Wat het filmpje bijzonder maakte was het moment waarop de prins nadat hij de voortgang van het werk aan het landgoed Dumfries House geïnspecteerd had staande in een veld recht in de camera keek en opgewekt grinnikte: ‘Ongeduldig? Ik? Hoe komt iemand erbij’. ‘Nu goed, natuurlijk ben ik dat. Is mijn tijd nog maar beperkt? Voor ik het weet ben ik er misschien wel geweest als ik niet oppas.’

Op zijn Iejoorachtige manier had de prins het wel vaker over zijn sterfelijkheid. Nu zijn vijfenzestigste verjaardag in aantocht was, zat hij nog steeds met de spanning tussen zijn rol als prins van Wales en wat hem te wachten stond als hij eenmaal koning was. Hoewel hij begreep dat hij zijn ondernemende natuur niet ongebreideld kon uitleven, wilde hij beslist wel zijn eigen baas zijn en zijn eigen strijd voeren. Op het stuk van klimaatverandering had hij zich stevig verschanst in zijn rol van onvermoeibare Cassandra. Hij weet overstromingen en orkanen aan menselijk ingrijpen, ook al benadrukten de meeste wetenschappers zorgvuldig dat er geen bewijs voor een direct verband bestond en wezen weer anderen erop dat eerder in de twintigste eeuw soortgelijke ‘extreme meteorologische gebeurtenissen’ hadden plaatsgevonden.

Oudergewoonte en door zijn positie als prins kon Charles er nog altijd niet over in discussie treden of toegeven dat anderen gelijk hadden. Hij voelde zich gesteund door de wetenschappelijke consensus dat het klimaat inderdaad aan het opwarmen was en dat dat mogelijk voor de helft veroorzaakt was door menselijk handelen. Maar achter het ingewikkelde spel van factoren en onzekerheden die de atmosfeer, de oceanen en het leven op het aardoppervlak beïnvoedden ontwaarde hij alleen nog een verontrustende toekomst die riep om extreme maatregelen als het uitbannen van fossiele brandstoffen in plaats van een meer geleidelijke aanpassing waarmee een langzame stijging van de temperatuur het hoofd geboden kon worden.

Een van de onverwachte gevolgen van de oplossingen die Charles voorstond was dat met biomassa gestookte centrales in Europa afhankelijk waren van hout uit Amerikaanse bossen dat zorgde voor een nog grotere CO2-uitstoot dan steenkool – een ongemakkelijke waarheid die des te meer schuurde doordat hij zelf in Poundbury, Dumfries House en in zijn huis in Wales met houtpellets gestookte boilers had laten installeren. De prins had het er vaak over dat hij zijn kleinkinderen de ‘giftige graal’ van een door klimaatopwarming vernielde wereld wilde besparen. Maar het goedbedoelde beleid van rijke, hooggeïndustrialiseerde landen beroofde de armen in de derde wereld van goedkope fossiele brandstoffen die hen konden verlossen van primitieve en levensgevaarlijke energiebronnen als houtvuren. Matt Ridley, wetenschapper en columnist voor The Times, stelde voor dat iedereen die zich beriep op het welzijn van bevoorrechte kleinkinderen een foto voorgehouden diende te worden ‘van een Afrikaans kind dat vandaag sterft aan het inademen van de vieze dampen van een rokend vuur’.

Waar zijn vader zich overal en altijd deed gelden, zweeg William. Hij had geen last van Charles’ zielenroerselen en had niet de behoefte om zich hals over kop in allerlei kwesties te storten, laat staan dat hij de noodklok zou luiden over dingen waar toch niets aan te doen viel. Net als de koningin uitte William zich direct en in eenvoudige bewoordingen. Zijn opvattingen waren minder buitenissig en sloten goed aan bij de heersende mening.

‘William lijkt op zijn grootmoeder,’ zei Jamie Lowther-Pinkerton. ‘Hij doet wat hij moet doen en zet zich daar volledig voor in. Hij valt niet op, is geen ondernemend type, maakt geen reuring.’ Hij doet de dingen stap voor afgemeten stap, altijd gericht op de lange termijn.

De populariteit van William en Harry hing deels samen met het feit dat ze halve Spencers waren, het levend bewijs van de erfenis van Diana. Wanneer het publiek de mannen zag, werd het herinnerd aan hun geliefde moeder. De broers hadden allebei een ondeugend gevoel voor humor en waren toegewijd en plichtsgetrouw. Ze respecteerden elkaar, ondanks grote verschillen in temperament. William was analytisch ingesteld, terwijl Harry beschikte over een instinctieve emotionele intelligentie, een vrije geest en de ondernemingszin van zijn vader.

William was ook meer op zijn hoede dan zijn broer. Hij had, zei een vooraanstaande adviseur, de neiging om ‘zich van binnen op te winden’. Hij verhulde zijn emoties in plaats van ermee te koop te lopen, zoals zijn vader deed.

William gaf grif toe dat hij ‘redelijk koppig’ in zijn opvattingen kon zijn. Desondanks was hij volgens Jamie Lowther-Pinkerton ‘heel goed in het luisteren naar goede raad’. William nam pas een beslissing als hij van alle kanten van een zaak op de hoogte was. Zijn adviseurs lieten het wel uit hun hoofd om te proberen hem te overbluffen. Voordat ze hem van mening konden doen veranderen moesten ze alle hokjes afvinken. Hij ‘speelde advocaat van de duivel’, zei Lowther-Pinkerton, ‘tot de allerlaatste ronde en zei dan: “Ik snap wat u bedoelt.”’

In de late lente van 2012 gaven William en Kate acte de présence bij een formeel diner van de elitaire Thirty Club in het Claridge’s Hotel in Londen, waarvan de leden uit de hogere lagen van de media- en advertentiewereld kwamen. William was gastspreker en volgens journalist Andrew Knight ‘aten ze uit zijn hand. Hij was bescheiden en grappig en wist waar hij het over had.’

Binnen een paar weken na het diamanten jubileum werd William dertig en erfde hij 10 miljoen pond uit de nalatenschap van zijn moeder in de vorm van een aandelenportefeuille die deel uitmaakte van de echtscheidingsovereenkomst uit 1996 die sindsdien uiterst kundig beheerd was. Kate organiseerde een besloten, zij het nogal wilde feestpartij in hun huis in Noord-Wales, waarbij hun beste vrienden en familieleden zich overgaven aan spelletjes en practical jokes. Op diezelfde leeftijd was Charles nog altijd stug op zoek geweest naar een vrouw en een bevredigende rol voor zichzelf, terwijl hij probeerde om de zin van het leven te ontdekken door de lessen van Laurens van der Post en treurde om de dood van Dickie Mountbatten.

‘Voor William draait alles om het oppikken van mensen uit zee,’ zei Lowther-Pinkerton. De maten van zijn helikopterreddingsteam, rondborstig en rechtdoorzee, vormden een goed tegenwicht tegen zijn upperclassvrienden van Eton, wat bijdroeg aan zijn volkse allure.

Kate paste naadloos in het hechte broederlijke verbond van William en Harry, zodat ze een formidabel trio vormden dat vaak gedrieën bij gelegenheden opdook. Ze was de turbo van het gezelschap, maar probeerde steeds om haar man in de schijnwerpers te houden. ‘Ze draagt van die vrouwelijke dingen bij waar zij niet in kunnen voorzien,’ zei hun adviseur David Manning. Ze leerde hoe ze haar charisma en haar benijdenswaardige stijl kon inzetten, maar wist hoever ze kon gaan. ‘Dan zeiden ze tegen haar: “Wilt u niet vooraan bij de catwalk zitten?” en dan zei ze nee. Maar werd haar gevraagd om de mode-industrie een handje te helpen door iets Maleisisch te dragen als ze naar Maleisië ging, dan zei ze ja,’ zei Jamie Lowther-Pinkerton.

Ze kon nog altijd verfrissend gewoon doen. In het vroege voorjaar van 2012 ging ze ’s avonds naar de Royal Academy in Londen om een tentoonstelling van landschappen van David Hockney te zien. Een van de andere bezoekers die avond was Jeremy Hutchinson, een befaamde advocaat van in de negentig. Hij zat op een bankje te kijken hoe Kate de schilderijen een voor een nauwkeurig in ogenschouw nam, waarna ze hem goedendag kwam zeggen. Hutchinsons zoon Nicholas, die over was uit Canada, kwam erbij staan. ‘Hoi, ik ben Catherine,’ zei de hertogin. Nicholas maakte een praatje met Kate of ze een doodgewone vrouw was, waar zij zich op geen enkele manier druk over maakte. Toen ze weggingen zei hij tegen zijn vader: ‘Leuk meisje, wie is ze?’

Ondertussen had Harry zijn plek nog niet gevonden. In augustus 2012 ontplofte internet door met een telefoon genomen foto’s waarop hij naakt met zijn vrienden en schaars geklede partymeisjes aan het slempen was tijdens een wild weekend in Las Vegas. Zijn vader en grootouders geneerden zich dood voor het tafereel. In het openbaar zei Harry er niets over, maar hij moest wel op Balmoral zijn excuses komen aanbieden aan de familie.

Binnen een paar dagen maakte verontwaardiging plaats voor vergevingsgezindheid voor zijn ‘stoom afblazen’. Een Facebookgroep genaamd ‘Support Prince Harry with a Naked Salute’ – steun prins Harry met een naakte groet – kreeg tienduizenden likes en er werden foto’s gepost van mannelijke en vrouwelijke militairen – sommigen verminkt – die hun edele delen verborgen achter hoeden, vlaggen en wapens. ‘Het zou pas echt schandalig geweest zijn als je helemaal naar Las Vegas toog en je niet op de een of andere goedkope manier misdroeg,’ zei de Londense burgemeester Boris Johnson. Pas later gaf Harry toe: ‘Ik was te veel leger en te weinig prins.’

Al was hij nog zo’n ondeugende wildebras, de populaire prins kon geen kwaad doen. Al helemaal niet toen hij twee weken na de escapade in Amerika voor de duur van vier maanden in Afghanistan gestationeerd werd, tijdens zijn tweede uitzending. Hij was met de hakken over de professionele sloot geslaagd als piloot van de Apache-aanvalshelikopter. Later bracht hij het tot commandant op de Apache, wat de officier die hem onder zijn hoede had omschreef als een ‘geweldige prestatie’. Als co-piloot annex boordschutter nam hij in Afghanistan deel aan ten minste één aanval met Hellfire-raketten op de Taliban. Charles was trots op Harry’s dappere daden maar gaf toe dat hij zich ongerust maakte omdat hij niet precies wist waar zijn zoon zat.

Ook al kreeg hij ruimschoots zijn portie actie, toch was Harry in de contramine over het feit dat hij was ingekwartierd in het grote kamp waar het Britse hoofdkwartier gevestigd was en niet op een basis in de voorste linies, de riskantere omgeving van zijn uitzending in 2008. Destijds had hij het net als ieder ander moeten stellen met een brits en een slaapzak. Als het kwik diep onder het vriespunt daalde, vulde hij vier veldflessen met heet water en stopte die in zijn slaapzak in zijn zij en bij zijn voeten.

Toen zijn tweede missie er in januari 2013 bijna op zat, gaf Harry een aantal interviews waarin hij ook even inging op zijn sinds het stranden van twee door de pers met veel tamtam gevolgde romances onnaspeurlijke liefdesleven. Zijn zoektocht naar de ware werd bemoeilijkt door het onophoudelijke graven en gluren van de pers, net zoals dat zijn vader overkomen was. ‘Ik denk niet dat het helpt als je erop aandringt dat iemand zich settelt,’ zei Harry mismoedig. ‘Als je de juiste persoon vindt en alles zit blijkbaar goed, dan moet het toch zijn tijd hebben.’

Tegen die tijd verwachtten William en Kate hun eerste kind. Prins George Alexander Louis van Cambridge, derde in lijn voor de Britse troon, werd geboren op 22 juli 2013. William liet zien wat een moderne vader hij was door de eerste luier van zijn baby te verschonen. Toen ze de volgende dag het ziekenhuis verlieten, kroop William achter het stuur om naar hun tijdelijke onderkomen in Londen te rijden, Nottingham Cottage op het terrein van Kensington Palace.

Kate en George brachten de volgende drie weken door in het nieuwe huis van de Middletons, een georgiaans landhuis in Berkshire, voordat ze terugkeerden naar Anglesey. In september maakte William zijn driejarig dienstverband bij de RAF vol. Hij had besloten om zijn nu zeven jaar durende carrière binnen de strijdkrachten te beëindigen en een ‘overgangsjaar’ te besteden aan het verder toespitsen van zijn charitatieve werk, aan voorbereidingen op zijn toekomstige rol als koning, en aan extra koninklijke taken, zoals installatieceremonies op Buckingham Palace, waarbij mensen voor bijzondere prestaties onderscheiden werden. Zijn vader liet hem zien hoe je knielende ridders in spe op beide schouders moest tikken en William leerde medailles en broches vastklikken op van tevoren op de jasjes en jurken van de ontvangers vastgespelde haakjes.

Voorbij was de tijd van wonen in bescheiden cottages waar het plafond zo laag was dat William er niet rechtop kon staan. Het gezin Cambridge nam de opulente levensstijl over van hooggeplaatste leden van de koninklijke familie en verhuisde naar een veel ruimer onderkomen in Kensington Palace, waarheen hun persoonlijke secretariaat al eerder verhuisd was vanuit St. James’s Palace. Het al lang leegstaande en vervallen Apartment 1A, een twintig kamers tellende residentie van vier verdiepingen met een eigen tuin, was à raison van bijna 4 miljoen pond in twee jaar tijd gerestaureerd. Vrijwel meteen begonnen William en Kate aan nog een renovatie, die van Anmer Hall op het landgoed Sandringham, het tien slaapkamers tellende landhuis dat de koningin hen geschonken had. Dat kostte nog eens bijna 1,5 miljoen pond.

Ze maakten gebruik van de diensten van twee favorieten van Charles, de architecten en interieurontwerpers Charles Morris en Ben Pentreath. Kate ging zo op in het interieurontwerp dat ze in de trein naar Londen op haar computer aantekeningen maakte van gesprekken over stoffen en meubelen. Een van de dingen die Morris voor Anmer ontwierp was een ‘tuinkamer’, een uitbreiding van de keuken die een riante ruimte opleverde waar het gezin vaak samenkwam. Na haar eerste bezoek aan het huis merkte de koningin op: ‘Wat bijzonder dat ze met z’n allen in de keuken wonen, in één kamer!’

Als voormalig onderkomen van Hugh en Emilie van Cutsem, bij wie hij en Harry hadden mogen schuilen voor het tumult in het huwelijk van hun ouders, had Anmer voor William een bijzondere betekenis. Ondanks de pijnlijke verwijdering die tussen de Van Cutsems en Charles en Camilla was ontstaan, waren William en Harry hun zoons altijd trouw gebleven. Een van de peetouders van de kleine George was William van Cutsem, de jongste van de vier broers. Dat was een wel heel beladen keus geweest nu de doop in oktober 2013 slechts zeven weken plaatsvond na het op tweeënzeventigjarige leeftijd overlijden van Hugh van Cutsem aan de ziekte van Parkinson.

In de maand april daaraan voorafgaand had Charles de froideur tussen beide families weggeblazen toen hij hoorde van het vreselijke lot van zijn oude vriend. Voor het eerst in bijna tien jaar was de prins bij Hugh in Norfolk op bezoek gegaan. Hij was er in tranen vertrokken. In september ging hij samen met Camilla, William en Harry naar de begrafenis. Acht dagen later bereikte Charles opnieuw een onwelkome mijlpaal: hij was nu de oudste troonopvolger in de Britse geschiedenis. Dat record was tot dan toe in handen geweest van koning William IV, die in 1830 gekroond was op de leeftijd van vierenzestig jaar, tien maanden en vijf dagen.

Na haar steroptreden bij het diamanten jubileum had Camilla haar opmars voortgezet zonder ook maar één misstap. Ze speelde een voorname rol bij hun geslaagde bezoek aan Australië en Nieuw-Zeeland in november 2012. Leden van de hofhouding op Clarence House waren bezorgd geweest over wat nog restte aan affectie voor Diana, maar de hertogin dook onvervaard in de groter dan verwachte menigten en won hun harten met haar vrolijke en ontspannen manier van doen. Charles zag de aandacht voor haar met genoegen opbloeien.

Ze beschikte over zekere vanzelfsprekendheid in de omgang met de pers. Camilla noemde journalisten bij hun voornaam, wist wie ze wel en niet kon vertrouwen en ging zelfs op eigen gelegenheid op de redacties van de voornaamste bladen langs om kennis te maken met de hoofdredacteur. Anders dan haar man had ze er geen moeite mee om, zolang ze wist dat het alleen op de achtergrond gebruikt zou worden, à l’improviste op dingen te reageren. Als paparazzi met opzettelijk onflatteuze foto’s gingen leuren – bijvoorbeeld eentje gemaakt bij vrienden op een jacht, waarop ze er nogal onelegant uitzag – dan trok ze zich daar niets van aan.

Zelfs mensen die weinig met de monarchie ophadden als Valentine Low van The Times konden geen hekel aan haar hebben. Acht maanden voor de reis naar het zuidelijk halfrond in 2012 had hij een artikel geschreven over Highclere Castle, de locatie waar de succesvolle tv-serie Downton Abbey werd opgenomen, waarin hij het een en ander verklapte over wat er nog te zien zou zijn. Toen Camilla in Queensland in Australië Low in het oog kreeg stapte ze op hem af en zei: ‘Valentine, je hebt mijn Downton verpest!’

In maart 2013 woonde de hertogin voor het eerst de officiële opening van het parlementaire jaar bij. Charles had in geen zeventien jaar meer aan de feestelijke ceremonie deelgenomen. Het prinselijk paar zat in het Hogerhuis onder en ter rechterzijde van de koningin en de hertog van Edinburgh, Camilla in een lange witte jurk met in het haar een diamanten tiara van Boucheron die nog van de koningin-moeder geweest was en Charles in zijn met medailles bezaaide marine-uniform.

De volgende dag bracht het blad Hello! uitdrukkelijk de ‘innige kus’ onder de aandacht die Camilla op de wang van de koningin gedrukt had bij de Royal Windsor Horse Show. Wie beide vrouwen van nabij kende, wist allang van het gemak waarmee de twee inmiddels met elkaar omgingen. De koningin had een zwak voor haar nuchterheid, haar afkeer van gedoe en haar liefde voor haar honden. Camilla had haar schoonmoeder regelmatig aan de telefoon en de koningin gebruikte haar handig als ingang bij Charles, zoals ze dat vroeger met Dickie Mountbatten gedaan had.

Een van de kwaliteiten van Camilla waar de koningin in het bijzonder respect voor had, was haar bereidheid om in weerwil van haar reputatie van, zoals Mark Bolland het ooit omschreven had, ‘monumentale luiheid – op de aangenaamst mogelijke wijze’, op gevorderde leeftijd alsnog de schouders te zetten onder een druk koninklijk takenpakket. Nu ze zich van haar taken ging kwijten, had Camilla voor het eerst een echte baan. Ze haalde niet het tempo van de ver in de tachtig zijnde koningin, die in 2012 425 publieke optredens afwerkte, of van de prins van Wales, die er 480 op zijn conto schreef, maar behaalde met 185 een alleszins acceptabele score. Datzelfde jaar bevestigde de vorstin nog eens haar goedkeuring door Camilla het Dame Grand Cross te verlenen, de hoogste vrouwelijke rang in de Royal Victorian Order.

Tegen het eind van de herfst van 2013 brachten Camilla en Charles rond zijn optreden namens zijn moeder op de tweejaarlijkse conferentie van leiders van het Gemenebest in Sri Lanka twee weken door in Zuid-Azië. Aan het eind van de eerste week, twee dagen voordat Charles op 14 november vijfenzestig zou worden, vroeg een groepje Britse royaltyverslaggevers of zij iets over die veelbetekenende gebeurtenis zou willen zeggen. Tot hun verbazing stemde ze toe. Camilla’s eerste officiële interview vond plaats op een balkon tijdens een kletterende tropische stortregen.

De acht minuten dat de bandrecorder liep sprak ze ontspannen en open, bijna oneerbieding zelfs, over haar werkverslaafde man. ‘Het punt is dat hij op deze leeftijd echt niet gaat stoppen,’ zei ze. ‘Hij houdt nooit, helemaal nooit op met werken. Hij is doodvermoeiend. (...) Dan sta ik daar te springen en zeg: “Lieverd, kunnen we niet eens even een beetje, je weet wel, rust nemen, met z’n tweetjes genieten?” Maar hij heeft altijd nog wat af te maken. Hij is in topvorm.’

Ze liet wel los dat ‘hij erg gesteld is op verjaardagen’. Maar het vinden van een goed cadeau was nog niet gemakkelijk. ‘Hopeloos!’ riep ze uit. ‘Ik ben tijden bezig om iets echt heel moois te vinden en dan’ – ze doet voor hoe hij een pakje openmaakt – ‘is het: “O, dank je wel hoor.” Gek word je ervan.’

Op de verjaardag van de prins zelf waren Charles en Camilla op een ontvangst op de residentie van de Britse hoge commissaris in Sri Lanka. Na een kopje thee en wat gesprekjes met allerlei vips werd hem een biologische worteltaart aangeboden die versierd was met de pluimen van de prins van Wales. Hij sneed een punt die van het mes gleed en terwijl hem een beschaamd gekreun ontsnapte ondersteboven neerkwam. Daarna volgde een toost met champagne en een ‘Hiep, hiep hoera!’ van het hele gezelschap.

Het was een in al zijn eenvoud charmant gebeuren, waarna Charles tegenover de regeringsleiders van het Gemenebest zijn vlekkeloze optreden als plaatsvervanger van de koningin ten beste gaf. Twee dagen daarna keerde de prins van Wales terug naar het Verenigd Koninkrijk, geschraagd door goodwill en loftuitingen van gerespecteerde commentatoren. In The Daily Telegraph schreef historicus Andrew Roberts dat Charles’ ‘eerste poging om als internationaal staatsman op te treden’ de wereld had laten zien dat hij ‘ruimschoots gekwalificeerd was voor het koningschap’.