25
Prins Harry werd veertien in september 1998 en ging zijn broer achterna naar Manor House op Eton. Anders dan zijn oudere broer had hij moeite met de leerstof, maar hij slaagde wel voor zijn toelatingsexamen. ‘Na de schipbreuk van hun gezin waren het twee eenzame knullen op een houtvlot, en ze haalden het land,’ zei een van hun adviseurs. ‘Ze hadden een moeilijke kindertijd en dat deed ze nader tot elkaar komen.’
De jonge prinsen profiteerden van de goede zorgen van de tweeënveertigjarige Andrew Gailey en gaven zich alle twee op voor het kadettenkorps, een eerste stap op weg naar hun toekomstige militaire carrières: Eton was de grootste toeleverancier van de militaire academie Sandhurst, waar ze uiteindelijk beiden hun opleiding kregen. De jongens maakten ook gebruik van de nabijheid van Windsor Castle om daar geregeld bij hun grootmoeder op de thee te gaan. Het leek wel wat op de nauwe band die hun vader had met de koningin-moeder, maar nu waren de omstandigheden veel directer van invloed op de toekomstige rol van William.
Hij had al jong zijn moeder verloren en als tiener beschouwde hij de koningin als een ‘invloedrijke vrouwelijke factor’. Hij vertelde dat het ‘voor mij vooral belangrijk was dat er iemand als de koningin was tegen wie ik op kon kijken’. Zijn grootmoeder ontzag zich ook niet om hem zo nodig een standje te geven, iets waar Charles veel te zachtmoedig voor was. Op een keer reed William op Balmoral samen met zijn neef Peter Phillips op een quad en knalden ze op de skelter waarop Peters zuster Zara zat, waarbij een lantarenpaal omver ging. Als eerste vloog de koningin naar buiten en kwam ‘in haar kilt over het gazon aanrennen. Ze stoof op ons af en gaf ons ongenadig op onze kop.’
William begon aan zijn voorlaatste jaar op Eton met een pakket met als kernvakken aardrijkskunde, biologie en kunstgeschiedenis. Hij zwom in het schoolteam en vestigde Etonrecords op de vijftig en honderd meter vrije slag. Ook al hechtte William nog zo aan zijn privacy, aan zijn bijzondere koninklijke positie viel niet te ontkomen. Hij had beveiligers en zijn schoenen waren, anders dan die van zijn morsiger klasgenoten, altijd glimmend gepoetst. Desondanks mocht hij een veel normaler leven leiden dan zijn vader ooit gegund was. In zomervakanties huurde hij met zijn vrienden groepshuizen aan de kust van Cornwall, waar ze feestvierden. ‘Hij is opgevoed om net te doen als zijn leeftijdgenoten, om in zekere zin gewoon te zijn,’ zei Molly Salisbury. ‘Hij is de eerste erfgenaam van de troon die niet van meet af aan kreeg ingeprent dat hij anders dan anderen was.’
William had het naar zijn zin op Eton en meldde in het interview ter gelegenheid van zijn zestiende verjaardag argeloos dat hij het leuk vond om het fameuze rokkostuum te dragen. Hij had zich het zelfvertrouwen van de Etonian aangemeten zonder de arrogantie die daarmee soms gepaard gaat. Hij had iets van Diana’s schoonheid geërfd, en dat vormde met die hint van tragiek in zijn oogopslag een sterke combinatie. Hij was onberispelijk gemanierd en kwam gevoelig en bedachtzaam over.
Die herfst kregen William en Harry hun eerste eigen koninklijke adviseur, de eenendertigjarige Mark Dyer, een voormalige officier van de Welsh Guards. Dyer was groot, kerngezond en voor de duvel niet bang. Zelf afgestudeerd aan Sandhurst kon hij de jongens bijstaan op hun weg naar het leger en ze iets laten proeven van de oefeningen in leiderschap die ze daar mochten verwachten. Terwijl Tiggy de jonge prinsen verzorgde, werd Dyer een soort oom voor ze. In de praktijk vormden ze een elkaar aanvullend team dat de jongens met beide benen op de grond hield. Hun ongekunstelde eenvoud vormde een tegenwicht tegen alle verwikkelingen in het huishouden van de prins van Wales.
Charles’ verjaardag op 14 november 1998 ontketende een vloedgolf van media-aandacht. Het begon op 25 oktober met de verschijning van de eerste van zes fragmenten van Penny Junors boek Charles: Victim or Villain?, waarin de vraag werd gesteld of Charles nu slachtoffer of dader was. Het was een voor Charles complimenteus portret dat er bij de schrille beschrijving van wijlen de prinses van Wales evenwel geen doekjes om wond: een ‘psychopate in Gucci’, stond in The Sunday Times. Junors brisante onthullingen zaten in drie alinea’s op de laatste pagina van dat eerste fragment.
James Hewitt was de bekendste van Diana’s minnaars, maar de schrijfster onthulde dat Diana ook een verhouding had gehad met haar persoonlijke beveiliger, Barry Mannakee, maanden voordat Charles en Camilla de draad van hun verhouding weer opgepakt hadden. Nog vernietigender was Junors bewering dat Diana gedurende de late jaren tachtig midden in de nacht anonieme dreigtelefoontjes naar Camilla pleegde. ‘Ik heb iemand eropuit gestuurd om je af te maken,’ zei Diana dan. ‘Ze staan nu in je tuin. Kijk uit het raam, kun je ze zien?’
In hun eerste gezamenlijke verklaring stelden Charles en Camilla dat ‘noch de prins van Wales, noch mevrouw Parker Bowles’ Junors boek ‘geautoriseerd had, erom gevraagd had of ermee instemde’. Opvallend genoeg weersprak Camilla niet dat Diana zich aan dreigtelefoontjes bezondigd had. Vrienden van Camilla wisten dan ook al langer van wat Camilla omschreef als Diana’s ‘gestalk.’
Op zondag 8 november veroorzaakte London Weekend Television opnieuw beroering door in Charles at 50 te onthullen dat een prominente hoffunctionaris gezegd had dat het Charles ‘persoonlijk zeer zou verheugen als de koningin zou aftreden’. De prins, die net een rondreis aan het maken was langs vier Balkanlanden, belde onmiddellijk naar zijn moeder om haar te laten weten hoe ‘ontsteld’ hij was. Hij liet een veroordelende verklaring uitgaan van de zijde van zowel St. James’s Palace als Buckingham Palace. Zijn woorden waren niet alleen verontwaardigd maar ook persoonlijk, directer dan het gebruikelijke derdepersoonsjargon van koninklijke uitingen.
Louise Norman, producer van het programma en Stuart Higgins, die haar had bijgestaan, bleven er niet alleen bij dat ze het uit betrouwbare bron hadden, maar zeiden ook dat er maar een paar dagen eerder nog een laatste briefing geweest was met een van de voornaamste medewerkers van de prins. Daarbij was de kwestie van de abdicatie ‘opnieuw aan de orde gesteld’ en niet tegengesproken.
De verdenking ging onmiddellijk uit naar Mark Bolland. Maar al even onmiddellijk kwam Charles voor hem op en de makers van de documentaire weigerden te zeggen wie hun bron was. Toch leek het dat de spindoctor van de prins buiten zijn boekje was gegaan. Bij zijn pogingen om het imago van Charles op te krikken had hij niet alleen Diana van haar voetstuk getrokken maar ook de koningin.
Bij privé-etentjes had de prins onvoorzichtig genoeg laten vallen dat hij liever vandaag koning werd dan morgen. Zijn moeder was tweeënzeventig en vertoonde geen enkel teken dat ze het rustiger aan ging doen. Men had hem weleens uit frustratie horen zeggen: ‘Waarom treedt ze toch niet af?’ Bolland had besloten om dat pikante detail bij wijze van proefballon de wereld in te sturen. Zo kon hij de gedachte eraan laten postvatten terwijl Charles tegelijk gedwongen was alles te ontkennen. Op die manier maakte Bolland, zoals hij aan een van de vrienden van de prins uitlegde, gebruik van het mechanisme van de ‘plausibele ontkenbaarheid’.
Charles at 50 bevatte geloofwaardige details over hoe de prins aankeek tegen wat zijn assistenten plompverloren aanduidden als ‘opschuiven naar nummer 1’. Als ze trouwden zou Camilla waarschijnlijk geen koningin worden. Het aantal ‘werkende’ leden van de koninklijke familie zou afnemen, een scenario dat al in Dimbleby’s boek beschreven stond.
Dit keer was Charles er concreter over: zijn beide broers zouden van de koninklijke loonlijst worden afgevoerd, maar Anne zou een hogere status krijgen als zijn ‘koninklijke partner’. Hij zou naar Windsor Castle verhuizen en Buckingham Palace openstellen voor het publiek als museum voor de koninklijke kunstverzameling. Hij zou er alleen nog gebruik van maken voor officiële staatsaangelegenheden, een voorstel dat bij de viering van het diamanten jubileum van de koningin in 2012 weer zou opduiken. William zou Highgrove erven en Charles zou in overweging nemen om erfbelasting te betalen.
Zijn meest verregaande voorstel was om de Civil List te schrappen, de jaarlijkse uitkering van overheidswege ter dekking van de officiële activiteiten van de koninklijke familie, in ruil voor teruggave aan de monarch van de kroondomeinen, tweehonderd jaar nadat George III het eigendom van die enorme hoeveelheid grond en vastgoed aan de regering had overgedragen. Met de inkomsten uit de kroondomeinen zou de familie zichzelf bedruipen in plaats van afhankelijk te zijn van hoe het parlement besloot zijn geld te verdelen. Dat de regering het eigendom zou opgeven van een investeringsportefeuille die alleen al in 1998 baten ten bedrage van 110 miljoen pond had opgeleverd, was nauwelijks voorstelbaar. Er zou trouwens ook nog parlementaire goedkeuring voor nodig zijn. Desondanks zou een niet onbelangrijk onderdeel van het idee in 2012 onder de coalitieregering van David Cameron werkelijkheid worden. De Civil List werd toen vervangen door een jaarlijkse ‘soevereine toelage’ van 15 procent van de winst van de kroondomeinen, de rest bleef ten goede komen aan de schatkist. Het ging vermoedelijk om vrijwel evenveel geld als tevoren, maar vanaf nu was het gegarandeerd, er viel niet meer te marchanderen.
Het hoofdpunt van het LWT-programma was Charles’ overtuiging dat de monarchie toe was aan ‘radicale modernisering’ en dat hij veel beter gedisponeerd was dan de koningin om de noodzakelijke veranderingen door te voeren. De BBC-documentaire die de avond daarna werd uitgezonden maakte de kloof tussen het prinselijke hof en het secretariaat van de koningin verderop aan de Mall nog dieper. De producer, Gavin Hewitt, citeerde een functionaris van St. James’s Palace die ‘nogal geïrriteerd had opgemerkt’ dat Charles zich tekortgedaan voelde omdat de koningin verzuimd had hem te vragen een aantal van haar taken over te nemen nu ze haar werklast wilde verlichten. De bron van alle spanning, vertelde een bron op Buckingham Palace aan Hewitt, was dat de koningin ‘Camilla officieel niet heeft ontmoet en ook niet wil ontmoeten. Ze wenst zelfs niet haar opwachting te maken bij gelegenheden waar zij ook aanwezig is.’
Hoe goed het Charles langzamerhand ook lukte om gezien te worden als een ‘prima vent’, toch schetste Chris Patten, de voormalige gouverneur-generaal van Hongkong, hem in de BBC-documentaire als ‘getekend door alle felle, keiharde en oneerlijke kritiek’. Eric Anderson memoreerde zijn ‘grote talent voor gekwetstheid’.
Door alle ophef in de media van november 1998 kwamen de revisionisten, loyalisten, dwarsdenkers, monarchisten en republikeinen wekenlang tegen elkaar in het geweer. De beide pausen van de krantenjournalistiek, Nicolson en Hoge, die een genuanceerder beeld schilderden, vochten om de aandacht. In zijn wat pinniger beschouwing in The New York Times Magazine, dat onder de nieuwe Amerikaanse vrienden van Charles veel gelezen werd, concentreerde Hoge zich op het nieuwe media-imago van de prins. Hij beschreef hoe Charles van een ‘koninklijk probleemkind’ was veranderd in een ‘koninklijke eminentie’ maar liet niet na gewag te maken van zijn ‘wispelturige manier van leidinggeven’ en zijn neiging tot klagen. Om de wrijving tussen moeder en zoon te benadrukken haalde hij een functionaris aan die met ‘aan arrogantie grenzende’ zelfverzekerdheid beweerde dat ‘het aangenaam zou zijn om iemand die nadenkt op de troon te hebben. Dat hebben we al een tijdje niet gehad.’
De troonopvolger was vastbesloten om geen ‘gijzelaar van vastgeroeste tradities’ te worden, schreef Hoge. Maar zijn sterkste anekdote ging over een avond in Klosters tijdens de afgelopen winter die liet zien hoe Charles zichzelf door in graniet gehouwen gewoonten in gevaar kon brengen. Toen hij over een spekglad pad op weg was naar het diner gleed hij uit en zou gevallen zijn als een bediende hem niet met veel moeite overeind gehouden had. Toen de man voorzichtig te berde bracht dat het wellicht beter was om laarzen aan te trekken, brieste de prins: ‘Bij mij thuis heb ik geleerd om ’s avonds schoenen te dragen.’
Voor zijn vijftigste verjaardag ging Charles in een maand tijd naar zes feesten. Bij de variété-avond ten bate van The Prince’s Trust op 28 oktober in het Londense Lyceum Theatre klom hij weer eens zelf op de planken en speelde de oberkelner in een komische sketch met Stephen Fry en Bond-ster Roger Moore. De gewezen Spice Girl Geri Halliwell zong ‘Happy Birthday to You’ op de zwoele manier waarop Marilyn Monroe John F. Kennedy had toegezongen. Robin Williams bracht per videoverbinding een toost op de prins uit. Het gala, dat door tweeduizend gasten werd bijgewoond, bracht 248.000 pond op voor de Trust.
Twee dagen voor zijn eigenlijke verjaardag stond hij in het middelpunt van de belangstelling in Hampton Court Palace. Dit keer was Camilla wel in de buurt, maar bleef ze tactisch buiten de schijnwerpers. Ze was onaangekondigd binnengelopen en Charles zei tegen de tweehonderd genodigden: ‘Vanavond hebben we een hoop vliegen in één klap geslagen’, waarmee hij waarschijnlijk doelde op het feit dat Camilla voor het eerst verscheen bij een van zijn officiële en openbare koninklijke optredens. Toch vermeden ze het de hele avond zorgvuldig om met elkaar te praten, uit angst gefotografeerd te worden.
Op vrijdag 13 november 1998 had Charles een ‘awayday’, jargon voor bezoekjes die leden van de koninklijke familie her en der in het land aflegden. Hij ging naar Sheffield, waar hij een van de Phoenix House-afkickcentra bezocht, en ook het Burton Street-complex, waar verscheidene scènes van The Full Monty waren opgenomen, de film over werkloos geworden arbeiders die gingen strippen om brood op de plank te krijgen. De prins had de film meermalen gezien en zei tegen Hugo Speer, een van de sterren, dat hij hem heel goed vond.
Volgens een publicitair uitgekiend scenario van St. James’s Palace voegden Speer en Charles zich in een rij werkloze mannen en vrouwen voor een heropvoering van de beroemde ‘in-de-rij-voor-de-steun’-dansscène op Donna Summers ‘Hot Stuff.’ Charles wiegde met zijn schouders, pompte met zijn vuisten en tapte met de hiel en teen van zijn glimmend gepoetste rechterschoen, en oogstte applaus.
Die avond gaven zijn ouders een feest voor achthonderdvijftig mensen op Buckingham Palace. Veel van de gasten kwamen van de charitatieve instellingen die hij steunde, maar eerste minister Tony Blair was er ook, net als de meeste leden van zijn kabinet, Margaret Thatcher en zelfs Charles’ oude mentor van zijn school in Australië. De sfeer was opmerkelijk informeel met jongleurs, eenwielfietsers en steltlopers tussen het publiek in de schilderijengalerij. De enige van belang die ontbrak was Camilla, die niet was uitgenodigd.
Toen iedereen de troonzaal was binnengeleid hing de koningin het protocol aan de wilgen toen ze aan haar verjaardagstoespraak begon. ‘Charles,’ zei ze, onder veel gelach om dit voor haar ongebruikelijke uitstapje naar het familiaire, ‘het feest van vanavond is een eerbetoon aan alles wat je bereikt hebt. (...) Iedereen hier heeft geprofiteerd van de reikwijdte van je belangstelling en van je inzet, je betrokkenheid en je leiderschap.’
‘Mammie,’ begon Charles zijn dankwoord op dezelfde joviale toon, met nog meer gelach tot gevolg. Hij bedankte haar voor haar gastvrijheid en bracht een saluut aan de aanwezige vertegenwoordigers van zijn goede doelen. ‘Ik wilde ook nog even zeggen dat het mij een raadsel is hoe allebei mijn ouders het sinds 1948 met mij uitgehouden hebben,’ voegde hij eraan toe. ‘Dat dat toch zo is wordt enorm gewaardeerd, om het zo maar eens te zeggen.’
Wat Charles en Camilla betreft was het belangrijkste evenement dat op zaterdagavond op Highgrove, het feest dat eindelijk een nieuwe fase in hun verhouding inluidde. Precies als zestien maanden eerder bij haar eigen vijftigste verjaardag, arriveerde Camilla gereden door Charles’ chauffeur in zijn limousine, maar in een opvallend sprankelender toonzetting: haar kapsel, haar sieraden, haar aura van zelfvertrouwen. Dit keer was ze de officiële gastvrouw en net als de vorige keer hield de auto in, zodat de camera’s haar uitstraling konden vastleggen. Haar getoupeerde ponykapsel krulde naar buiten en ze droeg een groenfluwelen robe met een verbluffend collier met bijpassende oorbellen vol diamanten en glad gepolijste turkooizen, naar verluidt een erfstuk van niemand minder dan Alice Keppel.
Er stonden een aantal opvallende wegblijvers op de gastenlijst van driehonderd vrienden en verwanten, onder wie de koningin, prins Philip en de rest van hun gezin. Maar prinses Margaret was er wel, net als andere vooraanstaande leden van de Britse koninklijke familie en een heel stel gekroonde hoofden uit Europa, die zo allure gaven aan de eerste keer dat de geliefde van Charles ze als gastvrouw ontving.
De onlangs gereedgekomen Orchard Room, bedoeld als gebouw voor ontvangsten, en een partytent ernaast waren versierd met bloemen en werden verlicht door kleine kaarsjes. Op verzoek van Charles waren gulle vrienden bijgesprongen in de kosten van spijs en drank; de wijn was bijvoorbeeld een geschenk van Berry Bros. & Rudd in Londen. Er was, vaste prik, een revue van komische sketches door mensen als Rowan Atkinson en Stephen Fry, die door hun alomtegenwoordigheid bij zulke feestjes verdacht veel op hofnarren begonnen te lijken. Er was een biologische feestdis en een taart versierd als tuin. Vuurwerk flonkerde aan de hemel. Harpisten, operazangers en strijkjes ruimden het veld voor een disco waar hits uit de jaren zeventig dreunden, inclusief Abba’s ‘Dancing Queen’. Geri Halliwell droeg een zelfgeschreven gedicht voor dat nogal ontmoedigend eindigde met: ‘Lieve prins, in de kracht van uw leven, die zetel is de uwe, het duurt nog maar even.’
Het feesten en dansen duurde voort tot drie uur in de ochtend. Camilla ging niet terug naar Raymill. In plaats daarvan bleef ze die nacht bij Charles op Highgrove en, vermoedelijk voor de eerste keer, onder één dak met William en Harry.
Bijna twee weken later kregen de feestelijkheden nog een staartje in Spencer House in Londen, dat generaties geleden een woonhuis geweest was van de familie van Diana. Nu gaven Jacob Rothschild en de hertog en hertogin van Devonshire er een elegante soiree. Charles stelde prijs op lord Rothschilds advies op zowel artistiek als financieel gebied en was hem gaan beschouwen als een vertrouwde vriend. Op de eerste verjaardag van Diana’s dood was het Rothschild geweest die Camilla naar zijn huis op Korfoe had laten verdwijnen om de pers te ontlopen.
Terwijl vrienden en zwaargewichten uit regeringskringen aan de voordeur arriveerden voor de besloten recital en het diner, schoten Charles en zijn maîtresse in hun oude routine en glipten ongezien door de fotografen langs een zijdeur naar binnen. Maar om kwart voor twaalf verscheen Camilla, die moed leek te hebben geput uit haar nieuwe status en niet meer weg wenste te kruipen, in een glinsterende lange zwarte jurk in de voordeur en vertrok al glimlachend naar de camera’s met haar zuster Annabel. Hier en daar werd gezegd dat de Spencers het feest vonden getuigen van een gebrek aan piëteit.
Charles versterkte zijn nieuwe imago van moderne man door op 11 november 1998 een eigen website te lanceren, versierd met het pluimenlogo van de prins van Wales. De site sloot aan bij die welke de koningin in maart 1997 online had laten gaan, en die een van de populairste websites ter wereld was geworden. Net als zijn moeder zag hij de website als een effectief instrument om de media te omzeilen. Er waren schattige foto’s van Charles als kind te zien, zorgvuldig gekuiste biografische feiten (en nauwelijks een woord over Diana), van alles over zijn officiële omzwervingen en een galerie met negen van zijn aquarellen. Maar door al die betrekkelijke saaiheid heen vonkte zijn individualiteit: de teksten van zijn provocerende toespraken en een ‘Online Forum’ waar hij hamerde op de gevaren van genetisch gemanipuleerd voedsel.
Hoe hard ze het ook probeerden, niemand bleek in staat om de prins ervan te weerhouden zich over controversiële kwesties uit te spreken. Soms trok hij zich even uit de strijd terug, om vervolgens met verdubbelde energie weer in de aanval te gaan. Gesteund door zijn ijzeren overtuigingen was hij al even messianistisch in zijn drang om de wereld te veranderen. Hij wilde per se zijn opinies aan iedereen voorleggen, waarmee hij zowel zijn bondgenoten aanspoorde en bemoedigde als nieuwe munitie verschafte aan diegenen die tegen hem waren.