30
Na jaren van worstelen met de leerstof was prins Harry in juni 2003 met matige cijfers door zijn eindexamen op Eton gekomen. Hij haalde maar twee A-level-deelcertificaten, een magere D voor aardrijkskunde en een B, ruim voldoende, voor kunstgeschiedenis. Dat was bijlange na niet genoeg om op de universiteit te worden toegelaten. Hij beschikte over een hechte vriendenkring, maar slaagde er niet in om zo goed aansluiting te vinden bij de bredere gemeenschap van Eton als zijn broer William gedaan had. Harry, wist iedereen, trok graag de aandacht door de pias uit te hangen. Later zou hij toegeven dat hij ‘niets aan school had gevonden’ en ‘de branie van de klas wilde zijn’.
Daar stond tegenover dat hij door de manier waarop zijn ster binnen het kadettenkorps gerezen was, had laten blijken over militair talent te beschikken. Hij besloot om na een tussenjaar van avontuur en maatschappelijke dienstverlening carrière te gaan maken in het leger. Na drie maanden Australië reisde Harry half februari 2004 naar Lesotho, waar hij twee maanden in verarmde dorpen zou gaan werken voor projecten op het gebied van gezondheidszorg, onderwijs en het milieu. Toen Carol Sarler, columniste voor de Express hem als ‘lui en verwend’ afschilderde en hem ervan betichtte dat hij alleen maar naar Afrika ging om een beetje ‘arme mensen aan te gapen’, sloeg de nieuwe communicatieadviseur Paddy Harverson terug. Hij betitelde het beeld dat zij gaf als ‘ver bezijden de waarheid en slecht onderbouwd’.
Een paar weken daarna publiceerde The Sun foto’s van William en Kate Middleton aan het skiën in Klosters. Ze was toen nog zo onbekend dat The Daily Telegraph haar domweg ‘een studente’ noemde. William en Charles waren verbolgen over deze inbreuk op de privacy van Kate, en Harverson zette de fotograaf van het boulevardblad, Arthur Edwards, op de zwarte lijst. De afgedrukte foto was weliswaar in werkelijkheid door een freelancer genomen, maar Harverson wist dat zijn banvloek The Sun hard zou raken. Niemand van de hele boulevardmeute was de koninklijke familie zo toegewijd als de drieënzestigjarige ‘Arfur’, die Charles al sinds het midden van de jaren zeventig gevolgd had. Uiteindelijk werd hij weer in genade aangenomen nadat The Sun een ‘Arthur is onschuldig’-campagne was gaan voeren.
Uit het tweede gepubliceerde jaaroverzicht van Charles’ financiën, uit juni 2004, kwam voor het eerst vast te staan dat hij de kosten droeg van Camilla’s twee deeltijdsecretaresses, een chauffeur en een tuinman. Over verdere uitgaven om harentwille, zoals beveiligingskosten en die van haar chiquere en duurdere garderobe, werden geen mededelingen gedaan.
In hun achtenveertig pagina’s tellende rapportage legden de hovelingen van Clarence House zo veel mogelijk de nadruk op de reikwijdte van de verplichtingen die Charles had, van het ondersteunen van de koningin via zijn werk als ‘charitatief ondernemer’ tot ‘het beschermen en vooruithelpen van het beste waarover Groot-Brittannië beschikt’, waarvan hij zich in het verslagjaar gekweten had door 517 officiële optredens. Het netto jaarinkomen van de prins uit het hertogdom Cornwall was gestegen van 5 naar 6 miljoen pond, terwijl de waarde van de enorme bezittingen van het hertogdom met 14 procent was toegenomen tot 395 miljoen pond. De persoonlijke staf die in de noden van Charles, Camilla, William en Harry voorzag, was van zeventien personen gegroeid tot achtentwintig.
Charles en Camilla leken geen stap verder te komen terwijl Peat met wereldse en kerkelijke autoriteiten overlegde over hoe er een weg naar het altaar gebaand kon worden. ‘Het was geen sinecure om hem getrouwd te krijgen,’ zei een door de wol geverfde adviseur van Clarence House. ‘De prins vond het eigenlijk wel prima zoals het was.’ William en Harry, allebei druk met hun eigen leven, zagen Camilla maar weinig. Charles wilde uit tactische overwegingen geen druk op ze uitoefenen om haar te accepteren, in de hoop dat ze vanzelf wel enige affectie zouden gaan voelen voor de ‘andere vrouw’ in het huwelijk van hun ouders.
Bij semi-officiële gelegenheden stond Camilla Charles terzijde, maar ze matigde zich geen formele rol aan. Ze ging niet met hem mee naar de begrafenis van Ronald Reagan op vrijdag 11 juni 2004. Charles had Nancy een condoleancebrief van vier kantjes gestuurd waarin hij herinneringen ophaalde aan hun dagen met de Annenbergs in de jaren zeventig. Tijdens een privébezoek voorafgaand aan de dienst in de National Cathedral in Washington sprak zij er haar verbazing over uit dat hij helemaal de oceaan over was komen vliegen om zijn medeleven te betuigen, om nog dezelfde avond weer terug te gaan. Zijn antwoord: ‘Waar had ik anders kunnen zijn?’
In dat najaar moest Charles voor het oog van de natie een moeilijke beslissing nemen die maakte dat hij weer echt over trouwen moest gaan denken, een besluit dat hem een al onder spanning staande, levenslange vriendschap zou kosten. De negenentwintigjarige Edward van Cutsem, een peetzoon van prins Charles, zou in de kathedraal van Chester het jawoord geven aan lady Tamara Grosvenor, de vierentwintigjarige dochter van de hertog en hertogin van Westminster. De gebeurtenis gold als het societyhuwelijk van het jaar, niet in de laatste plaats omdat zich onder de zeshonderdvijftig genodigden de vorstin en haar echtgenoot bevonden.
De bruidegom had Charles en Camilla uitgenodigd, William en Harry zouden als ceremoniemeester optreden en de voorste rij was in overeenstemming met de eisen van etiquette en hiërarchie gereserveerd voor de koninklijke familie. Niet meer dan een paar dagen voor het gebeuren kwam naar buiten dat Emilie van Cutsem Camilla’s status had verlaagd tot ergens achter in de kerk aan de kant van de familie van de bruid, zogenaamd om te voorkomen dat de koningin in verlegenheid gebracht werd.
Camilla voelde zich zo vernederd door Emilies oekaze, waarin haar ook werd opgedragen dat ze gescheiden van Charles moest aankomen en vertrekken en zich in haar eigen auto naar de receptie in Eaton Hall, het landhuis van de familie Grosvenor, moest laten rijden, dat ze liet weten dat ze helaas verhinderd was om een en ander bij te wonen. Heen en weer geslingerd tussen loyaliteit aan zijn maîtresse en trouw aan zijn oude vriend koos Charles de kant van Camilla. Ze kwamen op hun toezegging om aanwezig te zijn terug, wat een vernederend affront betekende voor de bruidegom en diens ouders.
Deze tegenslag deed Charles beseffen hoe gevaarlijk onvoorspelbaar de gevolgen waren als hij de troon zou bestijgen terwijl er nog altijd geen duidelijkheid was over zijn relatie met Camilla. Wat zou haar positie zijn, en hoe zou ze behandeld worden? In de weken die volgden sprak hij met Peat en andere koninklijke raadgevers over de staatsrechtelijke en religieuze implicaties van een huwelijk met zijn gezellin.
De voornaamste hinderpaal was een kerkelijke inzegening, die onder de nieuwe regels van de Anglicaanse Kerk weliswaar was toegestaan, maar alleen voor gescheiden mensen die zelf niet hadden bijgedragen aan de mislukking van een eerder huwelijk. Charles was nog altijd gebrand op een religieuze ceremonie, maar onder vier ogen maakte de aartsbisschop van Canterbury, dr. Rowan Williams, hem duidelijk dat dat er niet in zat, vooral omdat veel anglicaanse priesters en parochianen er aanstoot aan zouden nemen als de prins zou proberen om een bijzondere vrijstelling te verkrijgen. Eind december 2004 stelde een vooraanstaande anglicaanse geestelijke een burgerlijke huwelijksvoltrekking voor, gevolgd door een gebeds- en wijdingsdienst in een kerk.
Geen vorst in spe was ooit op die manier in het huwelijk getreden, maar al consulterend kwam Peat tot de vaststelling dat er geen wettelijke of kerkelijke bezwaren tegen waren dat de toekomstige Supreme Governor van de Anglicaanse Kerk een burgerlijk huwelijk sloot. Ook werd Camilla niet uitgesloten door de Act of Settlement van 1701, die verbood dat personen met uitzicht op de troon een rooms-katholiek huwden. Hoewel Andrew Parker Bowles katholiek was, was zij anglicaan gebleven. Daarmee bleef er nog één obstakel over, het verwerven van toestemming van de vorstin, ingevolge de Wet op de Koninklijke Huwelijken van 1772. Dat loste Charles op tijdens de kerstvakantie op Sandringham, toen hij ook de zegen kreeg van William en Harry.
Kort voor Oudjaar ging Charles op Birkhall voor Camilla op de knieën om haar een aanzoek te doen. Na zoveel jaren samen en zoveel verwikkelingen in hun relatie was het toch nog opwindend. Weken later nog riep ze bakvisachtig uit dat ze ‘nog maar net op aarde terugkwam’. Charles schonk zijn verloofde een verlovingsring in art-decostijl uit de jaren dertig, met een grote vierkante diamant met drie baguette geslepen diamanten aan weerszijden, afkomstig uit de collectie van de koningin-moeder. Ze waren nog romantisch genoeg om de aankondiging van hun verloving op Valentijnsdag te doen uitgaan.
Het nieuwe jaar was nog maar twee weken oud toen er alweer een schandaal losbarstte, dit keer rond de twintigjarige prins Harry. Na zijn tussenjaar was hij aangenomen op Sandhurst, maar doordat hij bij rugby zijn linkerknie geblesseerd had, duurde het tot mei 2005 voordat hij zich ook daadwerkelijk inschreef. In die tussentijd had hij naar hartenlust de clubs van Mayfair gefrequenteerd, waar de pers hem achternaliep terwijl hij met zijn vrienden de bloemetjes buitenzette. In oktober 2004 kwam het om drie uur ’s nachts voor een nachtclub tot een handgemeen met een paparazzo. De fotograaf, die er een kapotte lip aan overhield, beweerde dat Harry had ‘uitgehaald’, maar de prins hield vol dat hij met een camera geslagen was toen hij in zijn auto wilde stappen.
Charles’ zoons waren allebei zeer gesteld op hun privacy en koesterden al heel lang een aversie tegen camera’s, maar Harry gaf wel een beetje erg duidelijk uiting aan zijn afkeer. Hij was een rondborstig type met een sprankelende charme, maar was ook wat driftiger en minder gedisciplineerd dan zijn oudere broer. Nu ze allebei de twintig gepasseerd waren, hield Charles alleen nog van een afstand een oogje in het zeil en voor de voorzichtige en gereserveerde William was dat prima. Maar Harry’s kwikzilverige temperament vroeg om meer begeleiding.
Op zaterdag 8 januari werden de broers verwacht op een gekostumeerd feest in Wiltshire met als thema ‘kolonialen en inboorlingen’, dus huurden ze bij een feestartikelenwinkel in de buurt van Highgrove twee in hun ogen amusante kostuums. William ging als inboorling, in een zwarte legging en een lijfje met luipaardprint en een luipaardstaart. Harry dacht onbegrijpelijk genoeg zich als koloniaal te kunnen voordoen in een kostuum dat was gebaseerd op het uniform dat nazi-generaal Erwin Rommel tijdens zijn veldtocht door de woestijn van Noord-Afrika gedragen had, compleet met de insignes van de Duitse Wehrmacht op zijn kraag en een rood-witte armband met zwarte swastika.
Toen de beide jongens met hun beveiligers op weg gingen naar het feest, zaten Charles en Camilla ver weg op Birkhall. De prinsen stortten zich tussen ongeveer tweehonderdvijftig andere genodigden in het feestgedruis dat tot vijf uur ’s ochtends duurde. Harry vulde zijn tijd met kettingroken en het drinken van cranberrysap met wodka. Niemand die zich leek te storen aan zijn aanstootgevende uitmonstering of zelfs maar aan het ongemakkelijke thema van het feest.
Maar iemand zette hem op de foto en die foto kwam op de redactie van The Sun terecht. De woensdagmiddag daarop lichtte het boulevardblad er Paddy Harverson over in. Na wat haastige telefoontjes deed Harry een verklaring uitgaan waarin hij zei: ‘Het spijt mij bijzonder als ik ook maar iemand aanstoot gegeven heb. Het was een slecht gekozen kostuum, waarvoor ik mijn excuses aanbiedt.’
De volgende dag stond op de voorpagina een foto van de prins in zijn ‘swastika-uitmonstering’ met een glas in de ene hand en een sigaret in de andere. Politici, religieuze leiders en gewone burgers uit de hele wereld lieten hun afschuw blijken. Er was niet alleen consternatie over Harry’s botte gedrag, zijn lauwe excuses leken, vooral door dat woordje ‘als’, ook nog eens niet erg welgemeend.
De prins van Wales was woest over Harry’s peilloos slechte beoordelingsvermogen en teleurgesteld dat William zijn broer niet van het idee had afgebracht om juist dat kostuum te dragen. Desondanks verzette Charles zich ertegen dat Harry zich nog eens in het openbaar over de kwestie zou uitspreken. In plaats daarvan maakte Clarence House bekend dat Harry ‘in beslotenheid persoonlijk excuses’ zou maken tegenover dr. Jonathan Sacks, de opperrabbijn van de Verenigde Joodse Gemeentes van het Gemenebest, en zich zou nuttig maken door een reeks ‘kortdurende werkervaringsplaatsen in Groot-Brittannië’. Een commissie van het Lagerhuis nam daar geen genoegen mee en kondigde een onderzoek aan naar de normen en waarden en de taakopvatting van de adviseurs van Clarence House.
Nog geen twee maanden daarna stelde Charles, om nog meer stommiteiten te voorkomen, voor het eerst een persoonlijk secretaris aan voor zijn zoons, iets dat hij eerder had moeten doen. Hij heette James (Jamie) Lowther-Pinkerton, was vierenveertig jaar oud, was majoor geweest bij de Irish Guards en had in de hoog aangeschreven Special Forces gediend. Rond het midden van de jaren tachtig had hij ook twee jaar gewerkt als adjudant van de koningin-moeder. Als vader van drie jonge kinderen beschikte hij over een solide basis en voldoende ervaring om Harry in de hand te houden en William goede raad te kunnen geven.
Charles bemoeide zich niet met het sollicitatieproces, hij liet zijn zoons zelf kiezen. ‘De prins van Wales hield er zich opmerkelijk groot onder, gaf alle vertrouwen,’ zei Lowther-Pinkerton. De laissez-fairebenadering van de prins stond in fel contrast met de manier waarop diens eigen vader zich met het leven van zijn zoon was blijven bemoeien tot die ver in de twintig was.
De verrassing die Clarence House in petto had voor Valentijnsdag werd op donderdag 10 februari verpest doordat nieuws over de verloving van Charles en Camilla opdook in de ochtendeditie van de Evening Standard. Vrijdag daarvoor was Tony Blair gewaarschuwd dat de koningin ingevolge de Wet op de Koninklijke Huwelijken met hem wenste te overleggen voordat ze officieel haar toestemming zou geven. Clarence House beschuldigde Downing Street niet van lekken, maar de samenloop van omstandigheden was de pers niet ontgaan.
De bekendmaking hield in dat op vrijdag 8 april het burgerlijk huwelijk voltrokken zou worden op Windsor Castle, gevolgd door een dienst van gebed en wijding onder leiding van de aartsbisschop van Canterbury in de kapel van St. George. Aansluitend zou de koningin op het kasteel een receptie geven. Rowan Williams sprak nog eens zijn ‘krachtige steun’ voor het huwelijk uit en verklaarde dat het uitgekiende compromis ‘in lijn met de richtlijnen van de Church of England inzake hertrouwen’ was.
Ook leden van de koninklijke familie en andere prominenten kwamen met loftuitingen. Emma, de zuster van Nicholas Soames, deelde een ietwat dubbelzinnig compliment uit. ‘Er zijn er onder Camilla’s intimi,’ merkte zij op, ‘die achter de schermen klagen dat ze nu wel érg hoogverheven is geworden. Als dat klopt, is het maar een geringe prijs voor een prinses-gemalin met een zonnig karakter. Dat soort gevit houdt met een paar welgemikte uitnodigingen wel op.’
Op de avond van de bekendmaking betrad het paar onder applaus breed lachend Windsor Castle, waarvan de koningin de Round Tower te hunner ere in feestverlichting had laten zetten, voor een diner met milieubeschermers. Camilla pronkte trots met haar ring. Uit een door YouGov voor The Daily Telegraph uitgevoerde opiniepeiling bleek dat het huwelijk de steun genoot van een comfortabele meerderheid van de bevolking.
Camilla was nu ten volle gerechtigd om zich prinses van Wales te laten noemen, maar omwille van de nagedachtenis van Diana besloten Charles en zij dat ze in plaats daarvan als Hare Koninklijke Hoogheid de hertogin van Cornwall door het leven zou gaan. Mocht Charles koning worden, dan zou ze niet de titel koningin voeren, maar die van prinses-gemalin, Princess Consort, een benaming die nog niet eerder gebruikt was. Tegen een koningin Camilla bestonden in brede kring nog steeds bezwaren, die men met de nieuw bedachte benaming wilde gladstrijken.
Maar al binnen minder dan een week begonnen de trouwplannen in duigen te vallen, door een reeks verbazende stommiteiten en dagelijkse verwarrende discussies naar aanleiding daarvan in de pers. Het begon ermee dat Clarence House erachter kwam dat als het huwelijk op Windsor Castle voltrokken werd, het volk gedurende drie jaar het recht zou verwerven om zelf ook in de staatsievertrekken aldaar te trouwen. In allerijl werd de bijeenkomst verplaatst naar het stadhuis van Windsor. Toen kwam naar buiten dat de koningin de ceremonie daar niet zou bijwonen, iets dat commentatoren beschouwden als een ‘affront’. De waarheid was dat ze haar aanwezigheid als onnodig beschouwde omdat er geen religieus aspect aan de bijeenkomst zat; haar plaats als koningin was bij de dienst in de kapel van St. George.
Hier en daar trokken critici de wettigheid van de burgerlijke ceremonie in twijfel. Lord Falconer, die als Lord Chancellor over dit soort staatsrechtelijke kwesties moest oordelen, noemde in een schriftelijke verklaring een reeks wetten die de wettigheid van het huwelijk bevestigden.
De kwestie van Camilla’s toekomstige status leidde opnieuw tot felle discussie toen het kabinet van lord Falconer stelde dat wanneer Charles de troon besteeg zijn echtgenote automatisch koningin zou worden. Als zij de mindere titel van prinses-gemalin wenste te voeren, was daar een wet voor nodig die alle vijftien overige landen waarvan de Britse vorst staatshoofd is zouden moeten ratificeren. Bovendien zou als Camilla geen koningin werd volgens verscheidene staatsrechtgeleerden de positie van de echtelieden zo ongelijkwaardig zijn dat sprake was van een morganatisch huwelijk. Dat zou betekenen dat zij veel aan de huwelijkse staat verbonden rechten niet zou kunnen genieten, waaronder het recht om van haar man te erven.
Zegslieden van Clarence House hielden vol dat de titel ‘koningin’ slechts een conventionele benaming betrof en wetgeving dus overbodig was. Maar ze bouwden een ‘maar’ in door te stellen dat het alleen nog maar een ‘voornemen was om’ Camilla zich prinses-gemalin te laten noemen, wat de mogelijkheid openliet dat zij alsnog koningin kon worden als de publieke opinie daaraan uiteindelijk de voorkeur gaf. De onenigheid ebde weg zonder dat er een duidelijke consensus werd bereikt, zodat het probleem werd doorgeschoven naar het moment waarop Charles de troon zou bestijgen.
Eind maart vertrok Charles weer met William en Harry voor hun jaarlijkse skivakantie naar Klosters. Voor de tweede keer ging Kate Middleton mee. William en zij waren nu drie jaar bij elkaar en waren gezamenlijk te gast geweest op Balmoral, Highgrove en Sandringham. Charles vond haar een goede keus en besefte dat hun verhouding op een huwelijk kon uitlopen, hoewel het nog te vroeg was om plannen in die richting te maken. Op de pistes van Klosters schoten persmuskieten stiekem plaatjes van haar en William in een skilift.
Door het overlijden van paus Johannes Paulus II zag Charles zich gedwongen zijn weekje vakantie voortijdig af te breken. Buckingham Palace had hem opgeroepen om de koningin te vertegenwoordigen bij een gebedsdienst in Westminster Cathedral. Toen de begrafenis van de paus ook nog op vrijdagochtend 8 april bleek te zijn gepland, was Charles genoodzaakt zijn bruiloft met een dag uit te stellen tot zaterdag de 9de.
Dat plan bracht het hof onmiddellijk in aanvaring met de belangrijkste paardenrace van het jaar, de Grand National, waarvan de start vijfentwintig minuten moest worden uitgesteld ten faveure van de rechtstreekse uitzending van de wijdingsceremonie in de kapel van St. George door de BBC. Een ongelukkige bijkomende omstandigheid was dat bruid en bruidegom elkaar nu het jawoord gaven op de dag dat drie jaar tevoren de koningin-moeder begraven was. Na tientallen jaren te hebben moeten wachten tot ze eindelijk in de echt verbonden werden, leek het lot Charles en Camilla wel heel weinig gunstig gezind.
Maar op de dag zelf verdampte alle onenigheid, sloegen de stofwolken neer en voltrokken de gebeurtenissen zich met ouderwetse ceremoniële precisie. Naar koninklijke maatstaven was het een tamelijk sobere aangelegenheid, maar het was ook weer geen kwestie van ‘gewoon twee oude mensen die in het huwelijksbootje stappen’, zoals Camilla tegen haar vrienden gegrapt had. Voor de ceremonie, die om half één zou beginnen, arriveerde het paar gezamenlijk bij de trouwzaal van het stadhuis in de vijfentwintig jaar oude roodbruine Rolls-Royce Phantom IV van de koningin. Charles droeg een fraai rokkostuum – zwarte jas, donkergrijze streepjespantalon, duifgrijs vest, lichtblauw hemd met een witte ‘spread collar’ – en Camilla een chique gebroken witte zijden jurk en jas van Anna Valentine, met op haar hoofd zwierig een bijpassende breedgerande hoed van Philip Treacy.
Daar stonden ze, in tegenwoordigheid van achtentwintig familieleden, in de eenvoudige Ascotzaal, die kon bogen op één enkele koperen kroonluchter, drie gebrandschilderde ramen en veertien antieke schilderijen aan de saaie beige wanden. Het kostte het paar twintig minuten om hun huwelijksbeloften af te leggen en hun identieke tweeëntwintigkaraats gouden ringen uit te wisselen. Prins William en Tom Parker Bowles traden als hun ouders’ getuigen op. Toen het achter de rug was, ‘klonk er vanuit het bureau van de burgerlijke stand een luid gejuich op, vooral van de jongeren’, zei Malcolm Ross, de eerste adviseur van de koningin, die die dag ceremoniemeester was.
Toen de jonggehuwden gearmd het stadhuis uit kwamen, nam de zevenenvijftigjarige hertogin van Cornwall even de tijd om voor het eerst koninklijk het volk toe te wuiven. Per limousine spoedden zij zich naar Windsor Castle om zich voor te bereiden op de gebedsdienst, waarbij bijna achthonderd gasten aanwezig zouden zijn.
Camilla was duidelijk nerveus, maar dat weerhield een vrouw in het publiek niet van een welgemeend: ‘Ze weet wel wat ze aan moet trekken, niet?’ De bruid droeg een glamoureuze lange porseleinblauwe robe en daarover een lange met de hand geverfde en met gouddraad geborduurde jas van shantoengzijde, ook al van Anna Valentine. Philip Treacy had een hoed gewrocht in de vorm van een bleekgouden ‘halve halo van struisveren (...) een soort eenentwintigste-eeuws hoofddeksel’, dat haar haarstylist Hugh Green in haar opgekamde kapsel had verankerd.
Joan Rivers, die zich onder de gasten bij de dienst bevond, zei dat de hertogin ‘er nog nooit zó goed had uitgezien. Dit is de eerste keer dat ik op een bruiloft ben waar iedereen het fantastisch vindt dat de bruid en de bruidegom met elkaar trouwen.’ De muziek bij de drie kwartier durende dienst bestond uit favoriete koor- en orkestmuziek van Charles en Camilla. Het dramatisch hoogtepunt kwam toen de prins en de hertogin knielden voor aartsbisschop Rowan Williams en lazen uit het Book of Common Prayer, de bewerking uit 1662, boete deden door hun ‘veelvormige zonden en ondeugden’ te bekennen en God om genade en vergiffenis vroegen.
Vergiffenis zouden ze van de harde kern van de aanhangers van Diana zeker niet krijgen. Maar het was ontegenzeggelijk een feit dat Charles in tweede instantie een vrouw van gepaste leeftijd tot bruid had genomen die uitstekend bij hem paste. Misschien verdiende hij er wel wat krediet voor dat hij na zijn scheiding de neiging van zovele mannen van zijn generatie weerstaan had om zijn heil te zoeken bij een veel jongere vrouw. In plaats daarvan bleef hij trouw aan de vrouw die in zijn jonge jaren zijn hart gestolen had en van wie hij ontzettend veel hield, met rimpels en al, om haar innerlijk. Zij zou zijn rots in de branding zijn, zoals prins Philip dat altijd geweest was voor de koningin.
Na de dienst verplaatste men zich naar de historische Waterloo Chamber in het kasteel voor de viering die de koningin in petto had. De vorstin was opgetogen, met een glimlach die evenzeer van opluchting getuigde als van vreugde dat haar zesenvijftigjarige zoon en erfgenaam eindelijk gelukkig keek. ‘Ik heb twee belangrijke mededelingen,’ zei ze. ‘Het eerste is dat de Grand National gewonnen is door Hedgehunter.’ Hierna wendde ze zich tot Charles en Camilla en trok een veelzeggende parallel tussen de lastigste sprongen van de paardenkoers en de veelbewogen levensloop van het paar: ‘Ze hebben heelhuids Becher’s Brook genomen, en The Chair en al die andere angstwekkende hindernissen. Ze hebben het gehaald. En ik ben trots op ze en wens ze het allerbeste. Mijn zoon is veilig onder dak bij de vrouw van wie hij houdt.’