35
Door de financiële crisis en een ongelukkige poging tot expansie stond het consumentenproductenmerk Duchy Originals op omvallen. De onderneming waardoor Charles zich ooit ‘selfmade miljonair’ had kunnen noemen en die nog maar kort geleden meer dan 1 miljoen pond had bijgedragen aan zijn charitatieve fonds leed in 2009 ineens een verlies van ruim 3 miljoen pond.
Omdat er te weinig contact werd gehouden, had Duchy USA er geen idee van dat Duchy Originals op de fles dreigde te gaan. Ter voorbereiding op hun eigen entree op de markt was het Amerikaanse kader druk bezig om de bijna een miljoen dollar die de familie Albritton had geïnvesteerd uit te geven aan logo’s, marktonderzoek, nieuwe producten als biologisch hondenvoer en zelfs plannen voor instoreshops in de winkels van Saks Fifth Avenue.
Het doel dat de prins in 1990 voor ogen had gehad, om genoeg inkomsten uit het merk te halen om al zijn charitatieve instellingen te kunnen bedruipen, leek midden in de wereldwijde recessie verder weg dan ooit. Geconfronteerd met dalende lonen en teruglopende investeringen kon het winkelend publiek zich niet langer de luxe permitteren om extra te betalen voor de biologisch uiterst verantwoorde waren van Duchy Originals. Het bedrijf had ook moeite met de kosten van het produceren van wel zo’n tweehonderd verschillende producten die geleverd werden aan een handvol supermarkten.
Om zijn bedrijf te redden wendde Charles zich tot Mark Price, de directeur van de chique supermarktketen Waitrose, de eerste keten die de levensmiddelenlijn van de prins was gaan voeren. In september 2009 kreeg Price een exclusief contract voor de productie en verkoop van ‘Duchy Originals from Waitrose’, waardoor de Duchyproducten bij de overige ketens uit de schappen verdwenen. Als tegenprestatie zou Waitrose een percentage van de omzet rechtstreeks uitkeren aan de Prince of Wales’s Charitable Foundation op Clarence House.
Het contract regelde de rechten wereldwijd, wat het einde betekende voor de ambitieuze plannen met Duchy USA. Na verloop van tijd kreeg Waitrose met Duchy Originals-producten wel voet aan de grond op de eens zo begeerde Amerikaanse markt, maar alleen in zeer beperkte mate, via online handelaren. De Prince of Wales Foundation maakte het goed tegenover de kort tevoren weduwe geworden Barby Allbritton, door haar tot haar voorzitter te benoemen.
Waitrose was voor Charles een redder in de nood. Het bedrijf pompte miljoenen in Duchy Originals en slaagde erin om binnen drie jaar de omzet te verdubbelen. Charles hield via zijn driemaandelijkse bijeenkomsten met Price en zijn topmensen een vinger in de pap bij het ontwikkelen van nieuwe producten. Dan vroeg hij bijvoorbeeld hoe het zat met de milieueffecten van kweekzalm. Toen Waitrose een lijn Duchybekers op de markt wilde gaan brengen, stelde de prins een dessin met wilde orchideeën voor en liet foto’s nemen in de tuinen van Highgrove. ‘Dat werd uiteindelijk onze best verkopende beker,’ zei Price.
Eén type producten waarmee Duchy Originals de markt bestormd had, was een serie kruidenextracten die onder vuur werden genomen door de wetenschap. De Herbals Detox Tincture, een aftreksel van artisjok en paardenbloemen, werd aangeprezen als goed voor de spijsvertering en om ‘gifstoffen af te drijven’. Maar in maart 2009 deed Edzard Ernst, de eerste hoogleraar alternatieve geneeskunde in Groot-Brittannië, die beweringen af als ‘je reinste kwakzalverij’. Dat was aanleiding voor de Britse reclamewaakhond om de manier waarop Duchy Originals zijn kruidentincturen aanprees als misleidend te veroordelen, waarna de producten van de markt gehaald werden.
Sinds zijn benoeming aan de University of Exeter in 2003 had Edzard zich van een bondgenoot van de prins ontwikkeld tot luis in de pels. In mei 2006 had Edzard met een dozijn andere vooraanstaande geneeskundigen en wetenschappers een open brief aan de National Health Service (NHS) geschreven. Zonder namen te noemen gaven ze blijk van hun ongerustheid over het verschijnsel dat ‘onbewezen of bewezen onwerkzame behandelingen’ binnen de NHS voor algemeen gebruik werden aangeprezen. Wat hun vooral zorgen baarde, was een rede die Charles die maand gehouden had voor de Wereldgezondheidsorganisatie, waarin hij de deelnemende landen had aangespoord om plannen te ontwikkelen voor het doen samensmelten van reguliere en alternatieve zorg.
Dat was de uiteindelijke missie van Charles’ gezondheidsfonds, gesterkt door de niet-aflatende druk die de prins uitoefende op de achtereenvolgende ministers van Volksgezondheid van het Labourregime. Rond die tijd hadden een paar alternatieve therapieën als acupunctuur, massage en reflexologie hun weg naar de publieke gezondheidszorg al gevonden, zij het dat ze nog niet 1 procent van het budget van de NHS vertegenwoordigden.
De regering kwam de prins van 2005 tot 2010 tegemoet met ruim achthonderdduizend pond aan subsidie van het ministerie van Volksgezondheid voor advieswerk van zijn gezondheidsfonds ten aanzien van de toelating van alternatieve geneeswijzen. Aan het begin van 2010 maakte de instelling bekend grootse plannen te hebben voor samenwerking met gelijkgezinde groepen in India, en kondigde ze aan in juli in Engeland een conferentie te zullen organiseren.
Eind april stortte het hele kaartenhuis in met de arrestatie van de financiële directeur van de instelling, die gedurende de twee jaar daarvoor ongeveer 230.000 pond verduisterd bleek te hebben. Vijf dagen erna maakten de bestuurders bekend dat de Prince’s Foundation for Integrated Health de deuren sloot. De conferentie werd afgeblazen.
De prins van Wales probeerde zich manmoedig door de ondergang van zijn gezondheidsinstelling heen te slaan. Maar voor de hofhouding op Clarence House vormde het schandaal een welkome gelegenheid om wat een van hen een ‘steen des aanstoots’ noemde uit het filantropische activiteitenpakket van de prins te verwijderen. Een belangrijke functionaris merkte op dat ‘als een charitatieve instelling niet marcheert, dat komt doordat de leiding niet competent is of door geldgebrek. Maar de belangrijkste reden voor de opheffing van deze instelling is dat niet duidelijk was waarom we ons ermee bezighielden.’
De opheffing van het fonds kreeg haar beslag midden in een van de meest enerverende jaren in Charles’ bestaan. Hij stortte zich op drie filmprojecten plus een omvangrijk boek, richtte een fonds voor noodlijdende boeren op, maakte een reis naar een oorlogsgebied en gaf toespraken die nu eens apocalyptisch, dan weer constructief van toon waren. Veel weerstand riep hij op met zijn frontale aanval op de Verlichting, sinds de achttiende eeuw de grondslag van het westerse denken. Die was volgens Charles met haar drie grondslagen ratio, kritisch denken en de wetenschappelijke methode de schuld van de tekortkomingen van de maatschappij.
Eind maart maakte hij een verrassingsreis naar Afghanistan, die pas nadat hij in Groot-Brittannië was teruggekeerd in de pers werd onthuld. Tijdens een tweedaags bezoek aan Britse troepen en tribale leiders glipte hij omringd door een streng beveiligingskordon de oude stad van Kabul binnen om zijn Turquoise Mountainproject te inspecteren. Charles had nog maar nauwelijks een blik op de resultaten van zijn droom kunnen werpen – vijfenzestig gerestaureerde gebouwen en voor de kinderen een nieuwe school naast het instituut voor traditionele kunst – of er kwam bericht dat er gevaar bestond voor een aanval.
Begin juni deed hij in Oxford op de universiteit verslag van zijn bevindingen inzake de ‘opmerkelijke’ resultaten van het project in een rede over de islam en het milieu. Afgezien van wat nieuwe zijsprongen hield hij vast aan het gedachtegoed uit zijn eerste toespraak over de islam op diezelfde plek, zeventien jaar eerder. Nu stelde hij zich nog duidelijker antiwesters op terwijl hij dode zones in de oceanen en verpeste grond opvoerde als voorbeeld van de vernietigende werking van een dolgedraaide wereldwijde industrialisatie. Het Westen was ten prooi aan een ‘diepe innerlijke crisis van de ziel’, in tegenstelling tot de islam met zijn ‘volledig geïntegreerde beleving van het universum’. De formidabele essayist Christopher Hitchens riposteerde met een verzengende tegenaanval onder de titel ‘Prince of Piffle’, de prietpraatprins. Charles ideeën, zei Hitchens, hadden zich van ‘onschuldige onzin’ ontwikkeld tot ‘bepaald sinistere onzin’.
Toen Charles een paar dagen later tijdens een interview naar die volle laag gevraagd werd, gingen de nekharen van de prins overeind staan. ‘Ik vind mezelf nogal moedig,’ brieste hij. ‘Ik wist al precies wat figuren als Christopher Hitchens zouden gaan zeggen. Ik weet hoe die lieden te werk gaan. Het ging er mij om dat deze toespraak gezien, gelezen en gehoord zou worden in de islamitische wereld.’
Gedurende heel 2010 was Charles regelmatig bezig met twee documentaires over zijn diepste persoonlijke interesses. Een ervan ging over Highgrove en was een rechttoe-rechtaan verslag van de geschiedenis van de tuinen, aangevuld met beschrijvingen van recente innovaties als een systeem voor het hergebruik van afvalwater. Met de andere, getiteld The Prince and the Composer, wilde hij de reputatie oppoetsen van Hubert Parry, een miskende componist uit het begin van de twintigste eeuw die Charles beschouwde als ‘een complexe, eigenzinnige figuur’ die ‘tegen zijn eigen opvoeding in het geweer kwam’. De prins verdiepte zich in het leven van de componist en maakte een film die opmerkelijk was om de mate waarin hij zich identificeerde met Parry’s gevoel niet begrepen te worden – ‘de onbewuste onthullingen’, zoals producer en regisseur John Bridcut het noemde.
Het hoogtepunt van 2010 was de ultieme poging van Charles om te laten zien wie hij was en wat hem dreef in een 329 pagina’s tellend manifest getiteld Harmony: A New Way of Looking at Our World. Het boek, dat opriep tot ‘revolutie’, was een poging om zo goed als alle ideeën en theorieën die gedurende zijn leven bij hem waren opgekomen met elkaar te verbinden. Het was wellicht een poging om de niet altijd voor de hand liggende manieren duidelijk te maken waarop de sterk uiteenlopende interesses van Charles met elkaar te maken hadden. Puttend uit de gevoelens waardoor hij zich veertig jaar lang had laten leiden, keerde hij zich met zijn overkoepelende theorie fel tegen het globalisme en het Verlichtingsdenken, ten faveure van een holistische eenheid van mens en natuur. De mensheid zou zichzelf alleen kunnen redden als ze leerde om ‘de wereld te zien’ op de manier waarop ‘de ouden’ die bezien hadden.
Charles werkte samen met een aantal redacteuren van zijn uitgever HarperCollins en adviseurs van Clarence House aan het rijk geïllustreerde werk. Ze werden bijgestaan door een leger experts, van wie sommigen, zoals de activiste tegen genetisch gemanipuleerd voedsel Vandana Shiva, een twijfelachtige reputatie genoten. Achter de schermen speelde goeroe Keith Critchlow, die de nagedachtenis van Kathleen Raine hooghield, een bepalende rol. Co-auteurs Tony Juniper en Ian Skelly, mannen die als adviseurs op milieugebied vaak met hem hadden samengewerkt, deden onderzoek en vervaardigden concepthoofdstukken op basis van gesprekken met en notities van Charles. De prins schreef zelf het grootste deel van de definitieve versie, die, erkende Juniper, ‘gecompliceerd was, met een hoge informatiedichtheid’.
In april 2009 kondigde Clarence House de verschijning aan van zowel het boek als een bijbehorende documentaire. Berichten in de media schilderden Charles af als iemand die Al Gore’s An Inconvenient Truth wilde na-apen, de film met bijbehorend boek waarmee de voormalige vicepresident niet alleen een Oscar gewonnen had, maar ook nog eens de Nobelprijs voor de Vrede. Net als de documentaire van Gore moest de film van de prins vooral in bioscopen vertoond worden om een zo breed mogelijk publiek te bereiken en een riante recette binnen te slepen.
Charles was met Harmony zo in zijn nopjes dat hij er een geïllustreerde kindereditie van dertig pagina’s van schreef. Hij maakte ook ruimschoots tijd vrij om van zowel de gewone als de kinderversie een audioboek op te nemen. De volledige opname van de volwassen versie duurde elf en een half uur en besloeg negen cd’s.
Er diende zich geen filmdistributeur aan voor de documentaire, zodat Robert Higdon met het Amerikaanse NBC News afsprak dat het Harmony in zijn ‘Groene Week’ in november zou uitzenden, samen met een interview van een uur door Brian Williams, de presentator van het programma Nightly News. Charles verzorgde op 17 juni 2010 voor Williams en zijn vrouw Jane een rondleiding door de tuinen van Highgrove en het boerenbedrijf op het landgoed en legde het paar die avond in de watten met een banket van de Prince of Wales Foundation op Buckingham Palace. Williams was naast Camilla geplaatst, die geïnstrueerd was om Williams ter voorbereiding op het interview ‘ideetjes aan de hand te doen’. Het werd een ‘alleen door het verbazende aantal vorken indrukwekkende’ ervaring, grapte Williams.
Een aantal weken daarna wandelden de Amerikaanse presentator en de Britse prins door de velden alvorens zich voor het gesprek neer te zetten in de eetzaal van het kasteel Mey. Ze praatten wat heen en weer over de zorgen van Charles over het milieu toen Williams ineens een onverwachte vraag stelde: ‘Mocht het zover komen, wordt de hertogin van Cornwall dan ook koningin als u de troon bestijgt?’ Na een korte aarzeling antwoordde Charles: ‘Dat, eh... we zullen zien, dacht u niet? Het zou kunnen.’ Charles was vanzelfsprekend ontzet dat Williams hem over zoiets gevoeligs pardoes voor het blok had gezet.
De documentaire ging op maandag 15 november in première in Washington, in het operagebouw van het John F. Kennedy Center for the Performing Arts, en werd ingeleid door minister van Buitenlandse Zaken Hillary Clinton. De vrijdag erna zond NBC om tien uur ’s avonds het interview uit, gevolgd door Harmony.
De documentaire, waarin milieuschade werd getoond tegenover groene visioenen, hamerde op de samenwerking tussen mensen en instanties die tot ‘praktische oplossingen’ leidde: houtbedrijven die hielpen de Canadese wouden in stand te houden, een Cajunboer in Louisiana die biologisch werkte en klonk als een uit de Amerikaanse klei getrokken dubbelganger van Charles. Charles verklaarde dat hij naast zijn toekomstige rol als Verdediger des Geloofs ook absoluut van plan was om zich als Verdediger der Natuur op te werpen.
De Britse media gingen aan de inhoud van het programma voorbij en concentreerden zich op het gestamel van Charles over Camilla. De BBC merkte op dat zijn antwoord ‘bevestigde wat sommigen al vermoedden’ en twijfels opriep aan het in de aanloop naar de bruiloft van de prins bekendgemaakte idee dat ze door het leven zou gaan als ‘Princess Consort’, prinses-gemalin.
Het boek Harmony ging veel verder dan de documentaire en ging in op diverse vormen van traditionele en oeroude wijsheid. Harmonie, Natuur, de esoterische leer van The Golden Thread, het Tijdperk van Contactarmoede, Wedergeboorte, Grondslagen en Onderlinge Verhoudingen waren de zeven delen vol ingewikkelde redeneringen waarin thema’s en metaforen uit een groot aantal van Charles’ redevoeringen aan bod kwamen. Het geheel was doorspekt met citaten van tientallen denkers, onder wie Shakespeare, Marcus Aurelius, John Dryden en de Oostenrijkse houtvester en natuurvorser Viktor Schauberger. De opvattingen van de prins dropen van de pagina’s, inclusief onduidelijke gedachten als ‘kunst en architectuur, muziek en poëzie (...) stammen eerder uit het hart dan uit het hoofd’. Hij herkende de structuur van het universum in de vorm van een Stradivarius, besteedde zeven bladzijden aan alternatieve geneeskunde en brak een lans voor duurzame verstedelijking, niet alleen in Poundbury, maar ook in zijn favoriete krottenbuurt, Dharavi in Bombay.
De reacties in Groot-Brittannië waren gemengd. De meeste recensenten gingen voorzichtig maar sceptisch met de prins om, niet goed wetend wat ze met zijn verwijzingen naar gnostische en alchemistische teksten aan moesten. Rowan Moor liet in The Observer blijken dat hij het met Charles eens was ten aanzien van klimaatverandering maar maakte bewaar tegen diens neiging om ‘zijn niet altijd oorspronkelijke opvattingen als persoonlijke ontdekkingen te presenteren’. Max Hastings serveerde de toekomstige vorst af als ‘goedbedoelend’ maar ‘warrig’.
Van de gebonden uitgave werden minder dan vijftienduizend exemplaren verkocht, terwijl er bij de première zo’n tweeduizend uitgedeeld waren aan het publiek. Zelfs de volgelingen van Charles moesten erkennen dat Harmony best een succes had kunnen worden als zijn ideeën eenvoudiger geformuleerd waren geweest, zonder al die herhalingen, geestdodende details en onnavolgbare gedachtespinsels.
De documentaire kwam niet op de Britse televisie. Een twee uur lange versie bereikte hier en daar op minder prominente Amerikaanse filmfestivals het doek. Wel volgde er een tweede ‘wereldpremière’ op de Londense editie van Robert Redfords Sundance Festival in 2012. Toen Charles samen met de gedreven milieubeschermer Redford bij de vertoning verscheen, was de trots van de prins voor iedereen voelbaar.
Die avond maakte iets goed van de lauwe ontvangst van het boek twee jaar eerder. En sommigen, onder wie Tony Juniper, weigerden te aanvaarden dat het niet goed was gegaan. Bij wijze van geruststelling zei hij tegen Charles: ‘Het kan nog tien jaar duren voordat we weten wat Harmony teweeg heeft gebracht.’