31

CAMILLA KOMT IN DE ZAAK

Het was kort na zessen toen het prinselijk paar bij ondergaande zon naar het vliegveld werd gereden om naar Aberdeen te vliegen. Ze zouden hun tiendaagse huwelijksreis gaan doorbrengen in de afzondering van Birkhall, aan de rand van het landgoed Balmoral, waar de wegen nog besneeuwd waren. Het uit de achttiende eeuw daterende natuurstenen huis was voor Charles al sinds zijn kinderjaren een troostrijk oord geweest. Het was voor hem en Camilla ook al bijna tien jaar een knusse schuilplaats waar ze wegkropen als ze het diepst in de narigheid zaten.

Anders dan Highgrove, altijd druk en vol pijnlijke herinneringen, bood Birkhall Camilla bescherming en rust, omgeven als het was door dichte bossen, met het rustgevende gemurmel van de Muick aan het eind van de tuin en uitzicht op de in de verte hoog oprijzende Lochnagar. Camilla was gesteld geraakt op de woeste heidegronden, de dicht beplante kruidenbedden op de glooiende heuvel, het rode Schots geruite Royal Stewart-behang aan de wanden en de daarmee vloekende versleten vloerbedekking in de groene Hunting Stewart-tartan, het trappenhuis vol karikaturen door ‘Spy’ en ‘Ape’ van gewichtige victoriaanse heren en de rommelige entree waar iedereen op de antieke barometer keek alvorens te besluiten wat ze buiten zouden gaan doen.

Heel anders dan tijdens Charles’ zenuwslopende huwelijksreis met Diana brachten de jonggehuwden hun tijd door met schilderen en wandelen, als de prins niet op zalm viste in de Muick. Ze kwamen alleen op donderdag een keer van het landgoed af om in het nabijgelegen dorp Ballater een speelplein te openen. Tussen de regenbuien door knipte Camilla op 14 april 2005 onder de tonen van een in kilt geklede doedelzakspeler opgetogen haar eerste koninklijke lint. Ze droeg bij dit debuut als hertogin van Rothesay, haar titel wanneer ze in Schotland was, een rode jas met Schots geruite revers en een bijpassende Schots geruite sjaal.

Charles en Camilla waren al begonnen om Birkhall te moderniseren zonder de nagedachtenis van zijn grootmoeder geweld aan te doen. Charles besloot om de acht grootvaderklokken in de eetzaal gelijk te zetten – die hadden nog nooit tegelijk geslagen, iets waaraan de koningin-moeder merkwaardigerwijze altijd plezier beleefd had. Maar de rij lichtblauwe tuiniersjassen die aan kapstokhaken in de entree hingen, liet hij hangen en hij verzette zich met succes tegen Camilla’s pogingen om de mottige Schots geruite gordijnen te vervangen die zijn oma zo mooi had gevonden. Charles ‘wilde bijna letterlijk alles houden zoals het was en wat stuk ging repareren’, vertelde Robert Kime, die hielp bij de voorzichtige herinrichting. ‘Als de gordijnen uit elkaar vielen, verving ik ze in principe door iets dat er zo veel mogelijk op leek.’

Eenmaal getrouwd zorgde Camilla er wel voor dat ze een eigen toevluchtsoord had. Iedereen was ervan uitgegaan dat ze Raymill van de hand zou doen en Highgrove als basis op het Engelse platteland zou gebruiken. Maar ze wilde het houden. Met Raymill trok ze een fysieke grens, waar Diana emotionele barrières had opgeworpen. In haar eigen huis had Camilla geen last van om haar heen zoemend personeel van haar man, kon ze nog een beetje haar oude ontspannen leventje leiden en vrijelijk roddelen met vrienden en vriendinnen. Daar kon ze ook haar tijd besteden aan haar kinderen en vijf kleinkinderen, die haar ‘Gaga’ noemden. Haar tevreden indolentie op Raymill hield ook het ‘eten van verse erwtjes uit eigen tuin’ in, precies als de koningin-moeder had gedaan op het slot Mey.

Toch viel er niet te ontkomen aan het koninklijke protocol dat haar publieke bestaan beheerste en tot op zekere hoogte ook haar privéleven. Jane Churchill moest ervaren dat het ‘toch wel wat onwerkelijk was om een reverence te maken voor je vroegere huisgenoot’. Anderen konden er niet aan wennen. ‘Ik zeg nog steeds Camilla tegen haar,’ vertelde Patrick Beresford. ‘Ik ken haar al te lang om Koninklijke Hoogheid te kunnen zeggen. Daar zit ze niet mee.’

Dat jaar moest Charles de twee sporten waar hij het meest van genoot en de meeste tijd aan besteedde opgeven. Eindelijk was dan toch de Jachtwet van 2004 door het parlement gekomen, die op 18 februari 2005 van kracht werd. Hoewel beoefenaars van de vossenjacht nog wel wegen zouden vinden om de wet te omzeilen, konden leden van het Koninklijk Huis niet langer aan de nu illegale sport deelnemen. Camilla was vanwege problemen met haar rug al in 2003 met de vossenjacht gestopt. Maar drie dagen voor de inwerkingtreding van de wet reed Charles nog uitdagend en onder applaus van zijn medejagers uit met de jachtclubs Meynell en South Staffordshire in Derbyshire.

Die zomer zwaaide Charles ook na vier decennia voor het laatst vanuit het zadel de polohamer. Net als Camilla moest hij het echte rijden eraan geven omdat zijn rug hem te veel pijn bezorgde. Zijn zwanenzang was een rustig partijtje met Harry als ploeggenoot. Charles schonk zijn polopaarden aan zijn zoons, die de traditie van fondsenwerving vanuit het polozadel voortzetten. ‘Ik ga het ontzettend missen,’ zei Charles toen hij bekendmaakte dat hij ermee ophield. Maar bij de jacht op groot wild en gevogelte kon hij nog altijd laten zien wat hij waard was, net als bij zwerftochten in de natuur waarbij hij vrienden half zo oud als hijzelf naar adem deed happen. Om in conditie te blijven trok Charles zich op aan een deurrekstok die overal met hem meeging en deed hij dagelijks oefeningen voor zijn rug.

Harry begon aan zijn vierenveertig weken durende opleiding op Sandhurst, de vervulling van een droom om soldaat te worden die hij al vanaf zijn kinderjaren koesterde. Hij was iemand die zich gemakkelijk in de nesten werkte en zag het leger als ‘een kans om buiten de schijnwerpers te blijven’ en zowel serieus werk als kameraadschap te vinden.

William reisde in juli 2005 naar Nieuw-Zeeland voor zijn eerste zelfstandige openbare optreden bij een bijeenkomst ter nagedachtenis van soldaten die tijdens de Tweede Wereldoorlog waren gesneuveld. Charles, die zijn eerste solo-optreden al op zijn zeventiende als schooljongen in Australië beleefd had, was op die leeftijd in dit soort dingen al een doorgewinterde professional geweest.

De jonge prins was op 23 juni afgestudeerd aan St. Andrews in geografie met het equivalent van een zes. Trotse toeschouwers bij de diploma-uitreiking waren zijn vader, Camilla, de koningin en prins Philip.

Nu William de beschutting van de academische wereld verliet, kwam er ook een eind aan de stilzwijgende overeenkomst die hem behoedde voor de ongevraagde attenties van de pers. Kate Middleton, zijn beeldschone vriendin met haar glanzend bruin haar en adembenemende lach, hadden de paparazzi al evenzeer in het vizier. Zij slaagde ook met een dikke zeven, zodat ze later de eerste aan een universiteit afgestudeerde toekomstige koningin zou worden. Haar hoofdvak was kunstgeschiedenis en haar scriptie ging over de foto’s van Lewis Carroll.

In hun laatste jaar op St. Andrews hadden William en Kate kunnen genieten van een hele reeks weekendjes weg op alle koninklijke buitenverblijven. Kate hield ervan om door bos en veld te struinen en werd met haar prins gesignaleerd bij fazantenjachten in Norfolk. En op zijn beurt kon William bij de Middletons van het normale leven proeven. Als hij en Harry op Highgrove aankwamen, of Clarence House, werden ze verwelkomd door een huisknecht en aten ze vaak alleen omdat hun vader met zijn zaken bezig was, allemaal keurig volgens de koninklijke traditie van gescheiden levens. Maar stapte William in Berkshire binnen, dan schonk Mike, de vader van Kate, hem een whisky in en vroeg hem bij de haard te komen zitten voor een praatje. Door die ongedwongenheid raakte William zeer op Mike Middleton gesteld.

Kate’s aangeboren zelfvertrouwen stelde haar in staat om een stuk beter met het geklik en geflits van de paparazzi om te gaan dan de negentienjarige Diana destijds gekund had. Desondanks was ze in juni 2005 op haar drieëntwintigste danig aangeslagen toen fotografen naar haar schreeuwden en op haar toe renden toen ze ergens buiten de stad op de bruiloft aankwam van de jonge Hugh van Cutsem, waarbij William als ceremoniemeester optrad. De prins bestudeerde een vonnis over privacy van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens waarbij prinses Caroline van Monaco in het gelijk gesteld was en liet blijken dat hij bereid was om als Kate belaagd werd een soortgelijke procedure aanhangig te maken in Groot-Brittannië.

Na zijn afstuderen begon voor William een koninklijke ’rite de passage’ in de vorm van een zes maanden lange reeks van activiteiten, die om te beginnen bestond uit drie weken in de City bij verschillende financiële instellingen en twee dagen bij het Centrepoint-opvangcentrum voor daklozen, de eerste instelling waarvan hij, in september, beschermheer zou worden. Verder ging hij werken op een kleinschalige boerderij van het hertogdom Cornwall, liep hij mee met Bertie Ross op het imposante Londense kantoor van het hertogdom vlak bij Buckingham Palace, deed hij vrijwilligerswerk in een kinderziekenhuis, woonde hij vergaderingen van de Football Association bij alvorens daarvan het voorzitterschap te aanvaarden en vloog hij in Wales mee met de helikopters van de opsporings- en reddingsbrigade van de Royal Air Force.

Het leukst vond hij zijn twee weken op Debo Devonshire’s landgoed Chatsworth, waar hij incognito werkte als manusje-van-alles. In overall en voorschoot maakte hij worstenbroodjes en pasteien en hij at, helemaal in de stijl van Downton Abbey, in het souterrain. Iemand van het huishoudelijk personeel van het landgoed vertelde dat toeristen soms met hun ogen stonden te knipperen en twee oudere vrouwen kregen hem zover dat hij hun vertelde dat hij inderdaad was wie ze dachten.

Williams verblijf viel samen met het jaarlijkse bezoek van zijn vader aan diens oude vriend Debo Devonshire, waarbij Charles zich altijd zette aan het signeren van zijn enorme stapel kerstkaarten. In 2005 stond daar een bij de bruiloft genomen foto op met Camilla, William, Harry en Tom en Laura Parker Bowles: prins Charles’ moderne gezin.

De eerste zes maanden van haar huwelijk met Charles deed Camilla alles wijselijk stapje voor stapje. Ze reed mee in een rijtuig bij de races op Royal Ascot en bij Trooping the Colour (‘welja, laten we maar weer eens in de kinderwagen klimmen’, zei ze eens zonder een spier te vertrekken) en daarna verscheen ze voor het eerst met de koningin op het balkon van Buckingham Palace. Haar zelfstandige optredens betroffen kleine dingetjes op de officiële agenda, zoals het openen van een boerenwinkel waarvan de hertog van Wellington eigenaar was. Ook verbond ze haar naam aan vijf goede doelen, uiteenlopend van dierenwelzijn tot het London Chamber Orchestra.

Ondertussen pikte ze veel op door met haar man mee te lopen. Na de bomaanslagen op een bus en de metro in Londen op 7 juli 2005, ging Camilla met Charles mee toen hij in St. Mary’s Hospital in Paddington slachtoffers bezocht. Bij een zomerse ‘awayday’ in Yorkshire had het prinselijk paar gezelschap van Bob Colacello van Vanity Fair, die bezig was met het voorwerk voor een artikel dat begin november moest verschijnen tijdens hun eerste gezamenlijke overzeese reis, naar de Verenigde Staten. Terwijl ze op een boerenmarkt bij het ene na het andere stalletje liep te proeven, won Camilla de schrijver voor zich door met haar ogen te rollen en uit te roepen: ‘Maar ik ben nog aan het eten!’

Charles nodigde Nancy Reagan uit om in juni op Clarence House te komen dineren, zodat ze zijn bruid kon ontmoeten. Ze vond Camilla ‘ontzettend’ aardig en het deed haar genoegen van haar oude vriend te horen dat ‘hij nog nooit zo gelukkig was geweest, dat zijn zoons zo goed met haar op konden schieten en dat hij ook met háár kinderen overweg kon’. Hij verzekerde zich er ook van dat de voormalige presidentsvrouw later dat jaar ook uitgenodigd werd bij zijn eerste staatsiediner op het Witte Huis sinds 1985. Bij die gelegenheid, toen de Reagans nog de scepter zwaaiden, had de glamour van Diana al het andere doen verbleken.

In de aanloop tot het bezoek aan Amerika deed Paddy Harverson zijn uiterste best om de pers gunstig te stemmen. Afgezien van de ruimhartige medewerking die verleend werd aan Vanity Fair, was de hoofdprijs voor Steve Kroft van 60 Minutes: een interview met prins Charles in de tuin van Highgrove. Persoonlijke vragen waren niet toegestaan. Charles was als altijd vol vuur over klimaatverandering en de opwarming van de aarde. Ook deed hij nog maar eens een aanval op de technologie, en hij kon de verleiding niet weerstaan om zich kort te dompelen in zelfmedelijden. Hij stelde dat het zijn taak was om ‘te piekeren over dit land en zijn inwoners’. Hij sprak van zijn behoefte ‘om van betekenis te zijn, wat niet gemakkelijk is. Je kunt alles wat ik zeg eenvoudig wegwuiven’, en voegde daar met bijtend sarcasme aan toe: ‘Ik hoop alleen dat ze er als ik dood en begraven ben nog eens met wat meer waardering aan terugdenken.’

De prins en zijn hertogin arriveerden in New York op 1 november 2005 en brachten een bezoek aan Ground Zero. Die avond waren ze op een door de Britse consul-generaal georganiseerde ontvangst in het Museum of Modern Art. ‘Even zonder gekheid, u ziet er fantastisch uit,’ zei actrice Elaine Stritch tegen Camilla. ‘U heeft een bril nodig,’ antwoordde de hertogin.

Ze werden door George en Laura Bush hartelijk welkom geheten in de Zuidelijke Portico van het Witte Huis, waarna in de privé-eetkamer een informele lunch werd geserveerd. Camilla leek zich weinig aan te trekken van de portee van de gelegenheid, ook al stonden er voor de hekken demonstranten met borden waarop ‘Jij bent geen Diana!’ stond. ‘Ze deed of ze het niet zag en liep gewoon door,’ herinnerde zich de voormalige first lady Barbara Bush, die er ook bij was.

Later, tijdens het staatsiebanket op het Witte Huis, zag Charles af van de even gebruikelijke als afgezaagde toost op de nauwe Engels-Amerikaanse banden. Hij hield Bush voor dat de wereld van Amerika verwachtte dat het ‘het voortouw zou nemen ten aanzien van de belangrijkste problemen waarmee onze planeet zich geconfronteerd ziet. (...) De last van de wereld drukt daadwerkelijk op uw schouders.’ Het was een bewuste verwijzing naar de weerstand van de president tegen het Verdrag van Kyoto van 1997 over de opwarming van de aarde. Bush had bezwaar gemaakt tegen de erin opgenomen uitzondering voor China en India wat betreft de uitstoot van broeikasgassen, die naar zijn mening de concurrentiepositie van de Verenigde Staten zou schaden. In zijn toost ging Bush op geen enkele manier op Charles’ uitdaging in.

De volgende dag toog de prins naar het National Building Museum, dat hem de prestigieuze Vincent Scully-prijs had toegekend voor zijn bijdrage aan het begrip van architectuur en gemeenschapsplanning bij het grote publiek. In een toespraak van een half uur bereed hij zijn gebruikelijke stokpaardjes: het herstel van contact met de natuur, het ontwerpen op menselijke schaal en met medewerking van de gemeenschap, het vasthouden aan tijdloze traditionele uitgangspunten en het onderhouden van een ‘besef van het heilige’, maar hij vermeed elke kritiek op de architectuur. Hij maakte ook bekend dat hij zijn 25.000 dollar prijzengeld zou doneren aan het herstel van de kust langs de Golf van Mexico na de verwoestingen die in augustus waren aangericht door de orkaan Katrina.

Buiten het programma om bracht het paar een bezoek aan New Orleans om zich een beeld te vormen van de schade die Katrina in de Lower Ninth Ward had aangericht en kennis te maken met mensen die hielpen bij het herstel. De treurige aanblik greep Charles flink aan. Op zijn aandringen waren ontwerpers van zijn Foundation for the Built Environment al bezig met de herbouw van elf plaatsen langs de kust van de Golf van Mexico.

Het hoogtepunt van de reis naar de Verenigde Staten was Californië, waar het prinselijk paar twee dagen doorbracht op biologische boerenbedrijven in Marin County. In het ecologievriendelijke San Francisco bracht de prins een stevige milieuvriendelijke boodschap aan een groep vooraanstaande ondernemers en zakenlieden. Hij zei dat de klimaatverandering ten grondslag lag aan droogtes, hittegolven en overstromingen en voorspelde dat het alleen van kwaad tot erger zou gaan. Hij bezwoer het bedrijfsleven om hun energieverbruik omlaag te brengen en langetermijnstrategieën te ontwikkelen om ‘natuurlijk kapitaal’ aan te vullen en de wegwerpmaatschappij tegen te gaan.

‘Het was een gepassioneerde, inspirerende toespraak,’ wist Polly Courtice, die aan het hoofd stond van zijn instituut voor duurzaam leiderschap in Cambridge en de bijeenkomst georganiseerd had. ‘Tegen het eind schreeuwde iemand van achter in de zaal “Wordt u maar onze president”, en toen ging het dak eraf.’ Charles bleef net zo lang hangen om drommen bewonderaars te groeten tot zijn assistenten hem meetrokken.

Terwijl de prins en de hertogin alweer aanstalten maakten om naar Engeland terug te keren, vroegen ze Luke Allsbrook, Charles’ kunstenaar voor de reis door Amerika, naar hun hotelsuite te komen. Voor de deur ervan ‘woedde een storm van activiteit’, herinnerde Allsbrook zich. ‘Maar binnen zaten ze in stilte en rust op me te wachten.’ Hij liet ze zijn negen kleine olieverfdoeken met boerenlandschappen zien, sommige nog nat. ‘Ik koop ze allemaal,’ zei Charles.

De prins en de hertogin waren volgens een van hun mensen van tevoren ‘nerveus en bezorgd’ geweest over de reis, bang dat de herinnering aan Diana de manier waarop Camilla ontvangen werd negatief zou beïnvloeden. ‘Niemand van ons wist zeker hoe men zou reageren,’ zei de functionaris. ‘In beider ogen wierp Diana een lange schaduw, maar op die reis bleek die helemaal niet lang te zijn. Vooral in Californië hoorde je: “Prinses Diana? Wat kan die iemand nou schelen?”’