24

POGING OF BESLUIT?

Als je stopt met verslaafd zijn, is het heel belangrijk om het verschil te kennen tussen een stoppoging en een stopbesluit. Een poging is het tegenovergestelde van een besluit. Een stoppoging is een trucje dat je uithaalt om een reden te vinden om niet te hoeven stoppen. Een stoppoging vloeit voort uit de misvatting dat een verslaving voor- en nadelen heeft. De opwinding, het lekkere gevoel en de roes beschouw je als voordelen. De nadelen zijn de schade aan je gezondheid, de schaamte of schuldgevoelens, de afhankelijkheid enzovoort. Als de verslavingsellende flink is toegenomen en de balans is doorgeslagen naar de kant van de nadelen, dan wordt de stoppoging uit de kast gehaald. De verslaafde houdt er nu echt mee op en verbiedt zichzelf om het middel nog langer te gebruiken. ‘Nooit meer!’ roept hij tegen zichzelf, zoals iemand die bang is in het donker een liedje gaat fluiten.

Natuurlijk ontstaat er een heftig gevecht tegen de ontwenningsverschijnselen en de dwanggedachten. Het wordt een hel: agressieve buien, aanvallen van somberheid, trillende handen. Je loopt tegen de muur op van ellende, je wordt gek van je eigen gedachten. En het ergste is dat je geen verbetering ziet. Het wordt alleen maar erger, hoe langer het duurt.

Dan komt na enkele uren of dagen of weken de gedachte dat het op deze manier nooit zal lukken. Je voelt je als een drenkeling midden in de oceaan. Je kunt nog wel zwemmen, maar wat heeft het voor zin, de kust haal je toch nooit. En dan geef je het op. Je neemt het middel weer, je geeft toe aan de dwanggedachte, en meteen voel je je stukken minder slecht. Er is wel een gevoel van falen, maar dat is veel draaglijker dan die afschuwelijke innerlijke strijd. Je bent weer op het punt waar je stoppoging begonnen is, met dit verschil: de balans van voor- en nadelen van de verslaving is weer teruggezwenkt naar de kant van de voordelen. Het middel heeft je immers bevrijd van die verschrikkelijke strijd tijdens de stoppoging. Vaak lukt het verslaafden om na een ellendige stoppoging een tijdlang zelfs min of meer te berusten in hun verslaving.

Een stoppoging is een truc om verslaafd te blijven. Hoe werkt die truc eigenlijk? Welnu, een stoppoging heeft altijd een of meer nooduitgangen. Aan de stoppoging zijn altijd een of meer voorwaarden verbonden waaronder je weer mag beginnen. Ik had eens een man op mijn stoppen-met-roken-cursus die vertelde dat hij dolgraag van het roken af wilde. Maar de vorige keer dat hij probeerde te stoppen was hij zo agressief geworden dat hij zijn zoontje een mep had gegeven. Het was een zachtaardige man, die het iets verschrikkelijks vond dat hij een kind kon slaan. En nu was hij zo bang dat dit weer zou gebeuren. Wat hij eigenlijk zei was: ‘Ik wil graag van het roken af, maar als ik weer mijn zoontje ga slaan, blijf ik liever een roker.’

Zo zijn er ook veel mannen en vrouwen die bang zijn om dikker te worden na het stoppen met roken. Zij zeggen eigenlijk: ‘Ik wil graag van het roken af, maar als ik te dik word, blijf ik liever een slanke roker.’ Te dik worden of je kinderen gaan slaan zijn bij deze pogingen de nooduitgang. ‘Als dát gebeurt, begin ik weer,’ zeg je van tevoren tegen jezelf. Het merkwaardige is nu dat rokers er tijdens hun stoppoging zélf onbewust voor zorgen dat datgene gebeurt waar ze zo bang voor zijn. De vader zorgt door zijn angst voor steeds meer stress en begint al te roken nog voor hij zijn zoontje weer gemept heeft. En de anderen dempen hun angst voor gewichtstoename met snoepen en lekkere hapjes eten. In feite vervangen zij hun rookverslaving tijdelijk door een eet- en snoepverslaving. Als er voldoende kilogrammen bij gekomen zijn, mogen ze van zichzelf weer beginnen met roken.

Met andere verslavingen werkt het precies zo. Die nooduitgang is daarbij overigens lang niet altijd zo specifiek als in de bovenstaande voorbeelden. ‘Als het te moeilijk wordt’, ‘als ik te zenuwachtig word’, ‘als ik te vervelend word voor mijn omgeving’ – het zijn allemaal nooduitgangen. Tijdens je stoppoging creëer je vervolgens zelf de benodigde ellende die voor jou een legitimatie is om weer te beginnen. Meestal gebeurt dit maar halfbewust of onbewust. Het is in wezen een automatisme dat ontstaat vanuit het negatieve geloof. De zelfafwijzing kan de vorm krijgen van boosheid: de verslaafde is zo ontzettend kwaad op zichzelf dat de stoppoging een soort strafexercitie wordt, of een soort boetedoening. Hoe groter de ellende die hij creëert tijdens de stoppoging, hoe eerder het punt bereikt is waarop hij weer mag beginnen.

De zelfafwijzing kan er ook toe leiden dat de verslaafde zichzelf verschrikkelijk zielig vindt. Zowel uit boosheid als uit zieligheid kan een verlangen naar een catastrofe ontstaan. De verslaafde hoopt half en half op een ongeluk, een gebeurtenis die niet zijn schuld is maar die zo erg is dat hij een goede reden heeft om zich ongelukkig te voelen.

Je ziet dat verschijnsel in zijn puurste vorm bij kleine kinderen, vooral als ze zo rond een jaar of vijf oud zijn. Ze zijn heel verdrietig en tegelijk ontzettend kwaad, en als mama wil troosten kan ze een schop krijgen. Zodra mama haar kind begint te negeren, zie je de kleine in hevige woede allerlei bewegingen maken die erop gericht zijn om per ongeluk van de stoel af te vallen. Alle ellende is goed, als die maar een eind maakt aan die beknellende machteloosheid.

Verslaafden doen tijdens een stoppoging soms hetzelfde: ze gaan zichzelf extreem verwaarlozen, of stimuleren allerlei ziekteverschijnselen, of worden buitengewoon lastig voor hun omgeving. Een verslaafde vertelde mij dat hij tijdens een van zijn vroegere stoppogingen half opzettelijk half per ongeluk met zijn auto tegen een boom aan gereden was. Niet al te hard, alleen blikschade, maar toch. Daarna kon hij zijn familie, maar vooral zichzelf, wijsmaken dat het duidelijk veel te riskant was om nu al met het middel te stoppen.

Een stoppoging is nooit het einde van een verslaving, het is een symptoom van verslaafd zijn. Als verslaafde vind je jezelf een mislukkeling; de stoppoging zal dat bevestigen. Als verslaafde ben je bang dat het niet zal lukken; de stoppoging zal dat bevestigen en je een reden geven om verslaafd te blijven. Een stoppoging onderneem je als je nog voor- en nadelen ziet in de verslaving, waardoor je eigenlijk onvoldoende gemotiveerd bent om te stoppen.

Wat is onvoldoende motivatie? Als je alleen maar stopt omdat je bang bent dat je ziek zult worden of dood zult gaan aan je verslaving. Als je alleen maar stopt omdat je je vrouw, je kinderen of wie dan ook niet langer verdriet wilt doen. Als je alleen maar stopt om geld te besparen. Als je alleen maar stopt omdat je een weddenschap wilt winnen. Als je alleen maar stopt om je werk niet kwijt te raken. Als je alleen maar stopt om te bewijzen dat je géén slappeling, stommeling of slechterik bent. Als je stopt om überhaupt iets te bewijzen. Of als je stopt om al deze redenen tezamen. Dan nog is je motivatie onvoldoende om op een goede manier te stoppen. Misschien houd je het wel vol, al is de kans klein. Maar je zult altijd een verslaafde blijven die niet meer mag in plaats van niet meer hoeft te gebruiken. Je zult blijven geloven dat je in wezen zwak of dom of slecht bent.

Maar wat is dan de goede motivatie om te stoppen met je verslaving? Heel simpel: je ziet in dat je verslaving alleen maar nadelen heeft en dat de schijnbare voordelen slechts tijdelijke verminderingen van de nadelen zijn. De enige goede motivatie om te stoppen met een verslaving is dat het in alle opzichten onvergelijkbaar veel fijner is om niet verslaafd te zijn! Een goede motivatie is het besef dat je waardevol genoeg bent om een fijner leven te leiden. En dat je ziet dat verslaving een illusie is, een beknellende vicieuze cirkel van angst en zelfdestructie. En dat je ziet dat die illusie gebaseerd is op een nog diepere illusie: het negatieve geloof over jezelf. En ten slotte is de diepste motivatie om te stoppen de erkenning dat achter alle negatieve gevoelens over jezelf een kern zit, een natuurlijke staat van zijn, waarin je goed bent zoals je bent. Vanuit die natuurlijke staat van zijn komt het diepe verlangen dat je voelt, de aspiratie om iets waardevols met je leven te doen.

Als je deze simpele dingen ziet, dan doe je nooit meer een stoppoging. Dan neem je een besluit. Natuurlijk gaat daarna ook je gezondheid met sprongen vooruit, zul je misschien langer leven, zullen je vrouw en kinderen, of andere mensen in je omgeving er veel gelukkiger door worden, zul je een hoop geld uitsparen, zullen anderen je sterk en onafhankelijk vinden. Want hoewel al deze gevolgen op zich onvoldoende motivatie vormen om te stoppen, zijn ze wel heel prettige ‘bijkomstigheden’ nadat je het besluit hebt genomen.

Wat is een besluit? Het tegenovergestelde van een poging. Is de stoppoging gebaseerd op angst voor de toekomst, het besluit heeft betrekking op acceptatie van het verleden. Een stoppoging is het begin van grotere ellende in de toekomst; een besluit – het woord zegt het al – is de afsluiting van ellende in het verleden. Om ellende te kunnen afsluiten, moet je eerst accepteren dat die er is. Het klinkt paradoxaal, maar bij een besluit geef je al je verzet tegen de verslaving op. Dat betekent dat je het feit dat je verslaafd bent, accepteert als een feit. Je kijkt ernaar en je stopt met elke veroordeling. Zolang je de verslaving ziet als een bewijs voor je eigen slapheid, slechtheid of stomheid, blijf je verslaafd.

Het is door ons verzet tegen de verslaving, door onze veroordeling ervan en van onszelf, dat we de verslaving in stand houden. Kijk maar goed: als je verslaafd bent om je eigen negatieve geloof te ontvluchten, en je zegt vervolgens dat het ontzettend stom is of slap of slecht om dat te doen, versterk je dus je zelfafwijzing. Kijk naar je verslaving en accepteer die als een feit. Kijk ernaar zonder verachting, zonder schuldgevoel. Kijk ernaar en zie dat het een vergissing is, een begrijpelijke vergissing, een vergissing die we allemaal maken en die zin krijgt zodra je hem doorziet. Zodat je eindelijk kunt ophouden met jezelf te veroordelen. Dat is wat een besluit in wezen is: je sluit de fase van zelfveroordeling af. Je erkent dat de werkelijkheid niet hetzelfde is als je negatieve illusie over jezelf. Je ziet dat verslaving absoluut niet past bij wat je werkelijk bent. Je ziet dat verslaving jou afhoudt van wat je het liefste wilt: jezelf en wat je het meest waardevol vindt in dit leven tot uitdrukking brengen. Als je zo’n besluit neemt, ben je in één klap van je verslaving af, en heb je daarna ook nauwelijks of geen ontwenningsverschijnselen meer.

Zie je wat ik bedoel? Zie je dat stoppen met je verslaving niet betekent dat je terug moet naar dat grauwe middelmatige bestaan waaraan je via je verslaving probeerde te ontsnappen? Zie je dat grauwe middelmatigheid juist het kenmerk van verslaafd zijn is? Voor een besluit moet je maar twee dingen doen. Ten eerste: goed kijken. Luister niet te veel naar al die drukke gedachten in je hoofd. Kijk gewoon naar de werkelijkheid waar je in zit. En ten tweede: erkennen wat je ziet. Kijk naar de negatieve illusies over jezelf en je huidige leven, en erken dat ze niet bij je passen. Erken dat ze je ongelukkig maken. Kijk naar jezelf, naar je diepste verlangens; kijk naar je gevoeligheid achter de geremdheid; kijk naar je warme liefde achter het gereserveerde imago; kijk naar je diepe betrokkenheid bij alles wat leeft achter het cynisme over de ellende in de wereld; kijk naar je kwetsbaarheid achter de beschermingsmechanismen. Kijk ernaar en erken dat het werkelijk zo is. Geef jezelf de erkenning die je als kind nooit hebt gekregen. De erkenning van je natuurlijke staat van zijn die liefdevol is, en spontaan en eerlijk en krachtig en kwetsbaar en sociaal en vriendelijk. Dát is het besluit dat je kunt nemen.

En dan laat je je verslaving los, laat je je zelfafwijzing los, laat je het idee los dat je in wezen stom of slap of slecht bent, of niet goed genoeg. Laat los, laat je vallen in de peilloze leegte waarin alles weer mogelijk wordt. Doe het samen met je angst, je aloude vriend en bewaker van je kostbaarste schat. Doe het nu, neem het besluit, en huil als je wilt huilen, lach als je daar zin in hebt, of stel je aan als een idioot, trek gekke bekken in de spiegel, maak belachelijke geluiden of doe helemaal niets, en geniet van dat ene moment waarin alles goed is wat je doet omdat alles goed is wat je bent. Stop nu maar even met lezen. Doe het maar en lees later hoe het allemaal verder moet.