20.

Ayla leunde, met het hoofd opzij, tegen de gierende wind en probeerde haar gezicht te beschermen tegen de gure sneeuwvlagen. Elke voorzichtige stap naar voren botste op hevige tegenstand van een kracht die zichtbaar werd in de wervelende massa witte, bevroren korrels die tegen haar aan werd gesmeten. Ze zette moedig door in de razende sneeuwstorm, terwijl de hagelkorrels haar gezicht striemden. Ze keek even, wendde het hoofd af en deed weer een paar stappen. Omdat de hevige storm haar opzij duwde, keek ze weer. Gelukkig zag ze de gladde, ronde vorm voor zich en ze was opgelucht toen ze de stevige ivoren poort kon vastpakken.

'Ayla, je had er niet uit moeten gaan in die sneeuwstorm!' zei Deegie. 'Je kunt al verdwalen als je een paar stappen van de ingang bent.'

'Maar het stormt al zoveel dagen en Whinney en Renner gaan naar buiten. Ik wil weten waar ze heen gaan.'

'Heb je het ontdekt?'

'Ja. Ze grazen graag op een plek om de bocht. Daar niet zoveel wind en niet zoveel sneeuw op droog gras. Wordt naar andere kant gejaagd. Ik heb wat graan, maar geen gras meer. Paarden weten waar gras is, ook bij sneeuwstorm. Ik wil hier water geven als ze terugkomen,' zei Ayla. Ze stampte met haar voeten en schudde de sneeuw van haar anorak die ze net had uitgetrokken. Ze ging naar binnen en hing hem aan een haak bij de ingang van de Mammoetvuurplaats.

'Het is niet te geloven. Ze is naar buiten gegaan. Bij dit weer!' zei Deegie tegen de mensen die bij de vierde vuurplaats zaten.

'Maar waarom?' vroeg Tornec.

'Paarden moeten eten en ik...' begon Ayla.

'Ik dacht dat je al een hele tijd weg was,' zei Ranec. 'Toen ik het aan Mamut vroeg zei hij dat hij je het laatst naar de ruimte voor de paarden had zien gaan, maar toen ik ging kijken wasje er niet.'

iedereen heeft naar je gezocht, Ayla,' zei Tronie.

'Toen zag Jondalar dat je anorak weg was en de paarden ook. Hij dacht dat je misschien met ze naar buiten was gegaan. Toen ik naar buiten keek om te zien hoe het weer was, zag ik je aankomen.'

'Ayla, als het slecht weer is, kun je beter tegen iemand zeggen dat je naar buiten gaat,' waarschuwde Mamut vriendelijk.

'Begrijp je niet dat je de mensen ongerust maakt als je in zo'n sneeuwstorm naar buiten gaat?' zei Jondalar op boze toon.

Ayla probeerde te antwoorden, maar ze praatten allemaal tegelijk. Ze zag dat ze haar allemaal aankeken en ze kreeg een kleur. 'Het spijt me. Ik wou niemand ongerust maken. Ik heb lang alleen gewoond, had niemand om ongerust te worden. Ging naar buiten en kwam terug wanneer ik wou. Ik ben niet gewend aan mensen, dat iemand ongerust wordt,' zei ze, en ze keek naar Jondalar en toen naar de anderen. Mamut zag dat Ayla de wenkbrauwen fronste toen de blonde man zich afwendde.

Niemand had zich zo ongerust over haar gemaakt als Jondalar, maar dat wilde hij niet laten merken. Sinds de avond van haar adoptie kostte het hem moeite om tegen haar te praten. Eerst had hij zich zo beledigd gevoeld omdat ze een ander had gekozen, dat hij zich had teruggetrokken en aan zijn eigen gevoelens begon te twijfelen. Hij was waanzinnig jaloers en toch twijfelde hij aan zijn liefde voor haar. Ze had hem in verlegenheid gebracht en hij had zich geschaamd dat hij haar had meegebracht, maar voor dat gevoel schaamde hij zich ook weer. Toen haar vriendelijke pogingen tot toenadering te vaak werden afgewezen, wist ze het niet meer, ze werd onzeker en na een poosje trok ze zich van hem terug.

Toen pas begon hij eindelijk in te zien dat de groeiende verwijdering tussen hen beiden zijn eigen schuld was, maar hij wist er geen oplossing voor. Hij was nooit eerder verliefd geweest, ondanks zijn vele ervaringen met vrouwen. Hij voelde er niets voor om haar te vertellen wat hij van haar vond. Hij herinnerde zich hoe jonge vrouwen hem overal naliepen en hem vertelden hoeveel ze voor hem voelden terwijl hij die gevoelens niet deelde. Daar had hij zich niet prettig bij gevoeld en dan ging hij liever weg. Hij wou niet dat Ayla zo over hem zou denken, dus hield hij zich afzijdig. Hij wou zich niet aan haar opdringen.

Ayla had niet meer bij Ranec geslapen, maar elke avond was Jondalar bang dat ze het zou doen. Het maakte hem gespannen en nerveus en hij bleef uit de buurt van de Mammoetvuurplaats tot ze naar bed was. Als hij dan eindelijk bij haar kwam, draaide hij haar de rug toe en raakte haar niet aan, uit vrees dat hij zich niet zou kunnen beheersen, misschien een instorting kreeg en haar zou smeken om haar liefde.

Maar Ayla wist niet waarom hij haar ontweek. Als ze met hem probeerde te praten antwoordde hij kortaf, of hij deed alsof hij sliep; als ze een arm om hem heen sloeg toonde hij geen enkele reactie. Ze kreeg de indruk dat hij niet meer van haar hield, vooral toen hij aparte vachten ophaalde om in te slapen opdat hij de opwindende aanraking van haar lichaam niet meer zou voelen. Ook overdag bleef hij uit haar buurt. Hij had met Wymez en Danug in de kookplaats een hoekje ingericht om steen te bewerken en daar bracht hij zijn meeste uren door. Hij kon er niet tegen om met Wymez in de Vossevuurplaats te werken, tegenover het bed waar Ayla en Ranec hadden gelegen.

Ranec wist dat ze geen gemeenschap hadden. Ieder moment dat hij Ayla zag was een marteling voor hem, al probeerde hij het niet te laten merken. Hij wist wanneer ze naar bed ging en wanneer ze wakker werd, wat ze at en met wie ze praatte en hij bracht zijn tijd zoveel mogelijk door in de Mammoetvuurplaats. Er werd daar vaak hard gelachen om Ranecs grappen die soms ten koste gingen van een bewoner van het Leeuwekamp. Hij paste er echter angstvallig voor op om iets ten nadele van Jondalar te zeggen, of Ayla nu in de buurt was of niet. De gast wist hoe handig Ranec met woorden was, maar dat was nooit Jondalars sterkste punt geweest. Behalve het voordeel van zijn gespierde bouw en zijn onbeperkt zelfvertrouwen had Ranec dan ook nog bereikt dat de lange, opvallend knappe man zich een grote sukkel zou voelen.

In de loop van de winter nam het misverstand tussen Jondalar en Ayla steeds grotere vormen aan. Jondalar begon te vrezen dat hij haar helemaal zou verliezen aan de begaafde, exotische man die haar voor zich probeerde te winnen. Hij probeerde zich er voortdurend van te overtuigen dat hij redelijk moest zijn en haar moest laten kiezen en dat hij geen enkel recht had om aanspraken op haar te doen gelden. Maar hij begon er niet over, omdat hij haar niet voor de keus wou stellen. Hij was bang dat ze hem niet zou kiezen en hij wou haar niet de gelegenheid geven hem af te wijzen.

Jondalar voelde dat hij een kleur kreeg, terwijl hij wegliep van de mensen die zich ongerust hadden gemaakt over Ayla. Ze had gelijk, ze had alleen gewoond en heel goed voor zichzelf kunnen zorgen. Welk recht had hij om haar daden te bekritiseren, of haar onder handen te nemen omdat ze niemand had verteld dat ze naar buiten ging? Maar hij had zich ongerust gemaakt vanaf het moment dat hij ontdekte dat ze er niet was en waarschijnlijk in de sneeuwstorm naar buiten was gegaan. Hij had vaak slecht weer meegemaakt—waar hij was opgegroeid waren de winters buitengewoon guur en koud—maar zo'n barre winter had hij nog nooit meegemaakt. Het leek wel of deze storm al maanden zonder onderbreking voortraasde.

Maar de Mamutiërs schenen zich niet te storen aan de winter. De voedselvoorraad was groot genoeg en ze zochten in hun behaaglijke, half-ondergrondse woning afleiding in hun gebruikelijke bezigheden voor de winter. De oudere bewoners van het kamp zaten vaak bij elkaar om de kookplaats. Ze dronken warme thee, vertelden verhalen en haalden oude herinneringen op of maakten een praatje. Ze deden ook wel spelletjes met stukjes bewerkt ivoor of bot, wanneer ze niets anders te doen hadden. De jongere mensen kwamen bij elkaar in de Mammoetvuurplaats. Daar werden grappen gemaakt en er werd gelachen, gezongen en op muziekinstrumenten geoefend. Maar men liep ook vaak van de ene vuurplaats naar de andere en de kinderen waren overal welkom. Het was een rustige tijd en dat bood gelegenheid om gereedschap te maken en te bewerken, of wapens en sieraden. Er werden manden en matten gevlochten, riemen, touw, koorden en netten gemaakt en er was tijd voor het versieren van kleding.

Ayla had belangstelling voor de manier waarop de Mamutiërs hun leer bewerkten en vooral hoe ze het kleurden. Ze wou ook graag meer weten over het gekleurde borduurwerk, het plooien en het werk met de kralen. Versierde en genaaide kleding was voor haar helemaal nieuw. Toen Jondalar de jongere mensen de rug toedraaide en naar de hoek voor de steenbewerking ging, kreeg Ayla een brok in de keel. Haar gezicht verstrakte, maar ze wendde zich tot Deegie.

'Je zei dat je me zou laten zien hoe leer rood wordt gemaakt, als ik huid klaar heb. Ik denk bizonhuid waar ik aan werk is klaar,' zei Ayla.

'Goed, ik zal het je laten zien,' zei Deegie. 'Laat maar eens zien hoe de huid eruitziet.'

Ayla liep naar de bergplaats bij het hoofdeind van haar bed, sloeg een hele huid open en spreidde haar uit. Ze was ongelooflijk zacht en soepel en bijna wit. Deegie bekeek de huid nauwkeurig. Ze had Ayla's wijze van behandelen met grote belangstelling gevolgd, zonder iets te zeggen.

Eerst had Ayla er met een scherp mes het lange haar afgesne den; vervolgens had ze de huid over een groot mammoet bot gehangen en schoongekrabd waarvoor ze de minder scherperand van een stuk vuursteen gebruikte. Ze krabde de binnen om de vetdeeltjes en bloedvaten te verwijderen en de buitenkrabde ze tegen de groeirichting van het haar in om de boven- laag eraf te halen. Deegie zou de huid hebben opgerold eri een paar dagen bij het vuur gelegd tot ze begon te rotten, zodat hethaar gemakkelijker losliet. Als ze klaar was hield ze deover, met de structuur van het leer. Om het zachtere buksklin te maken zou ze het vel op een raamwerk hebben gebonden om hethaar eraf te krabben.

Bij de volgende stap maakte Ayla gebruik van het adviei van Deegie. Ayla wou de huid invetten om haar zacht te maken na het wassen. Dat deed ze altijd. Maar Deegie liet Ayla zien hoe ze de huid weekte in een dun papje van de rottende hersenen van het dier. Ayla was aangenaam verrast over het resultaat. Ze voelde de zachtheid na de behandeling. De huid was duidelijk veranderd. Maar nadat de huid grondig was uitgewrongen begon het eigenlijk werk. Tijdens het drogen moest ze voortdu-

rend gespannen en gerekt worden en de kwaliteit van hething uiteindelijk van deze bewerking af.

'Je hebt gevoel voor leer, Ayla. Bizonhuid is moeilijk te beken en deze is zo zacht. Ze lijkt fantastisch goed. Weet je a je ervan wilt maken?'

'Nee.' Ayla schudde het hoofd. 'Maar ik wil leer rood m^kenWat denk jij? Schoeisel?'

'Het is er sterk genoeg voor, maar ook zacht genoeg vootuniek. Laten we het eerst maar kleuren. Dan kun je er laternadenken watje ervan gaat maken,' zei Deegie en toen ze sa men naar de laatste vuurplaats liepen vroeg ze: 'Wat zou je met diehuid doen als je haar niet kleurt?'

'Dan zou ik haar in de rook van een vuur hangen zodat zt. niet meer hard wordt als ze nat wordt van de regen of bij het zwem-

men,' zei Ayla.

Deegie knikte. 'Dat zou ik ook doen. Maar wat wij gaan maakt de huid ook waterdicht.'

Toen ze door de Kraanvogelvuurplaats liepen, zagen zezie en het schoot Ayla te binnen dat ze nog iets wou vrigen'Deegie, weet jij ook hoe je leer wit moet maken? Zoals tuniek Crozie draagt? Ik vind rood mooi, maar daarna wil ik graa» witleren. Ik geloof dat ik iemand ken die van wit houdt.'

leerwer-

watkant kant· een overdoen Cro-

'Wit is moeilijk. Het is moeilijk om leer echt sneeuwwit te krijgen. Ik denk dat Crozie je dat beter kan laten zien dan ik. Dan zou je krijt moeten hebben... misschien heeft Wymez wat. Ze vinden vuursteen in krijt en meestal zit er krijt om de stukken die ze uit de groeve in het noorden krijgen,' zei Deegie.

De jonge vrouwen liepen terug naar de Mammoetvuurplaats met een paar vijzels en stampers en brokken rode oker in verschillende tinten. Deegie hing wat vet boven het vuur om te smelten en legde de stukjes kleurstof voor Ayla neer. Er waren stukjes houtskool voor zwart, mangaan voor blauwzwart en lichtgele zwavel, verder nog bruine, rode en gele oker. De vijzels hadden de natuurlijke vorm van beenderen, zoals van de voorpoten van herten of ze waren uit graniet of bazalt gehakt, zoals de stenen lampjes. De stampers waren van hard ivoor of bot en er was er ook een bij van een langwerpig stuk steen.

'Welke tint rood wil je, Ayla? Donkerrood, bloedrood of meer oranje, zoals de kleur van de zon?'

Ayla had niet verwacht dat er zoveel keus zou zijn. ik weet het niet... rood rood,' antwoordde ze.

Deegie bekeek de kleuren, ik geloof dat we deze nemen,' zei ze, en ze pakte een stukje met een vrij lichte tint, 'en dan doen we er een beetje geel bij. Ik denk dat we dan een kleur krijgen die je wel mooi zult vinden.'

Ze deed een stukje rode oker in de stenen stamper en liet Ayla zien hoe ze het goed fijn moest stampen. Toen liet ze haar het geel in een andere kom fijnstampen. Deegie mengde de twee kleuren in een derde schaal tot ze tevreden was over de kleur. Toen deed ze het hete vet erbij en dat veranderde de kleur. Ayla glimlachte toen ze de heldere tint zag.

'Ja. Dat is rood. Dat is mooi rood,' zei ze.

Vervolgens pakte Deegie een lange gespleten rib van een hert. Het zachte binnenste deel van het bot gebruikte ze als strijk- been. Ze pakte een likje uit het afgekoelde rode vet en wreef het in de bewerkte bizonhuid terwijl ze die met een hand vasthield. Terwijl ze de natuurlijke kleurstof erin wreef, kreeg het leer een zachte glans. Leer met een andere structuur kreeg een diepere glans.

Nadat ze het een poosje had bekeken pakte Ayla ook een rib en ze volgde dezelfde techniek als Deegie. Die zag het wel en gaf nog een paar aanwijzingen. Toen er een hoek van de huid klaar was, hielden ze even op.

'Kijk,' zei Deegie, en ze sprenkelde wat water op dat gedeelte van de huid. 'Het loopt eraf, zie je wel?' Het water liep er in druppeltjes af zonder sporen achter te laten.

'Weet je al wat je met dat rode stuk leer gaat doen?' vroeg Nezzie.

'Nee,' zei Ayla. Ze had de hele bizonhuid opengevouwen om haar aan Rydag te laten zien en zelf nog eens te bewonderen. De huid was van haar omdat ze haar zelf had behandeld en ze had nog nooit zo'n groot stuk gehad met een rode kleur. Het leer was opvallend rood geworden. 'Rood was heilig voor Stam. Ik zou hem aan Creb geven... als het kon.'

'Het is, geloof ik, het helderste rood dat ik ooit heb gezien. Iemand die dat draagt kun je van een grote afstand zien aankomen.'

'Het is ook zacht,' gebaarde Rydag. Hij kwam vaak naar de Mammoetvuurplaats als zij er was en dat vond ze prettig.

'Deegie heeft me laten zien hoe je het leer eerst zacht moet maken, met hersenen,' zei Ayla. 'Ik gebruikte vroeger vet. Is moeilijk en geeft soms vlekken. Kan beter hersenen van bizon gebruiken. Ze wachtte even om na te denken en vroeg toen: 'Werkt dat voor elk dier, Deegie?' Toen Deegie knikte vroeg ze: 'Hoeveel hersenen moet je gebruiken? Hoeveel voor rendier? Hoeveel voor konijn?'

'Mut, de Grote Aardmoeder, geeft in Haar onbegrensde wijsheid ieder dier altijd precies genoeg hersenen om zijn huid te bewerken,' antwoordde Ranec, met een grijns.

Ayla luisterde even verbaasd naar het gegrinnik van Rydag en toen zei ze glimlachend: 'Sommige hebben genoeg hersens en worden niet gepakt?'

Ranec lachte en Ayla ook omdat ze het grapje had begrepen. Ze begon beter thuis te raken in de taal.

Jondalar kwam net de Mammoetvuurplaats binnenstappen en hij zag Ranec en Ayla samen lachen. Zijn maag kromp ineen. Mamut zag hem verdrietig zijn ogen dichtknijpen. Hij keek Nezzie aan en schudde het hoofd.

Danug, die achter de steenbewerker aankwam, zag dat hij bleef staan, een paal vastpakte en het hoofd liet hangen. Het probleem dat ontstond door de gevoelens die Jondalar en Ranec voor Ayla hadden, was iedereen wel duidelijk, maar de meesten schonken er geen aandacht aan. Ze wilden zich er niet mee bemoeien in de hoop dat de drie het zelf zouden oplossen. Danug wou dat hij kon helpen, maar hij wist er ook geen raad op. Ranec was een broer, omdat Nezzie hem had geadopteerd, maar hij mocht Jondalar graag en hij kon zich zijn verdriet wel indenken. Hij had ook warme, zij het ondefinieerbare gevoelens voor de nieuwe, mooie vrouw van het Leeuwekamp. Behalve het onverklaarbare blozen en de lichamelijke gewaarwordingen die hij kreeg wanneer hij bij haar in de buurt kwam, voelde hij ook sympathie voor haar. Zij leek net zomin opgewassen tegen de situatie als hij, wanneer hij te maken kreeg met veranderingen en onverwachte moeilijkheden.

Jondalar zuchtte diep, richtte zich weer op en liep door. Ayla volgde hem met haar ogen terwijl hij naar Mamut liep en hem iets gaf. Ze zag dat ze even met elkaar praatten en toen ging Jondalar vlug weg zonder iets tegen haar te zeggen. Ze volgde het gesprek niet meer dat om haar heen werd gevoerd en toen Jondalar weg was haastte ze zich naar Mamut. Ze hoorde de vraag van Ranec niet en zag de voorbijgaande uitdrukking van teleurstelling op zijn gezicht ook niet. Hij maakte een grapje om zijn wanhoop te verbergen, maar ook dat hoorde ze niet. Maar Nezzie, die gevoelig was voor de fijne nuances van zijn diepere gevoelens, zag de pijn in zijn ogen. Zijn gezicht verstrakte en hij trok vastbesloten zijn schouders recht.

Ze wou hem wel raad geven en hem laten profiteren van haar levenservaring, maar ze hield haar mond. Ze moeten hun eigen weg zoeken, dacht ze.

Omdat de Mamutiërs langdurig in een kleine ruimte woonden, hadden ze geleerd elkaar te verdragen. Echte privacy was er niet in het huis, behalve dan de privacy van iemands persoonlijke gedachten en ze waakten ervoor iedereen daarin vrij te laten. Ze vermeden het persoonlijke vragen te stellen of ongevraagd hulp of raad aan te bieden en ze mengden zich alleen in ruzies wanneer hun tussenkomst werd gevraagd of de zaak zo uit de hand liep dat het voor iedereen een probleem werd. Wanneer ze zagen dat er een moeilijke situatie ontstond, hielden ze zich beschikbaar en wachtten geduldig en tolerant tot er behoefte kwam aan een vriend om de problemen, zorgen of frustraties te bespreken. Ze stonden niet meteen klaar met een oordeel of ernstige kritiek en ze drongen alleen aan op kleine wijzigingen in het persoonlijk gedrag wanneer ze niemand kwetsten of in moeilijkheden brachten. De juiste oplossing voor een probleem was er een die alle betrokkenen bevredigde. Ze gingen voorzichtig om met eikaars gevoelens.

'Mamut...' begon Ayla, en toen besefte ze dat ze niet precies wist wat ze wou zeggen, ik... geloof dat het nu tijd is om een middel voor de jicht te maken.'

'Daar heb ik geen bezwaar tegen,' zei de oude man glimlachend. ik heb in jaren niet zo'n goede winter gehad. Ik ben alleen daarom al blij dat je hier bent, Ayla. Ik zal dit mes even wegleggen dat ik van Jondalar heb gewonnen en dan leg ik mijn lot in jouw handen.'

'Heb je mes gewonnen van Jondalar?'

'Crozie en ik waren aan het spelen met de kootjes. Hij keek toe en scheen belangstelling te hebben dus nodigde ik hem uit om mee te doen. Hij zei dat hij wel wou, maar hij had niets om in te zetten. Ik zei dat hij altijd iets had zolang hij zijn vak zo goed verstond en dat ik wel wilde spelen om een mes dat op een speciale manier was gemaakt. Hij verloor. Hij had beter moeten weten en niet moeten spelen tegen Een Die Dient.' Mamut grinnikte. 'Dit is het mes.'

Ayla knikte. Haar nieuwsgierigheid was bevredigd, maar ze wou dat iemand haar kon vertellen waarom Jondalar niet meer met haar wou praten. De mensen die Ayla's rode leren huid hadden bewonderd verlieten de Mammoetvuurplaats, behalve Rydat die bij Ayla en Mamut ging zitten. Er ging iets gezelligs van uit om haar de oude man te zien behandelen. Hij ging op een hoek van het bed zitten.

ik zal eerst warme kompressen voor je maken,' zei ze en ze begon de verschillende stoffen in een houten schaal te mengen.

Mamut en Rydag keken toe hoe ze de juiste hoeveelheden pakte, mengde en heet water maakte.

'Wat gebruik je voor de kompressen?' vroeg Mamut.

ik weet jouw woorden voor planten niet.'

'Beschrijf ze maar. Misschien kan ik het je vertellen. Ik ken wel wat planten en weet waar ze voor worden gebruikt. Ik heb er een aantal moeten leren.'

'Een plant groeit hoger dan knie,' legde Ayla uit, terwijl ze goed over de plant nadacht. 'Heeft grote bladeren, niet heldergroen, alsof er stof op licht. Bladeren groeien eerst samen om stengel, worden dan groot, met punt aan eind. Onderkant blad zacht als vacht. Bladeren goed voor veel dingen, en wortels ook, vooral gebroken botten.'

'Smeerwortel! Dat moet smeerwortel zijn. Wat zit er nog meer in de kompressen?' Dit is interessant, dacht hij.

'Andere plant kleiner, niet tot knie. Bladeren als kleine speerpunt die Wymez maakt, donker glanzend groen, blijft groen in winter. Stengel komt uit bladeren, kleine bloemen, lichte kleur, kleine rode vlekjes erin. Goed voor zwellingen en uitslag,' zei Ayla.

Mamut schudde het hoofd. 'Blaadjes blijven groen in de winter, gevlekte bloemen. Ik geloof niet dat ik die ken. Waarom noemen we hem niet gewoon gevlekte wintergroen?'

Ayla knikte. 'Wil je nog meer planten weten?' vroeg ze.

'Ja, ga door en beschrijf er nog maar een.'

'Grote plant, groter dan Talut, bijna boom. Groeit op lage grond, bij rivieren. Donkerrode bessen blijven ook in winter aan plant. Jonge blaadjes goed te eten, grote oude te sterk, kunnen ziek maken. Gedroogde wortel in kompressen is goed voor zwelling, ook rode zwelling, en voor pijn. Ik doe gedroogde bessen in thee die ik voor je jicht maak. Weetje naam?'

'Nee, ik geloof het niet, maar als jij de plant maar kent ben ik tevreden,' zei Mamut. 'Je middelen tegen de jicht hebben geholpen. Je bent goed in medicijnen voor oude mensen.'

'Creb was oud. Hij was kreupel en had pijn van jicht. Ik leerde van Iza hoe ik moest helpen. Toen hielp ik anderen in Stam.' Ayla zweeg en keek even op onder het mengen, ik geloof Crozie heeft ook pijn van ouderdom. Ik wil helpen. Denk je dat ze wil, Mamut?'

'Ze geeft niet graag toe dat ze last van de ouderdom krijgt. In haar jonge jaren was ze trots op haar schoonheid, maar ik vind dat je gelijk hebt. Je zou het haar kunnen vragen, vooral als je een manier weet om haar niet te krenken in haar trots. Die is alles wat ze nog heeft.'

Ayla knikte. Toen ze klaar was trok Mamut zijn kleren uit. 'Als je met kompressen rust,' zei ze, 'heb ik poeder van wortel van andere plant. Dat doe ik voor je op hete kolen om te ruiken. Dan ga je zweten en is goed voor de pijn. Dan heb ik vanavond, voor je gaat slapen, nieuw middel voor gewrichten. Appelsap en hete wortel...'

'Je bedoelt mierikswortel? De wortel die Nezzie bij het eten gebruikt.'

'Dat denk ik, ja, met appelsap en de drank van Talut. Maakt de huid warm, ook van binnen.'

Mamut lachte. 'Hoe heb je Talut zo ver gekregen dat je zijn sterke drank op de huid mag smeren in plaats van op te drinken?'

Ayla glimlachte. 'Hij vindt het "geheime middel voor de volgende morgen" goed. Ik zei dat ik het altijd voor hem maak,' zei ze terwijl ze dikke, warme pleisters op de pijnlijke gewrichten van de oude man plakte. Hij ging behaaglijk liggen en sloot zijn ogen.

'Deze arm ziet er goed uit,' zei Ayla, die met de arm bezig was die gebroken was geweest, ik dacht dat het een lelijke breukwas.'

'Het was ook een lelijke breuk,' zei Mamut, die zijn ogen weer opende. Hij wierp een blik op Rydag, die alles rustig in zich opnam. Mamut had nog met niemand over zijn belevenissen gepraat, behalve met Ayla. Hij wachtte even. Toen knikte hij opeens met grote beslistheid. 'Het wordt tijd dat je het hoort, Rydag. Toen ik als jonge man een Tocht maakte, ben ik van een rots gevallen en heb ik mijn arm gebroken. Ik was half versuft en kwam tenslotte in een kamp van platkoppen terecht, mensen van de Stam. Ik heb een tijdje bij hen gewoond.'

'Daarom leerde je de tekens zo snel!' seinde Rydag glimlachend. ik dacht dat je zo knap was.'

ik ben knap, jongeman,' zei Mamut grijnzend, 'maar ik herinnerde me er ook een paar toen Ayla me er weer aan deed denken.'

Rydags glimlach werd nog breder. Hij hield van deze mensen meer dan van wie ook, behalve dan van Nezzie en de anderen van de Leeuwevuurplaats en hij kon zijn geluk niet op sinds Ayla was gekomen. Voor het eerst van zijn leven kon hij praten, hij kon de mensen iets duidelijk maken en hij kon iemand zelfs doen glimlachen. Hij keek hoe Ayla Mamut behandelde en hij begreep ook haar grondige kennis. Toen Mamut weer in zijn richting keek, zei hij in zijn gebarentaal: 'Ayla is goede Genezer.'

'De medicijnvrouwen van de Stam zijn heel bekwaam. Daar heeft ze het geleerd. Niemand had mijn arm beter kunnen behandelen. Ik had een schaafwond, met modder erin en het gebroken bot stak door de huid heen. Het leek wel een stuk rauw vlees. De vrouw, Oeba, heeft het schoongemaakt en de arm gezet en het is niet eens gaan zweren. Ik kreeg ook geen koorts. Ik kon hem weer goed gebruiken toen hij genezen was en de laatste jaren voel ik pas wat pijn af en toe. Ayla heeft het geleerd van de kleindochter van de vrouw die mijn arm heeft genezen. Men zegt dat zij de beste was,' zei Mamut die keek hoe Rydag reageerde. De jongen keek heel verbaasd en vroeg zich af hoe het mogelijk was dat ze dezelfde mensen kenden.

'Ja. En Iza was heel goed, als haar moeder en haar grootmoeder,' zei Ayla, die bijna klaar was. Ze had geen aandacht geschonken aan de zwijgende communicatie tussen de jongen en de oude man. 'Ze wist alles wat haar moeder wist, ze had de herinneringen van haar moeder en herinneringen van haar grootmoeder.'

Ayla bracht een paar stenen uit de vuurplaats wat dichter bij Mamuts bed. Ze pakte met een paar stokken wat gloeiende kolen en legde ze op de stenen. Vervolgens strooide ze poeder van de honingbloemwortel op de kolen. Ze ging vachten halen voor Mamut om hem goed warm te houden, maar terwijl ze hem instopte kwam hij op een elleboog overeind en keek haar peinzend aan.

'De mensen van de Stam zijn anders, maar de meeste mensen beseffen niet in welk opzicht. Het is niet dat ze niet praten, of op een andere manier praten. Het is dat hun manier van denken een beetje anders is. Als Oeba, de vrouw die mij heeft verzorgd, de grootmoeder was van jouw Iza, en zij geleerd heeft van de herinneringen van haar moeder en grootmoeder, hoe heb jij dan geleerd, Ayla? Jij hebt de herinneringen van de Stam niet.' Mamut zag een verlegen blos en Ayla hapte even verbaasd naar adem voor ze de ogen neersloeg. 'Of wel?'

Ayla keek hem even aan en sloeg de ogen weer neer. 'Nee. Ik heb de herinneringen van de Stam niet,' zei ze.

'Maar... ?'

Ayla keek hem weer aan. 'Wat bedoel je, "maar"?' vroeg ze. Ze keek bedachtzaam, bijna geschrokken en'sloeg de ogen weer neer.

'Je hebt de herinneringen van de Stam niet, maar... je hebt iets, nietwaar? Iets van de Stam?'

Ayla bleef met gebogen hoofd zitten. Hoe kon hij dat weten? Ze had het nooit aan iemand verteld, ook niet aan Jondalar. Ze wou het zelf nauwelijks weten, maar ze was daarna nooit meer helemaal dezelfde geweest. Er waren momenten, dan kwam het over haar...

'Heeft het iets te maken met je bekwaamheid als medicijnvrouw?' vroeg Mamut.

Ze keek op en schudde het hoofd. 'Nee,' zei ze en het leek of ze hem met haar ogen smeekte haar te geloven, iza heeft me geleerd. Ik was erg jong. Ik denk ik was nog niet zo oud als Rugie toen ze begon. Iza wist dat ik de herinneringen niet had, maar ze leerde me onthouden, liet me haar steeds weer vertellen tot ik niet vergat. Ze was heel geduldig. Sommige mensen zeiden haar, is dwaas mij te leren. Ik kon niet onthouden... Ik was te dom. Ze zei nee. Ik was alleen anders. Ik wou niet anders zijn. Ik leerde zelf onthouden. Ik zei telkens weer tegen mezelf, ook wanneer Iza me niet leerde. Ik leerde onthouden, op mijn manier. Toen leerde ik snel zodat ze niet zouden denken ik was zo dom.'

Rydag had de ogen wijd open. Hij begreep, beter dan wie ook, hoe ze zich had gevoeld, maar hij wist niet dat een ander ook dat gevoel had gehad en dan nog wel iemand als Ayla.

Mamut keek haar verbaasd aan. 'Dus jij hebt Iza's herinneringen van de Stam uit het hoofd geleerd. Dat is een hele prestatie. Die gaan generaties ver terug, of niet?'

Rydag luisterde nu heel aandachtig. Hij had het gevoel dat dit heel belangrijk voor hem was.

'Ja,' zei Ayla, 'maar ik heb niet al haar herinneringen geleerd. Iza kon me niet alles leren wat ze wist. Ze zei dat ze niet eens wist hoeveel ze wist, maar ze leerde me hoe ik moest leren. Hoe ik proeven moest doen en voorzichtig moest proberen. Toen ik ouder werd zei ze dat ik haar dochter was, medicijnvrouw van haar lijn. Ik vroeg, hoe kon ik van haar lijn zijn? Ik was niet haar echte dochter. Ik was niet eens Stam, ik had geen herinneringen. Toen zei ze dat ik iets anders had, even goed als herinneringen, misschien beter. Iza dacht dat ik van geboorte bij lijn van medicijnvrouwen van de Anderen hoorde, de beste lijn, zoals haar lijn de beste was. Daarom ben ik medicijnvrouw van haar lijn. Ze zei dat ik eens de beste zou zijn.'

'Weet je wat ze bedoelde? Weet je wat je hebt?' vroeg Mamut.

'Ja, ik denk het. Als iemand niet goed is, zie ik wat eraan scheelt. Ik zie blik in ogen, kleur gezicht, ruik adem. Soms weet met nadenken en alleen kijken, andere keer weet wat te vragen. Dan maak medicijn om te helpen. Niet altijd zelfde medicijn. Soms nieuw medicijn, zoals drank in waswater voor jicht.'

'Misschien had jouw Iza wel gelijk. De beste Genezers hebben die gave,' zei Mamut en toen schoot hem iets te binnen, ik heb een verschil opgemerkt tussen de Genezers die ik ken en jou,

Ayla. Jij gebruikt planten en andere dingen om te genezen. Genezers van de Mamutiërs doen ook een beroep op de hulp van de geesten.'

ik ken wereld van geesten niet. In Stam kennen we alleen mog-urs. Als Iza hulp van geesten wou, vroeg ze Creb.'

Mamut keek de jonge vrouw diep in de ogen. 'Ayla, zou je de hulp van de wereld van de geesten willen hebben?'

'Ja, maar ik heb geen mog-ur om te vragen.'

'Je hoeft niemand te vragen. Jij kunt je eigen mog-ur zijn.'

ik? Een mog-ur? Maar ik ben een vrouw. Een vrouw van de Stam kan geen mog-ur zijn,' zei Ayla, overweldigd door het idee.

'Maar jij bent geen vrouw van de Stam. Jij bent Ayla van de Mamutiërs. Je bent een dochter van de Mammoetvuurplaats. De beste Genezers van de Mamutiërs kennen de gewoonten van de geesten. Je bent een goede Genezer, Ayla, maar hoe kun je de beste worden als je de hulp van de wereld van de geesten niet kunt vragen?'

Ayla kreeg een onrustig gevoel in de maagstreek. Ze was medicijnvrouw, een goede medicijnvrouw en Iza had gezegd dat ze eens de beste zou worden. Nu zei Mamut dat ze de beste niet kon zijn zonder de hulp van de geesten en hij zou wel gelijk hebben. Iza vroeg Creb altijd om hulp, nietwaar?

'Maar ik ken de wereld van de geesten niet, Mamut,' zei Ayla wanhopig en een beetje paniekerig.

Mamut boog zich naar haar over. Hij voelde dat dit het juiste moment was om van binnenuit een dwingende kracht op te roepen. 'Jawel,' zei hij, op bevelende toon, 'die ken je wel!'

Ze sperde angstig haar ogen open. ik wil de wereld van de geesten niet kennen!' schreeuwde ze.

'Je bent alleen bang voor die wereld omdat je hem niet begrijpt. Ik kan je daarbij helpen. Ik kan je helpen hem te gebruiken. Je bent geboren voor de Mammoetvuurplaats, voor de mysteries van de Moeder. Het doet er niet toe waar je bent geboren of waar je heen gaat. Je kunt er niets aan doen. Je wordt ernaar toe getrokken en het zoekt je. Je kunt er niet aan ontkomen, maar met oefening en begrip kun je het beheersen. Je kunt de mysteries voor je laten werken, Ayla en je kunt je niet verzetten tegen je bestemming. Jij bent voorbestemd om de Moeder te Dienen.'

ik ben medicijnvrouw! Dat is mijn bestemming.'

'Ja, dat is je bestemming, om medicijnvrouw te zijn, maar dat is de Moeder Dienen, en eens kun je worden geroepen om op een andere manier te dienen. Daar moet je je op voorbereiden. Ayla, je wilt de beste medicijnvrouw zijn, nietwaar? Jij weet ook dat sommige ziekten niet kunnen worden genezen met alleen medicijnen en behandelingen. Hoe genees je iemand die niet langer wil leven? Welk medicijn geeft iemand de wil om te genezen van een ernstig ongeluk? Welke behandeling geef je degenen die achterblijven wanneer iemand sterft?'

Ayla boog het hoofd. Wanneer iemand had geweten wat hij voor haar moest doen toen Iza stierf, had ze misschien haar melk niet verloren en had ze haar zoon misschien niet aan een andere vrouw hoeven te geven voor de voeding. Zou ze weten wat ze moest doen wanneer het iemand overkwam om wie ze veel gaf? Zou kennis van de wereld van de geesten haar helpen om te weten wat ze moest doen?

Rydag volgde het gespannen tafereel en hij wist dat ze hem even vergaten. Hij durfde zich niet te bewegen, uit angst dat hij hen zou afleiden van iets belangrijks, hoewel hij niet wist wat het was.

'Ayla, waar ben je bang voor? Wat is er gebeurd dat je zo afkerig maakt? Vertel het maar,' zei Mamut, met een vriendelijke, overredende stem.

Ayla ging opeens staan. Ze pakte de warme vachten en stopte de oude man in. 'Moet toedekken, warm houden voor kompressen om te werken,' zei ze, wat afwezig en in de war. Mamut bleef liggen en gaf haar de gelegenheid, zonder protest, om haar behandeling te voltooien. Hij begreep dat ze tijd nodig had. Ze begon, opgewonden en nerveus, heen en weer te lopen. Ze staarde in de ruimte of ze zag in haar gedachten een beeld. Ze draaide zich om en keek hem aan.

'Het was mijn bedoeling niet!' zei ze.

'Wat was je bedoeling niet?' vroeg Mamut.

'Om de grot in te gaan... en mog-urs te zien.'

'Wanneer ben je de grot ingegaan, Ayla?' Mamut kende de beperkingen die vrouwen van de Stam bij het deelnemen aan rituelen werden opgelegd. Ze moest iets hebben gedaan dat niet van haar werd verwacht, een taboe hebben doorbroken, dacht hij.

'Bij Stambijeenkomst.'

'Ben je naar een Stambijeenkomst geweest? Die houden ze iedere zeven jaar, nietwaar?'

Ayla knikte.

'Hoe lang is dat geleden?'

Ze moest er even over nadenken en haar geest klaarde weer wat op door de concentratie. 'Dure was toen pas geboren, in het voorjaar. De volgende zomer is het zeven jaar geleden! Volgende zomer is Stambijeenkomst. Daar gaat Stam heen, brengt Oera terug. Oera en Dure gaan verbintenis aan. Mijn zoon zal gauw man zijn!'

'Is dat zo, Ayla? Krijgt hij al een verbintenis als hij zeven jaar is? Wordt hij zo jong al een man?' vroeg Mamut.

'Nee, zo jong niet. Misschien over drie, vier jaar. Hij is... zoals Druwez. Nog niet man. Maar moeder van Oera vroeg me voor Dure, voor Oera. Zij is ook kind van gemengde geesten. Oera zal bij Brun en Ebra wonen. Als Dure en Oera oud genoeg zijn gaan ze verbintenis aan.'

Rydag keek Ayla ongelovig aan. Hij begreep er niet alles van, maar een ding leek zeker. Ze had een zoon van gemengde afkomst, zoals hij, en die woonde bij de Stam!

'Wat is er zeven jaar geleden op de Stambijeenkomst gebeurd, Ayla?' vroeg Mamut, die zich de kans niet wilde laten ontglippen om haar op te leiden nu hij zo dicht bij Ayla's instemming leek te zijn, al wou hij haar nog wel het een en ander vragen over een paar punten die zijn grote belangstelling hadden. Hij was ervan overtuigd dat het voor haar van wezenlijk belang was.

Ayla sloot de ogen met een pijnlijke uitdrukking op het gezicht, iza was te ziek om te gaan. Ze zei tegen Brun dat ik medicijnvrouw was. Brun deed de ceremonie. Ze vertelde me hoe wortel te kauwen om drank te maken voor mog-urs. Alleen vertellen, kan niet voordoen. Is te... heilig voor oefenen. Mog-urs op Stambijeenkomst wilden me niet, ik ben niet Stam. Maar niemand anders weet, alleen Iza's lijn. Tenslotte zei ja. Iza zei, sap niet doorslikken bij kauwen, in schaal spuwen, maar ik kon niet. Ik slikte wat door. Later was ik in de war, ging grot in, volgde vuren, vond mog-urs. Ze zagen me niet, maar Creb wist het.'

Ze raakte weer opgewonden en begon heen en weer te lopen. 'Het was donker, als diep gat, en ik viel.' Ze boog haar schouders naar voren en wreef over haar armen alsof ze het koud had. 'Toen kwam Creb, zoals jij, Mamut, maar meer. Hij... hij... nam me mee.'

Ze zweeg en bleef lopen. Eindelijk bleef ze staan en begon weer te praten. 'Later was Creb heel boos en ongelukkig. En ik was... anders. Ik heb het nooit gezegd, maar soms dacht ik, ik ga er weer heen, en ik was... bang.'

Mamut wachtte tot ze klaar was. Hij had wel een idee over wat ze had beleefd. Hij werd een keer toegelaten op een Stamce- remonie. Ze gebruikten op een heel bijzondere manier bepaalde planten en hij had ook een onpeilbare ervaring gehad. Het was hem later nooit meer gelukt dezelfde ervaring op te roepen, ook niet toen hij Mamut was. Hij stond op het punt iets te zeggen toen Ayla weer begon.

'Soms wil ik wortel weggooien, maar Iza heeft me gezegd hij is heilig.'

Het duurde even voor de betekenis van Ayla's woorden tot hem doordrong, maar de schok bracht hem naar de werkelijkheid terug.

'Zei je dat je die wortel bij je hebt?' vroeg hij en hij had moeite om zijn opwinding te verbergen.

'Toen ik wegging nam ik medicijnzak mee. Wortel is in medicijnzak, in speciaal rood zakje.'

'Maar is hij nog goed? Je zegt dat het meer dan drie jaar geleden is dat je wegging. Zou de kracht er in die tijd niet zijn uitgegaan?'

'Nee, is op speciale manier behandeld. Als wortel gedroogd is, blijft lange tijd. Vele jaren.'

'Ayla,' begon de Mamut, en hij probeerde de juiste woorden te kiezen, 'het kan een groot geluk zijn dat je hem nog hebt. Weet je, de beste manier om een angst te overwinnen is hem onder ogen te zien. Zou je die wortel weer willen bereiden? Alleen voor jou en mij?'

Ayla huiverde bij de gedachte, ik weet het niet, Mamut. Ik wil niet. Ik ben bang.'

ik bedoel niet nu meteen,' zei hij. 'Niet voor je wat oefening hebt gehad en bent voorbereid. En het moet bij een speciale gelegenheid zijn, met een diepe betekenis. Misschien het Feest van de Lente, het begin van het nieuwe leven.' Hij zag haar weer huiveren. 'Jij moet beslissen, maar dat hoeft nu nog niet. Ik vraag alleen of je het goed vindt dat ik met je opleiding en voorbereiding begin. Als de lente komt en je voelt je er niet klaar voor, kun je nee zeggen.'

'Wat is opleiding?' vroeg Ayla.

'Eerst zou ik je bepaalde liederen willen leren en ook hoe je de mammoetschedel moet gebruiken. Dan zijn er nog bepaalde tekens en symbolen.'

Rydag zag dat ze de ogen sloot en de wenkbrauwen fronste. Hij hoopte dat ze het zou doen. Hij had nu meer gehoord over het volk van zijn moeder dan ooit tevoren, maar hij wou nog meer weten. En dat kon zeker wanneer Mamut en Ayla een ceremonie hielden met rituelen van de Stam.

Toen Ayla de ogen opende stonden ze bezorgd, maar ze slikte iets weg en toen knikte ze. 'Ja, Mamut, ik zal proberen de angst voor de wereld van de geesten te overwinnen, wanneer jij me wilt helpen.'

Toen Mamut ging liggen, merkte hij niet dat Ayla het versierde zakje dat ze om de hals droeg, krampachtig vasthield.