Schaamte

Op de dag van onze bruiloft kreeg ik geen trouwring. Ik herinner me nog goed wat Sertan toen zei: ‘Zo belangrijk is dat toch niet, een stuk metaal. Het gaat erom dat we van elkaar houden en dat we voor de rest van ons leven bij elkaar willen zijn.’

Ik weet niet of ik het met hem eens was. Waarschijnlijk wel, hij kon alles zo mooi vertellen. Toch miste ik een ring om mijn vinger en daarom heb ik een paar maanden later twee trouwringen bij Wehkamp besteld.

‘Zit niet lekker,’ zei hij. ‘Ik heb een hekel aan ringen.’

Nu weet ik waarom hij geen trouwring om zijn vinger wilde hebben. Dan zouden zijn vriendinnen moeilijk gaan doen. Die vuile schoft, hij heeft zelfs over de afwezigheid van zijn familie tijdens onze bruiloft gelogen. ‘Mijn familie accepteert ons huwelijk niet, omdat jij katholiek bent en ik moslim,’ zei Sertan. ‘Geef ze even de tijd om aan het idee te wennen.’

Hij heeft gewoon tegen niemand gezegd dat we gingen trouwen.

Anna heeft me een keer het telefoonnummer van haar eerste en tevens beste vriendin in Nederland gegeven.

‘Bel haar,’ moedigde ze me aan. ‘Ik weet niet of je er iets aan hebt, maar ze kan je wel vertellen hoe ik vroeger was. Ik weet nog dat ze een keer tegen me zei: “Anna, je bent net een slavin. Op het moment dat je man belt, ren je direct naar huis.” Verder wist ze trouwens van niets, want ik schaamde me dood voor mijn relationele problemen. Ik heb haar ook nooit verteld wat Sertans echte beroep was. Ik wilde niet afgaan in haar ogen. Maar misschien wist ze het wel.’

Ik ben al zo lang met het verhaal van Anna bezig, ik zit er zo diep in dat ik me allang geen buitenstaander meer voel. Haar gedachten zijn mijn gedachten geworden.

De diepten van je ziel aan een ander blootleggen valt niet mee, maar Anna doet het met een verbazingwekkend gemak. Misschien omdat ze al die jaren haar emotionele gedachten en ervaringen met niemand kon delen. Soms denk ik: hoe is het mogelijk dat je zo lijdzaam zulke vernederingen ondergaat? Desondanks twijfel ik er geen moment aan dat ze de waarheid vertelt. Haar verhaal is zo heftig; dat verzin je niet.

Toch lijkt het me geen slecht idee om haar vriendin te bellen en alles te checken. Ze kent haar heel lang en dan weet je hoe iemand echt is.

Ik doe mijn archiefkast open op zoek naar het telefoonnummer. Elisa, ja, dat was de naam van haar vriendin. Ik toets het nummer in. Terwijl ik van plan ben om op te hangen, wordt er opgenomen.

‘Met Elisa.’

‘Hallo, ik ben een vriendin van Anna en ik schrijf een boek over haar leven.’

‘Ja, ik heb al zoiets van haar gehoord,’ reageert Elisa.

‘Ik zou graag willen dat je me vertelt hoe ze vroeger was en hoe je tegen haar relatie aankeek. Ik neem aan dat je inmiddels weet dat haar man een loverboy bleek te zijn.’

‘Ja, ja,’ zegt Elisa. Ik heb het idee dat ze geschrokken klinkt, maar misschien verbeeld ik me dat.

‘Ik wil best een afspraak met je maken, maar ik weet niet of ik je zo veel kan vertellen. Volgens mij hield Anna best veel dingen voor mij verborgen. Ze had nauwelijks bewegingsvrijheid, want haar man was heel jaloers. Die van mij is ook best jaloers, maar toch kan ik me veel meer permitteren. Haar enige uitje was een ritje naar de kapper samen met haar man. Dat was een half uur rijden, want Sertans kapper was verhuisd en niemand anders mocht hem knippen. Ze gingen elke week naar de kapper, want zijn haar was een halve centimeter lang en het moest een halve centimeter lang blijven. Het leek haast een obsessie voor iemand die in mijn ogen verder helemaal niet zo precies was.’

‘Ik heb Sertan niet zo lang geleden voor het eerst gezien. Nu is hij helemaal kaal.’

‘Ja, ongelooflijk hoe Anna dat voor elkaar kreeg. Ze vertelde hem dat een kaal hoofd lekker stoer en sexy is en hij heeft inderdaad al zijn haar laten scheren. Ik vind hem veel lelijker zo, maar zijn nieuwe kapsel past wel beter bij zijn persoonlijkheid.’

‘Kende je hem goed?’

‘Nee, maar ik zag wel hoe hij Anna behandelde als ik toevallig op bezoek was. Hij had totaal geen respect voor haar en ik vroeg me steeds af waarom ze bij hem bleef.’

‘Weet je, ik mail je het verhaal dat ik tot nu toe op papier heb. Misschien kun je daarop reageren.’

‘Goed, zullen we maandagochtend afspreken?’ vraagt zij.

‘Is dat niet een beetje te snel? Misschien is het beter om alles van tevoren te lezen?’

‘Ik lees heel snel. Mail het maar,’ zegt ze en geeft me haar mailadres.

Als ik dat aan Anna vertel, ontploft ze. ‘Hoe heb je zoiets stoms kunnen doen, Mer? Ze weet niet eens dat Sertan in de gevangenis zit. Ze weet helemaal niet dat hij een loverboy was.’

Haar woorden komen als een vuist op mijn maag neer. ‘Maar ze is toch je beste vriendin?’

‘Vroeger was ze zeker mijn beste vriendin, tegenwoordig zien we elkaar niet zo vaak meer en als we elkaar zien, dan heb ik helemaal geen zin om over Sertan te praten. Ik probeer dat onderwerp altijd te omzeilen en ze weet nog steeds van niks.’

‘Had je moeten zeggen toen je me haar telefoonnummer gaf.’

‘Oké, kalm aan, zo erg is het ook weer niet. Vroeg of laat zou ze toch de waarheid gehoord of gelezen hebben. Ik ben benieuwd hoe dat allemaal afloopt. Ze weet nog niet de helft van wat ik je allemaal verteld heb.’

‘Laten we zeggen dat elke nieuwe situatie je een ander zicht op het leven biedt en dat gênante situaties om die reden heel waardevol kunnen zijn.’

‘Dat zien we maandag wel.’

Maar zo ver komt het niet. Op zondag belt Elisa op.

‘Ik wou even doorgeven dat onze afspraak niet doorgaat.’

‘O.’

Stilte.

‘Mijn man wil niet dat ik me meng in de zaken van een crimineel. Misschien geloof jij Anna als ze je vertelt hoe haar ex is en dat hij waarschijnlijk geen wraak op je probeert te nemen, maar ik ben niet meer zo goedgelovig. Mensen veranderen en zeker in een gevangenis. Je weet niet wie zijn vrienden zijn en wie hij op jou af kan sturen. Ik wil geen problemen.’

Elisa wil niet praten, maar het telefoongesprek duurt bijna een uur. Ze is heel boos en verdrietig dat Anna haar niets over haar problemen heeft verteld. ‘En ze durfde zich mijn beste vriendin te noemen,’ zegt ze tot slot.

Dit gaat de verkeerde kant op. Ik wil niet dat een stukje papier straks hun vriendschap kost.

‘Kijk Elisa, niet alleen jij, maar niemand wist ervan.

Ik kom sommige dingen ook pas na tien keer vragen te weten. Indertijd wilde Anna niets vertellen, omdat ze zich schaamde, nu vertelt ze ook niet alles omdat ze het simpelweg niet belangrijk genoeg vindt. Soms sta ik verbaasd te kijken hoe rustig en emotieloos ze praat over de manier waarop ze mishandeld en verkracht is. Alsof het niet haar, maar iemand anders is overkomen.’

‘Stel je voor dat ze liegt.’

‘Dan wil ik dat van jou horen.’

‘Ze vertelt dat Sertan haar vaak sloeg, maar ze had nooit blauwe plekken. Hoe verklaar je dat?’

‘Goede vraag. Die gaat ze zeker beantwoorden. Zijn er nog meer dingen, die ze verteld heeft en die volgens jou niet kloppen?’

‘Dat ze van haar man geen geld kreeg voor merkkleding. Anna droeg heel vaak merkkleding. Waar haalde ze dan het geld vandaan?’

‘Ze vertelde me dat ze vrijwel alles tweedehands kocht of in de laatste ronde van de uitverkoop. Ze wilde er zelf graag mooi uitzien, ook al maakte het Sertan niet uit. Hij nam haar nergens mee naar toe.’

‘Als die man haar zo slecht behandeld heeft, waarom blijft ze contact met hem houden?’

‘Dat probeer ik nog steeds te achterhalen. Ik heb wel eens gelezen over het slachtoffersyndroom. Mishandelde vrouwen lijden daar vaak aan en willen ondanks alles terug naar hun onderdrukker. Toch denk ik niet dat dit de reden is dat Anna in contact met hem blijft. Ik denk dat ze het omwille van haar kinderen doet. Hij is tenslotte hun vader.’

‘Misschien vindt Anna dat ze geen betere relatie waard is, dat ze niet beter verdient,’ suggereert Elisa.

‘Misschien, hij heeft haar positieve zelfbeeld behoorlijk vernietigd. Maar volgens mij weet ze het antwoord zelf niet eens.’

Als ik ophang, begin ik te twijfelen of ik Anna zelf wel goed genoeg ken. Ik begrijp nog steeds niet helemaal hoe ze het zo lang met zo’n man heeft kunnen uithouden. Ik heb haar al zo vaak gevraagd waarom ze ondanks alles met deze verschrikkelijke relatie doorging, maar ik heb vooralsnog geen bruikbaar antwoord. Ze wilde uiteraard haar kinderen beschermen, maar dat is niet de manier. Ze hoopte dat Sertan ging veranderen, maar hoe naïef moet je zijn om dat te blijven hopen?

Anna vertelde me dat ze haar man echt geloofde als hij vertelde dat hij veel geld verdiende door alleen maar escortdames rond te rijden. Het kan zijn dat ze vermoedens had dat hij iets strafbaars deed, maar het is ook niet ondenkbaar dat ze helemaal niets wist. Op een gegeven moment ontwikkel je blijkbaar een soort blindheid juist voor dingen die zich onder je neus afspelen. Daarom zijn er zoveel vrouwen die hun man op vreemdgaan betrappen en dat niet kunnen geloven. Laatst stond in de krant een berichtje over een Zuid-Afrikaanse vrouw die zich niet kon voorstellen dat haar minnaar een crimineel was, ook al had ze genoeg aanwijzingen dat hij in drugs handelde. Toen de politie de woning gewapend binnenviel en schreeuwde: ‘Waar is de coke?’ geloofde ze het nog niet. Ze dacht dat de agenten op zoek waren naar Coca-Cola.