∨ De wereldreis van Gipsy Moth ∧

13

Naar Kaap Hoorn

De stormen van deze zeven dagen brachten me 1115 mijl verder over de oceaan; nog ongeveer 3000 mijl te varen tot Kaap Hoorn. Ik begon me af te vragen wat ik zou doen als de storm nu van de andere kant zou inkomen, zoals Drake was overkomen toen hij na Straat Magelhaes te zijn uitgevaren, drie weken voor noordoostelijke winden liep.

Wat een vreselijke gedachte! Om één uur in de morgen van de eerste maart vermeerderde ik het zeiloppervlak met driehonderd procent.

De week van stormen was voorbij. Aan het einde van die week had ik nog maar een kleine spitfire staan van niet veel meer dan 5½m².

De krachtige wind die ik meemaakte was van een kleine 40 meter per seconde geweest.

De golven waren altijd verschillend. De ergste, die met de laatste heftige vlaag meerolden, zagen eruit als steile, op de boot afkomende berghellingen met een ruwe, kolkende zee erbovenop. Geen wonder dat de klipperkapiteins hun roergangers bevalen niet om te kijken.

Soms deden de golven me denken aan valleien, soms aan bewegende bergen.

Gipsy Moth gedroeg zich goed en gierde niet. Ik accepteerde haar rukkend overhellen tot 60 graden, maar hield daar niet van. Een keer dacht ik dat het servieswerk uit de verticale houders zou vliegen, maar toen kwam er alleen maar een vieze rommel van eierschalen, aardappelschillen en theebladeren uit de vuilnisemmer op de vloer.

Ik gebruikte hem juist en het deksel was open.

Ik begon nu te denken dat Gipsy Moth in zeer zware zeeën niets anders kon doen dan voordewind weglopen. Er mocht bepaald geen land vooruit zijn! Nu begreep ik waarom de oude koopvaarders probeerden op de breedte van Hoorn te komen als ze daar driehonderd mijl west van lagen.

De dageraad bracht me die dag een mooie hemel met een paar mooi-weer-wolken. De zee was nog knobbelig en er liep een hoge deining; het was moeilijk op dek te staan. Maar ik slaagde erin een aantal schoten en vallen te ontwarren en na de staggenua aan zijn schoot te hebben aangeslagen, hees ik het. Met niet meer dan dat zeil en de kleine spitfire van 6m² liep Gipsy Moth 5½ knoop in de juiste koers.

Ik voelde dat ze meer zeil kon hebben, maar vertrouwde er nog niet op dat de vlagen werkelijk waren verdwenen. Ik besloot nog even te wachten.

Toch kon ik het niet verkroppen goede winden te verspelen, en een uurtje later kleedde ik me dus weer aan en hees het bezaanzeil. Ik merkte dat de onderste pen, die de windvaan aan de koning vastklemt, los zat en zette hem dus weer vast. Er was geen slijtage in de pen zelf, maar wel in het houtwerk waar hij in zat. Het werd een drukke dag. Verbetering van weer brengt altijd veel werk aan dek met zich mee. Ook wilde ik deze kans gebruiken om weer wat brood te bakken. Ik liet het gist rijzen en moest toen juist weg om de middagzon te schieten. Toen ik bij het gist terugkwam, was er niets meer van te zien, het kon er evengoed niet zijn geweest! Niettemin kneedde ik het deeg ermee en liet de broden rijzen, maar er gebeurde niets, dus gooide ik alles in zee en begon opnieuw. Dit was mijn eerste fout bij het broodbakken die ik me herinneren kan. Mijn tweede baksel, gemaakt van een Australische volkorensoort, was heerlijk.

Een paar notities uit het logboek:

De enige grote wens die ik daarna had, was een kalme nacht en een goede nachtrust. Ik ging dus om acht uur ‘s avonds naar bed en viel al spoedig in slaap. Maar de warme cognac moet het hebben gedaan ik werd om negen uur ‘s avonds gewekt door een stormvlaag en moest snel zeil minderen. Ik kleedde me weer aan, deed het oliegoed behoorlijk dicht, want het regende hard – het regenwater stroomde over het dek. Ik had bepaald niet weinig te doen. Eerst gooide ik het grootzeil neer, toen de bezaan en toen fok I. Daarna hees ik de gereefde stormfok en liet de staggenua bijstaan. Toen ging ik er weer in om nog wat slaap te zoeken, maar afgaande op de golf die ons kort daarop beukte, voorafgegaan door gebrul van de wind, zag ik wel dat er een lawaaiige nacht in het verschiet lag.

In veranderlijke winden moest ik mijn slaap in porties zien te krijgen. Ik had een uit-de-koerswekker, die vier leerlingen op de fabriek van Keivin Hughes voor me hadden gemaakt. Hij maakte een heidens lawaai boven mijn kooi als de wind 45 graden was gedraaid. De vorige nacht moest ik er bijvoorbeeld drie keer uit, en elke keer moest ik me tot en met het oliegoed aankleden en zeilen veranderen of omstellen. De pikdonkere nacht en de grijze dageraad met mistige druipregen deden me denken aan de Noordatlantische Oceaan.

Ik begon gewend te raken aan de gedragingen van de wilde winden in de zuidelijke oceaan. Met betrekkelijke nauwkeurigheid kon ik voorspellen wat de wind zou gaan doen. Op 11 maart staat er bijvoorbeeld in het logboek: “Heb erop gegokt dat de wind zal blijven ruimen. Stelde de schoten en het stuurapparaat af op een koers van 36 graden noordelijker dan richting Kaap Hoorn. Ging toen slapen en had een opmerkelijk goede nachtrust tot zeven uur ‘s morgens, zonder uit mijn kooi te hoeven opstaan. Mijn intuïtie bleek goed te zijn geweest. Het schip hield nu een koers aan die minder dan 10 graden bezijden de richting van de Kaap was en dat na een nacht met een gemiddelde snelheid van 7,1 knoop.”

♦

Toen ik op 10 maart bestek opmaakte, bleek dat ik 175 mijl verwijderd was van de plaats waar brigadier Miles Smeeton, zijn vrouw Beryl en John Guzzwell met de Tzu Hang over de kop sloegen op 14 februari 1957. Het is van belang op te merken dat dit nog ongeveer 1200 mijl van Kaap Hoorn is; deze hele zuidelijke oceaan is ontzagwekkend, niet alleen dicht bij de Kaap. Als men op de kaart kijkt, is het duidelijk waarom deze golven in geen enkele andere oceaan op soortgelijke wijze voorkomen: er is geen land om hun kracht te breken als ze eindeloos rond de aardbol worden gezweept. Dat verklaart de geweldige deining, zelfs op een kalme dag. Er is trouwens ook niets dat de kracht van de wind breekt.

De citaten uit het dagboek geven een goed idee van het dagelijkse leven aan boord van de Gipsy Moth IV. Eindeloos is het werk om haar zo best mogelijk zeilend te houden, eindeloos is de zorg om de gevaren van wind en zee voor te zijn en het jacht in zijn strijd over deze geweldige en eenzame zee te helpen. Soms had ik geluk. Zo voelde ik dat de voorzienigheid met betrekking tot die motor aan mijn zijde stond. Erover nadenkend wat de oorzaak van de storing kon zijn, kwam ik tot de slotsom dat er lucht in het brandstofsysteem moest zijn gekomen als ik de motor gebruikte om accu’s te laden op momenten dat de boot in ruwe zee zwaar stampte. Ik begreep dat de hele brandstofleiding moest worden leeggehaald om de luchtbel kwijt te raken. Dit betekende dat ik bij de brandstofpomp, de inspuitpomp, het filter en zoveel meer moest komen. Hier kwam nu de voorzienigheid en gaf me een kalme dag.

Niettemin had ik er lang werk aan. Ik merkte dat de injectiepomp aan de niet bereikbare kant van de motor zat, alleen maar zichtbaar met behulp van een spiegel nadat ik van de kant van mijn kooi onder de kuip achter de motor was gekropen. Op mijn zij liggend kon ik daar de pomp wel voelen, maar alleen door een spiegel zien. Het was geen werk voor lijders aan claustrofobie. Ik lag met mijn hoofd lager dan mijn voeten, werkte de hele morgen en had uiteindelijk de voldoening de brandstof uit de pijp te zien spuiten die de verstuivers voedt. Nu wist ik dat de brandstoftoevoer goed was – maar toch wilde de motor niet goed lopen. Ineens besefte ik dat er nu nog maar één oorzaak voor de storing kon zijn, en wel dat de smoorklep niet goed werkte. Deze smoorklep, die in dichte stand de motor stopt, moet automatisch openblijven, maar hij zat dichtgeklemd. De veer die hem openhoudt, kon wegens roest door zeewater zijn taak niet vervullen. Zodra ik de klep met mijn hand openhield, sloeg de motor aan en gonsde door.

Ik werkte verder om het voordeel van de kalme zee niet verloren te laten gaan en at die dag niets tot in de namiddag, maar toen had ik de grote voldoening het mankement te hebben opgespoord en verholpen, een uitstekende eetlustopwekker. Van de kalmte profiterend bakte ik ook nog wat vers brood; ik had er niet op gerekend dit nog voor het passeren van Kaap Hoorn te kunnen doen. Ofschoon het een uitzonderlijk kalme dag was, maakte Gipsy Moth een gemiddelde van 7⁷⁄₈ knoop, drie uur achtereen, tot vijf uur ‘s middags.

Onderweg naar de Kaap kreeg ik plotseling een onverwachte en charmante bezoeker.

Op een nacht was ik op het gangboord met de inspectielamp bezig, toen iets warms en zachts, niet koud als een waaiend stuk touw, in mijn gezicht kwam en me deed schrikken. Het was een stormvogeltje, dat door het licht verblind was. Ik nam het op en zette het veilig neer in de kuip. Nadat ik met mijn werk klaar was, zette ik het op het achterdek, vanwaar het in de lucht kon springen of in de zee, zoals het wilde. Een stormvogeltje is het wildste wezen dat ik me kan voorstellen, toch is het zacht en teer en heeft het de charmantste manieren.

Het valt niet aan en blijft lief en warm in je hand zitten. Het is klein en kan makkelijk met één hand worden omvat.

De volgende dag was ik bedroefd het stormvogeltje dood in de kuip te zien liggen. Het moet van het achterdek naar de kuip zijn teruggegaan nadat ik naar bed was. Ik vreesde dat het ergens letsel had opgelopen en hoopte dat ik er niet zonder het te weten op had getrapt.

Ik geloof niet dat ik het kwaad heb gedaan – dat zou ik gevoeld of geweten hebben.

Met de golfreuzen van Kaap Hoorn in gedachten maakte ik de houten klampen aan het voorluik vast, die Alan Payne voor mij in Sydney had gemaakt – ik neem aan dat hij met mij van mening was dat een groot, zwaar luik, dat te licht bevestigd is, een potentieel gevaar is in moeilijke tijden.

Op maandag 13 maart legde ik een grote afstand af. Deze keer was het tussen goede en betrouwbare zonsbestekken in. Helaas was het een kort etmaal van 23 uur omdat ik de klok een uur moest vooruitzetten om weer een nieuwe 15° oostvaren te compenseren. De afstand was 191½ mijl in 23 uur. Dat was een gemiddelde van 8,329 knopen en met die snelheid zou de 24-uurs afstand 199,826 mijl hebben bedragen. Dus ook al zou ik er geen korte dag van hebben gemaakt, dan zou ik nog een vijfde mijl te kort komen aan de door mij zo begeerde tweehonderd mijl in een etmaal. Die mij steeds uit de hand glippende tweehonderd mijl!

Nu scheidden mij nog 937 mijlen van Kaap Hoorn. Nog vijf van die dagen, en het kunststuk zou aan de orde zijn. Ik was opgewonden.

De toon van de wind, een hard, jagend geluid, voorspelde een lelijke nacht. Ik moest tegen een noordoosterstorm opwerken, die met een kracht van 23 meter per seconde op me afkwam. Om drie uur noteerde ik dat ik een vrij ernstige dwarse zee had. Ik kon geen verzachting verwachten van de slagen die de boot onderging, tenzij ik draaide en zuidelijker wegliep. Naar schatting zou ik nog 150 mijl zuidwaarts kunnen gaan voor ik in de zone van de ijsbergen zou komen. De wind was in de laatste vijftien uur 30 graden geruimd. Gesteld dat hij nog 30 graden zou doordraaien in de komende vijftien uur, dan kon ik in geval van nood en als ik te ver zuid zou zijn gekomen, gijpen en van de ijsbergen wegvaren, ook al zou dat betekenen het wegvaren van Kaap Hoorn. Met andere woorden: ik zou kunnen voorkomen in een val te worden gedreven. Toen ik dit eenmaal had uitgedacht, haalde ik het grootzeil neer, viel voor de wind af en koerste zuid.

“Het lijkt zo kalm als in een weiland,” noteerde ik, “maar jammer genoeg is de koers nu 5° west van zuid, maar ik hoop dat het niet voor lang is. Ik kreeg een onderdompeling in de kuip, maar mijn uitstekende oliegoed, dat ik in Sydney had gekocht, hield me droog. Op tijd dacht ik eraan mijn arm te laten zakken: ik heb de slechte gewoonte me aan de bezaansmast te blijven vasthouden met een hand ter hoogte van mijn hoofd en natuurlijk zou een golf, die me in die houding raakte, regelrecht langs mijn arm naar beneden lopen. Het is een gevaarlijke wind… enzovoort – het natte oliegoed en het water dat door het luik komt, spoelt de kajuitvloer goed af en maakt het schoon op een manier die anders weinig voorkomt.” Ik hoefde niet lang zuidelijk te varen; om acht uur bedaarden zee en wind en kon ik 60 graden opkomen. Het regende nog en het zicht was slecht. Alles beneden was van vochtig tot kletsnat. Hoewel ik nog te veel zuidelijk aankoerste, kon ik in deze richting in ieder geval dertig uur doorvaren voor ik mijn zuidelijke grens bereikte. Mijn handen waren bijna verstijfd, maar een glas warme rum met citroen hielp. Om vijf uur die middag hees ik het grootzeil. Welgeteld had ik in de afgelopen vierentwintig uur twaalf zeilen gehesen of gestreken.

Het leek alweer eeuwen geleden dat ik bang was geweest tussen de ijsbergen te komen omdat ik gedwongen was voor de hoge zee weg te lopen, terwijl dat in werkelijkheid nog pas veertien uur geleden was.

Te middernacht dreef ik in een windstilte en in dikke mist, zo dik dat ik hem de kajuit kon zien binnenzweven. De breedte was nu 54° zuid en de afstand tot Kaap Hoorn 750 mijl. Wat een vreemde plaats om gebrek aan wind te hebben!

Ik was opgewonden en ongeduldig. Ik hoopte in staat te zijn langs de Kaap te komen zonder een storm, en dat het front van mooi weer, waarin ik 15 maart gekomen was, zich over de zevenhonderd mijl die ik nog te varen had, zou handhaven. Elk mogelijk voordeel peurde ik eruit, maakte alles vast wat ik bedenken kon en deed aan dek ook alles wat ik doen kon. Het leek te goed om waar te zijn. Later bleek dit inderdaad zo te zijn.

Op donderdag 16 maart kreeg ik eindelijk weer een bestek, het eerste na drie dagen en na 390 mijl varen.

“Ik was als een eend met twee staarten,” noteerde ik, “toen ik vaststelde dat de fout in mijn gegist bestek maar drie mijl in afstand en tweeëneenhalve mijl in richting bedroeg. Ik hoop alleen dat ik even goede resultaten kan bereiken als ik in Drake’s Passage terechtkom en daar drie dagen zonder waarneming ben, maar de stroom is daar wel krachtig.”

Die avond kreeg ik eindelijk verbinding met Buenos Aires over de radio-telefoon. Robert Lindley, correspondent van Sunday Times, nam mijn boodschap op. De Britse antarctische dienst in de Falklands Eilanden hoorde me ook, zei Robert me, maar ik was niet in staat met hen contact te krijgen.

♦

Ik noteerde in mijn logboek: “Ik ben nogal uitgeput, maar erg blij dat ik een bericht heb kunnen doorgeven. Vreemd dat zij mij in Buenos Aires en in de Falklands duidelijk kunnen horen en ik hen in het geheel niet zo goed. Ik kon nauwelijks een vijfde deel horen van wat ze zeiden. In ieder geval begreep ik dat de antarctische dienst zei dat er geen ijs was noordelijker dan 67° zuid. Denkelijk slaat dit alleen op de omgeving van Kaap Hoorn en niet op de plaats waar ik nu ben, maar evengoed is het prachtig nieuws.”

♦

Op 17 maart schreef ik vervolgens: “Als de Kaap dit maar wilde volhouden: gladde zee, verrukkelijk zeilen, beslist opwekkend weer, stralende zon, en ik geloof dat ik nooit zo genoten heb van een ontbijt als dit – grapefruit, in boter gebakken aardappelen en eieren, geroerd met wat groen, gevolgd door twee sneden van het beste volkorenbrood van de Gipsy Moth, met marmelade. De koffie was warm op het goede moment na het feest.”

♦

Het weer leek op dat van de Middellandse Zee, maar het was toch nog altijd de zuidelijke oceaan en een waarschuwing dat waakzaamheid doorlopend nodig was kreeg ik een uur nadat ik over dat heerlijke ontbijt schreef. Ik zag een snode buienwolk aan loef in een overigens blauwe hemel boven een blauwe zee. Gelukkig trof hij mij niet.

Steeds ongeduldiger werd ik en ongeruster over mijn koers. Dit was oudeherenzeilen. Ik kon harder zeilen met een grotere fok, maar dat hield in dat ik het van de voorste hut door de kajuit naar de kuip en vandaar weer over dek naar voren moest zeulen, omdat het voorluik nu met Alan Paynes versterkingen was afgegrendeld. Dit lachte me niet toe – en bovendien was er in deze wateren altijd vrij snel een harde wind gevolgd, na een periode van lichte bries uit het oosten. Ik besloot het maar te doen met de zeilen die boven waren.

Wekenlang had ik al een privé-wedstrijdje met de zon: ik wilde proberen Kaap Hoorn te passeren voor de zon aan zijn noorderklimming begon. Toen ik nog 442 mijl van de Kaap was, stond de zon 1 graad 21 minuten zuid van de evenaar, dat is 81 minuten, die overeenkomen met 81 zeemijlen op de aarde, terwijl hij zich 1 graad of 1 zeemijl per uur noordwaarts bewoog. Ik deed 5½ mijl per uur en becijferde dat ik bij die snelheid met 3½ mijl zou winnen.

Albatrossen, prachtige majestueuze vogels, geheel zoals ik mij had voorgesteld en niet van de kleinere variëteit die ik bij Australië had ontmoet, waren altijd interessant om te zien. Een van hen, met uitzonderlijk grote vleugels, kwam geregeld af op afval van mijn schip.

Ik bewaarde het voor hem en hij slokte het snel op, waarna hij boven de boot bleef rondcirkelen als om meer vragend. Zouden mijn vegetarische restanten niet een grote teleurstelling voor hem zijn geweest?

Dichter bij de Kaap doken wat walvisvogels, prions, op. Ik had ze in lange tijd niet gezien. Dit zijn heerlijke vogels, een sensatie om te zien, gracieus en snel als grote zwaluwen.

Het werk ging door. Het dagboek vermeldt: “Ik geloof dat ik me erg aanstel in mijn gehannes met het bezaanstagzeil. Wat last betreft overtreft dit zeil een spinnaker nog. Het helpt bij sommige windrichtingen geweldig in de snelheid, maar op andere momenten steekt het de draak met me. Ik had er een enorm gevecht mee, dat wel twee uur duurde, in mijn ongeduld de vaart er nu in te houden. Eerst hees ik het, maar het wilde niet vol komen omdat de wind meer van voren inkwam zodra ik het zeil in top had. Dus haalde ik het weer neer, stopte het in de zak en gooide de zak in het achterluik. Terwijl ik dit deed, met mijn rug gebogen over het werk, veranderde de wind van richting, en toen ik me oprichtte waren de omstandigheden ideaal – voor wat? Voor een bezaanstagzeil! Ik werd wel wat nors, maar besloot het nog eens te proberen, diepte de zak op en deed de hele bewerking opnieuw. Het zeil deed wel wat goeds, maar de onzekere wind maakte het erg moeilijk voor het stuurapparaat. Van koers houden was in de verste verte geen sprake!”

♦

Die nacht om 22.15 (17 maart), vlak voor ik naar bed ging, schreef ik het requiem voor die dag in het logboek: “Terug naar vakje Een. Vijf uur lang heb ik geprobeerd het schip in evenwicht te brengen met het bezaanstagzeil op, maar het lukte niet. Het is een kwestie van trim, denk ik. Wanneer het schip het met lichte wind goed deed en daarop afgesteld was, ging het 90 graden uit zijn koers bij een harde wind. In ieder geval heb ik het op het laatst opgegeven en het zeil erbij neergegooid. Nu varen we tenminste in koers. Goedenacht.”

♦

Die nacht was ook in ander opzicht gedenkwaardig – ik sliep met mijn dagkleren uit.

De volgende dag, zaterdag 18 maart, was ik even opgewonden als een schooljongen aan het eind van het schooljaar, wachtend op het uur waarop hij de school mag verlaten. In weerwil van de onzekere wind en al mijn moeite met het bezaanstagzeil, hadden we de vorige dag geen slechte afstand gemaakt, namelijk 163 mijl, zodat er nog 302 mijl overbleef tot de ‘oude boeman’. Ik rekende uit dat ik nog maar honderd mijl van Noir Eiland af was, buiten Straat Cockburn, waar Joshua Slocum zijn grote avontuur had met de Melkweg.*

≡ De Melkweg is de naam die men gaf aan een groep rotsen en rotsachtige eilanden bij Tierra del Fuego (Vuurland), noordwest van Kaap Hoorn. Joshua Slocum werd in maart 1896 op de eerste solozeilreis rond Kaap Hoorn in zijn sloep Spray teruggedreven naar de Kaap door een woedende storm, nadat hij door Straat Magelhaes de Stille Oceaan had bereikt. Hij had een angstige nacht te midden van de rotsen en de branding van de Melkweg. In zijn boek Sailing alone round the World beschrijft hij dit als volgt: “Dit was het grootste zeeavontuur van mijn leven. God weet hoe mijn schip ontkwam. De grote natuurkenner en filosoof Darwin zag dit zeegezicht vanaf het dek van de Beagle en schreef in zijn journaal:
‘Iedere landrot die deze Melkweg zag, zou een week lang nachtmerries hebben.’ Hij zou daaraan hebben kunnen toevoegen: ‘en iedere zeeman ook’.”

De Diego Ramirez Eilanden, waarop ik aankoerste, waren 249 mijl voor me uit. Een zonswaarneming om mijn plaats te bepalen was hard nodig, maar de lucht was bedekt en er was niet veel kans op. In ieder geval had ik de sextant in de kajuit klaarliggen, ‘s Middags probeerde ik de radiobakens van Ushaia of Punta Arenas te vinden, die de enige hulpmiddelen konden zijn, maar het lukte niet. Vlak na zeven uur ‘s avonds probeerde ik dat nog eens en kreeg toen plotseling een peiling op Punta Arenas, maar ik hoopte dat die fout was, want die wees uit dat ik in het westelijke einde van Straat Magelhaes zou zijn! Een tweede peiling was nog erger, want nu werd ik oost van Kaap Hoorn gelokaliseerd! In ieder geval had ik de golflengte van het station Punta Arenas gevonden, die een andere was dan in de handleiding van de admiraliteit stond aangegeven. De volgende morgen zou ik het dus nog eens kunnen proberen.

Mijn journaal van die dag eindigt: “Ik heb de fout-koerswekker afgesteld om mij te waarschuwen als de richting 45° afwijkt van 80° oost. Ik moest maar proberen zoveel mogelijk slaap te krijgen, want ik geloof niet dat daar morgen veel van zal komen, met zoveel eilanden om me heen.”