24 Volksgericht in Staphorst

Er is Overijsselse folklore die het verdient om beschermd te worden, het Twentse midwinterhoornblazen bijvoorbeeld. Van een heel andere orde is het ouderwetse volksgericht dat in 1961 nog in Staphorst werd uitgevoerd. Dit kon alleen gebeuren in een van de meest religieuze plaatsen in heel Nederland...

Staphorst, 1961, door een van onze correspondenten – Staphorst is gesticht door de sekte der flagellanten of zelfkastijders, lieden die zichzelf dagelijks door zweepslagen op de blote rug plachten te straffen voor hun zonden. Zij werden ondanks hun vroomheid in de conventionele middeleeuwse maatschappij niet geduld en moesten de wijk nemen naar een eenzame plaats waar zij zichzelf konden zijn. Dat andere, minder vrome inwoners hier weleens de dupe van kunnen worden, bleek nog in de jaren zestig, toen een overspelige echtgenote en haar minnaar in nachtgewaad op een mestkar door het dorp werden gevoerd en werden beschimpt onder niet al te plezierig gejuich van de dorpsgenoten. Hoewel de schandstraffen in 1854 door de overheid zijn afgeschaft, greep de politie niet in. Dit was op 19 november 1961.

De gemeenschap van Staphorst staat bekend als een van de kerkelijkste binnen Nederland en is zeer gesloten. Er bestaan verschillende gereformeerde kerken van verschillende oriëntatie. De zondagsrust wordt streng in acht genomen en de kerkdiensten in de protestantse kerken worden druk bezocht. De dorpskerk van Staphorst is met ongeveer 2.300 zitplaatsen een van de grootste kerken in Nederland en zit elke zondag twee keer vol. Op speciale dagen zoals biddag en dankdag zijn in Staphorst alle winkels en bedrijven gesloten. Het lijkt dan een normale zondag, alleen de kerkdiensten worden meestal pas ’s avonds gehouden.

Zeventien jaar na het volksgericht kwam Staphorst opnieuw in het nieuws. De Staphorsters, die tijdens de Reformatie massaal tot de nieuwe leer waren overgegaan, bleken elkaar in overdrachtelijke zin nog wel te kastijden: in 1978 raakten meer dan honderd personen besmet met het poliovirus omdat ze om religieuze redenen niet waren ingeënt. Televizier verdiende de Grand Prix de Cannes voor een tv-documentaire over dit zogenaamde Staphorster poliodrama.

Saillant detail: volgens de legende is het eerste kerkje van Staphorst in brand gestoken door een ooievaar, die smeulende takken van het paasvuur op zijn nest op de kerk deponeerde.