16 De mysteries rond de vuurwerkramp in Enschede

Op 7 mei 1862, zes dagen na het bezoek van koning Willem III aan Enschede, brandde de stad bijna helemaal af. Oorzaak was een brand in een houten woning aan de Kalanderstraat. Dit zou niet de laatste ramp zijn in de stadsgeschiedenis: de vuurwerk-ramp van 2000 ligt iedereen nog vers in het geheugen. Maar de precieze oorzaken hiervan zijn nog steeds niet helemaal duidelijk. Geruchten doen nog steeds de ronde...

Enschede, 8 december 1999, door een van onze corres-pondenten - In de sp!ts verscheen het volgende bericht:

expert vreest vuurwerkramp

Nederland staat tijdens de millenniumwisseling een ‘oerknal’ te wachten. Volgens G. Wagenvoort, voorzitter van de Vereniging Evenementen Vuurwerk Nederland is er momenteel zoveel zwaar en gevaarlijk vuurwerk in omloop onder particulieren, dat ‘Nederland deels kan worden weggevaagd’. ‘Ik maak me gigantische zorgen. Er komen vrachten met bommen van twintig tot dertig centimeter ons land binnen. Die explosieven hebben een kracht van tweehonderd tot driehonderd meter waarbinnen alle ruiten sneuvelen. Ik ga met de jaarwisseling absoluut niet naar buiten,’ aldus Wagenvoort.

De voorspelling kwam uit, maar niet zoals voorzien. Op 13 mei 2000 leidden explosies bij vuurwerkfabriek SE Fire-works tot het wegvagen van een hele woonwijk. Er vielen 23 doden en 950 gewonden en 1.250 mensen raakten dakloos: een drama voor heel Overijssel.

Ademloos zat Nederland voor de tv, en zag taferelen die eerder afkomstig leken uit een oorlogsgebied dan uit Enschede. De grootste knal was tot in Deventer en Hardenberg te horen geweest.

De hulp kwam op gang, maar de chaos en ontreddering waren groot.

Pas na dagen rees de vraag: hoe heeft dit kunnen gebeuren? Vaak vergezeld van woede en verdriet. De overheid kwam na twee weken met een informatiefolder met de resultaten van het Nederlands Forensisch Instituut ( nfi ), waarin de mogelijke oorzaken zijn onderzocht:

• Zelfontbranding: er zijn, ook internationaal, geen gevallen bekend van vuurwerk dat uit zichzelf tot explosie komt. Deze mogelijkheid wordt dan ook uitgesloten.

• Mobiele telefoons: het is zeer onwaarschijnlijk dat het vuur is ontstaan door inductie van mobiele telefoons.

• Lichtkoepels: de kans dat de lichtkoepels boven op de bewaarplaats als vergrootglas hebben gewerkt, wordt uitgesloten. Dat geldt ook voor eventuele brillen die in de werk-ruimte gelegen zouden kunnen hebben.

• Explosieven: politie en Openbaar Ministerie zijn er op basis van onderzoek van overtuigd dat de brand niet is veroorzaakt door de aanwezigheid van explosieven.

• Er zijn geen aanwijzingen gevonden voor werkzaamheden op het terrein op het moment van het ontstaan van de eerste brand. Het is niet uit te sluiten dat de brand in de montageruimte is veroorzaakt door eerdere werkzaamheden of door gebrek aan arbeidsveiligheid.

• Voor zover nog onderzocht kon worden (in verband met de zware verwoesting van het terrein) zijn geen sporen gevonden van sabotage of een defect aan installaties of apparatuur.

Dit rapport was bedoeld om eventuele geruchten meteen van tafel te vegen. Maar deze en andere geruchten bleken hardnekkig, mede door onduidelijkheid in het latere onderzoek door de gemeente.

Zo zou er bij SE Fireworks een tot nog toe onbekend gevaarlijk goedje hebben gelegen dat verantwoordelijk was voor de ramp. Er waren mensen die zeker wisten dat er springstof lag voor Israël en er zijn Enschedeërs die – nog steeds – heilig geloven dat een van de omgekomen (en nooit gevonden) slachtoffers ‘er wat mee te maken heeft’. Ook moerasgas of bommen uit de Tweede Wereldoorlog werden in de volksmond genoemd als oorzaak en er zijn veel geruchten geweest over militaire voertuigen op het bedrijfsterrein en in de straat.

Het merendeel van dergelijke mysterieuze verhalen kwam voort uit het chaotische informatievacuüm van de eerste weken na de ramp, maar er blijkt ook daadwerkelijk iets geheimzinnigs aan de hand te zijn.

In het boek Op zoek naar de onderste steen (2004) van journalist Maarten Bollen wordt duidelijk hoe de gemeente Enschede de feiten rond de vergunningen voor SE Fireworks voor het rechercheteam van de politie Enschede verborgen trachtte te houden.

Burgemeester Mans van Enschede ontkende de structurele gemeentelijke tegenwerking, maar de vuurwerkramp blijft omgeven met nooit opgeloste raadsels, en het is duidelijk dat de overheid weinig trek heeft om een aantal van die raadsels op te lossen.