17 Croiset, de paranormale detective te Enschede

De paranormale detective: door tv-series als The X-Files , Medium en talloze Hollywoodfilms is het een vertrouwde verschijning. Soms zou je bijna vergeten dat er echt mensen op die manier hun brood verdienen. Gerard Croiset (1909-1980) bijvoorbeeld. Opgegroeid in Oele en later werkzaam in Enschede, is een echt Overijssels fenomeen.

Oele, 1920, door een van onze correspondenten – Tante Jet zit met kleine Gerard achter in de taxi. Ze trekt zijn dasje recht en aait zachtjes over zijn keurig gekamde haar, voorzichtig om het niet in de war te brengen. ‘Weet je nog wat we hebben afgesproken?’

Gerard zucht en staart meewarig uit het raam.

‘Je “vriendjes”, die hou je maar lekker voor jezelf, daar hoeven die lieve mensen nog even niets van te weten.’

‘Ja, tante Jet...’

‘Goed.’ Tante streek de denkbeeldige plooien uit haar rok. Ze opende het portier en zakte prompt met haar hak weg in de Oelense klei. ‘Kom, jongen,’ riep ze hem toe, ‘je nieuwe ouders wachten op je!’

De kleine Gerard, die in 1920 door zijn tante uit Hengelo bij een pleeggezin werd geplaatst, was geen normale jongen. Hij had ‘droomvriendjes’, nevelachtige figuren die hij opriep om mee te spelen en die de eenzaamheid verdreven. Hij verborg ze voor zijn pleegouders, precies zoals hij zijn tante Jet had beloofd, maar later, veel later zou hij landelijk, zelfs internationaal bekendstaan om zijn paranormale gaven.

Zonder noemenswaardige opleiding begon Gerard Croiset aanvankelijk een loopbaan als kruidenier, maar binnen een jaar was hij failliet. Het was in deze moeilijke periode dat de omslag in zijn leven plaatsvond. Via een vroegere klant uit zijn kruidenierstijd kwam hij in contact met het spiritisme. In deze kringen hoefde hij zijn spookachtige speelkameraadjes niet langer te verzwijgen. Tijdens een van de seances werd hem zelfs voorspeld dat hij een groot genezend medium zou worden. Croiset had zijn bestemming gevonden.

‘Nu besefte ik dat ik in de gemeenschap toch iets te betekenen had. Ja, dat de gemeenschap mij nodig had,’ zo zei hij zelf.

Gerard bouwde in de omgeving van Enschede – waarheen hij in 1937 vanuit Borne zou verhuizen – een naam op als medium en paranormaal genezer. Maar omdat hij niets voor zijn gave wilde vragen, moest hij de kost verdienen met baantjes als colporteur en reclameschilder. Pas toen hij besloot om voor zijn gaven een bijdrage naar draagkracht te vragen, lukte het hem om als genezend medium in zijn onderhoud te voorzien.

In de oorlogsjaren werkte hij verder aan zijn reputatie, onder andere door zijn hulp te verlenen aan joodse onderduikers. De joodse mevrouw Wertheim schreef één dag na de bevrijding van Enschede in haar dagboek: ‘Ondertussen krijgen we bloemen van de buren en visite van de heer Gerard Croiset, de magnetiseur, die ons hier ondergebracht heeft.’

Croiset werd vooral bekend door de zogenaamde stoelenproef. Hij gaf hierbij, voorafgaand aan de proef, een beschrijving van de personen die op een door het lot aangewezen stoel zouden gaan zitten. Volgens parapsycholoog G. Zorab van de Studievereniging voor Psychical Research werd dit experiment met enkele ‘niet geheel onbevredigende resultaten’ bekroond. Het succes deed Croiset besluiten, zo schreef Zorab, de stoelenproef op zijn repertoire te plaatsen.

Via Zorab kwam hij in contact met de Utrechtse bijzonder hoogleraar parapsychologie Wilhelm Tenhaeff.

Croiset werd ook veelvuldig ingeschakeld bij politieonderzoek, waarbij hij dikwijls werd begeleid door Tenhaeff, die hierover geregeld zou publiceren. In veel gevallen betrof het vermiste kinderen, die vaak verdronken bleken te zijn. Volgens de ‘dieptepsychologische’ inzichten van Tenhaeff zou Croiset een begaafdheid in deze richting ontwikkeld hebben omdat hij zelf als jongetje van acht bijna was verdronken.

Het inschakelen van Croiset bij politiezaken had overigens niet altijd succes. Zijn indrukken waren niet altijd van praktische betekenis voor de politie en soms had hij het zelfs helemaal fout, zo blijkt uit het volgende relaas:

In juni 1973 werd Croiset te hulp geroepen door familieleden van een vermoorde Chinees uit Den Haag. Croiset gaf aan dat een zekere meneer Senf er meer van wist. De familieleden ontvoerden Senf en martelden hem drie uur lang om hem een ‘bekentenis’ af te dwingen. Maar Senf had niets te bekennen. Hij had de moord niet begaan. De week daarop bezocht Croiset de man in het ziekenhuis, waar de man werd verpleegd na zijn pijnlijke ervaring. Croiset bracht bloemen mee en verzekerde Senf dat hij nu geheel overtuigd was van zijn onschuld.

Toch, en vooral dankzij Tenhaeff, zou Croisets faam ook doordringen in het buitenland. Zo bood de Utrechtse hoogleraar buitenlandse parapsychologen de gelegenheid Croiset als proefpersoon te gebruiken voor hun experimenten. Vooral de Duitse parapsycholoog H. Benders was zeer onder de indruk van zijn paranormale vermogens en zou geregeld over hem publiceren. Het verschijnen van het boek van de Amerikaanse journalist Jack Pollack over Croiset in 1964 had als gevolg dat de Twentse helderziende werd uitgenodigd voor optredens in de Verenigde Staten.

Hoewel Croiset tijdens zijn leven veel waardering kreeg, werd na zijn dood die faam voor een deel tenietgedaan door de onwetenschappelijke methoden van Tenhaeff. Parapsycholoog G. Zorab zou bovendien over bewijzen beschikken dat Croiset fraudeerde door gebruik te maken van handlangers bij sommige van zijn experimenten.

Gerard Croiset overleed in Utrecht op de leeftijd van 71 jaar aan een hartinfarct. Vanaf dat moment kon hij voor altijd bij zijn spookachtige vriendjes blijven…

Croiset was internationaal bekend en de Amerikaanse auteur Jack Harrison Pollack gaf zijn biografie zelfs de aansprekende
titel Croiset the clairvoyant. The story of the amazing Dutchman.