26 De duivel eist zijn deel in Goes

In 1816 werd te Ierseke Gijsbert Kool als predikant aangesteld, ondanks het feit dat hij vrijmetselaar was. De vrijmetselarij vormt een geheimzinnig christelijk gedachtegoed, vol rituelen en inwijdingen, waardoor de gemiddelde christen vroeger dacht dat de aanhangers omgang met de duivel hadden. In het geval van Kool zag men dit vermoeden bevestigd doordat hij op een nogal raadselachtige manier om het leven kwam: op een dag werd hij uit zijn rijtuig geslingerd en was op slag dood. Toen ook nog eens een vriend van hem op een vreemde manier stierf, wist men het zeker: de duivel eist altijd zijn deel…

Goes, negentiende eeuw, door een van onze correspondenten – De vriend van de pastoor, Smallegange genaamd, was ook vrijmetselaar. Hij woonde maar een paar huizen van de pastorie af, en ging veel met de dominee om. Smallegange was graanhandelaar, en deed de zaken nu hij een dagje ouder werd kalmpjes aan. Maar marktdag in Goes sloeg hij nooit over.

Nu gebeurde het, in hetzelfde jaar dat pastoor Kool stierf, dat hij weer als gewoonlijk met paard en wagen naar Goes reed. Voor het wagentje draafde het paardje wat het kon, blij als het was weer eens met de baas mee te mogen en haar kacheltje voor het eerst eens een poosje alleen te laten. Spoedig waren ze op de plaats van bestemming. Zo voorspoedig als de reis, zo goed gingen de zaken, en weldra ging hij moe op weg naar huis terug.

Het duurde niet lang of hij had de Ganzepoort al achter de rug, en naderde Kapelle.

Vanaf Kapelle nam hij de weg over de moeren. ’s Winters is die onbegaanbaar, omdat ze dan altijd onder water staan, maar
’s zomers gaat het wel. Smallegange nam graag die weg door de weilanden. Hij hield van een onbelemmerd uitzicht. Dan kon hij bovendien even bij zijn vriend Jacob Pieterse Glerum aangaan, die reeds vanaf 1786 de Steehoeve bewoonde, en aan wie hij meestal zijn granen verkocht.

Ook bij Pieterse deed hij goede zaken, en na samen een bruine gesnapt te hebben, nam Smallegange afscheid. Nu was het nog maar een klein stukje naar huis. Het paard rook de stal en ook de baas verlangde naar huis, in flinke draf ging het verder, de Steeweg af, de Damstraat in. Vlugger, steeds vlugger, in galop, weldra een rennen, een woeste vaart… en hoe! Iedereen die er getuige van was, kon het achteraf nog navertellen. En ze vertelden het later hun kinderen, en die vertelden het hun kinderen weer.

Want van over de straat ging het door de lucht, over de kruinen van de wilgen, die vroeger langs de Damstraat stonden, toen die nog onbebouwd was.

Nooit zag men woester paard. Schuimbekkend joeg het voort, alsof de duivel het op de hielen zat, de wagen met zijn ongelukkige meester achter zich aan sleurend. Voort! Voort! Tot dicht bij Smalleganges woning, waar de wagen met paard en inzittende tegen de grond smakt… en nog steeds voortraast… eindelijk botst het wagentje dan tegen de hoge stoep van het huis en de rampzalige vrijmetselaar tuimelt dood op de grond, precies op de plek waar de reis zo voorspoedig begon.

Toen de dragers hem drie dagen daarna naar het kerkhof droegen, voelden ze plotseling een trilling door hun arm gaan en voelden ze gelijktijdig gestommel in de kist… Satan had niet kunnen wachten tot hij begraven was, maar eiste nu al zijn deel.

Sindsdien bleven de kruinen van de wilgen waarover de wilde tocht gegaan was, in die richting gebogen, van oost naar west. Nu zijn de bomen gerooid en is de weg aan beide kanten bebouwd. Het huis van de vrijmetselaar is in 1914 gesloopt en op die plaats werd het stadhuis van Goes gebouwd.