17 De Sommeltjes op Texel

De van oorsprong Texelse schrijfster Imme Dros en Harrie Geelen hebben een televisieserie gemaakt over de ‘Sommeltjes’. De afleveringen werden in 2003 uitgezonden tijdens het blok Villa Achterwerk op Zappelin. Maar wie kon vermoeden dat de Sommeltjes echt bestaan hebben! Het zijn een soort aardmannetjes die in het maanlicht zouden dansen op de Sommeltjesberg, een sinds lang afgegraven grafheuvel bij de Texelse Waal.

Texel, tot op heden, door overlevering bekend – Aardmannetjes zijn natuur- of elementwezens die in vele culturen in hun geschiedenis, mythen en volksverhalen voorkomen. In IJsland en Ierland gelooft tot op de dag van vandaag een meerderheid van de bewoners in trollen of andere natuurwezens. Elk land in Europa kent zo zijn feeën, nimfen kabouters, elven of andere natuurwezens. Zelfs Texel kent zijn unieke aardmannetjes.

De lokale bevolking weet het en doet de traditie voortleven, maar de aardmannetjes staan ook vereeuwigd in heel oude boeken. Onder andere vindt Pieter Cuyck het zo belangrijk dat hij erover schrijft in zijn Brieven over Texel en de nabijgelegen eilanden (1789).

Het gaat om de zogenaamde ‘Sommeltjes’.

Dit zijn een soort aardmannetjes die in het maanlicht zouden dansen op de Sommeltjesberg, rechts van de weg van Den Burg naar Oosterend. Hoe ze eruitzagen weet niemand. Overdag verscholen ze zich in het bergje en pas als het donker was kropen ze naar buiten en zwierven ze rond in de omgeving van het nabijgelegen dorp. Als ze dreigden ontdekt te worden, konden ze zich onzichtbaar maken of konden ze de gedaante aannemen van allerlei dieren. Maar o wee, als een van de Sommeltjes te laat weer in de Sommeltjesberg was: als de eerste zonnestralen hen raken, veranderen ze in steen. In het bos, aan de Pelikaanweg, staan er een paar.

De bewoners van De Waal wisten te vertellen dat de kleine aardmannetjes door de spleten in de wand van de bedstee konden glippen. Ze deden niemand kwaad, maar als de kinderen kattenkwaad uithaalden werd door de ouders dreigend gewaarschuwd: ‘De Sommeltjes zullen bij u uit het bergje komen.’ Ook nu nog weten de ouderen van De Waal dat ze in hun jeugd bang werden gemaakt met de Sommeltjes.

Die heuvel is inmiddels weg; allang afgegraven. Hij lag op het land van Simon de Breeker, die in 1777 de berg liet afgraven en de grond over het weiland liet verspreiden. Het bergje bevatte een aantal voorwerpen, waarvan er een aantal uit de Romeinse tijd zou stammen.

Ze deden niemand enig kwaad, die Sommeltjes, maar ’t was toch griezelig te weten dat ze daar bij duizenden in die geheimzinnige Sommeltjesberg huisden.

Wat de oorsprong van de naam Sommeltjes is blijft gissen. Mogelijk is de naam een afgeleide van ‘samen’ of ‘gezamenlijk’, en ook is er gedacht aan een verband met wijn. Niet voor niets is het Franse woord voor wijnkenner sommelier (Van Dale: ‘iemand die belast is met de zorg voor de wijnkelder’). En er is extra bewijs: in de Sommeltjesberg werd onder meer gereedschap gevonden van iemand die met wijn te maken had, zoals wijnzeven. Dit tastbare bewijs is nog altijd te zien in het Oudheidkundig Museum in Leiden.

Op Texel zelf is in het Nationaal Park Duinen van Texel door Staatsbosbeheer een Sommeltjespad gemaakt door het bos aan
de Pelikaanweg. Langs deze route kunnen allerlei versteende sommeltjes bewonderd worden. Op Texel wordt in de toeristenindustrie dankbaar gebruikgemaakt van de Sommeltjes; in diverse cadeauwinkels zijn Sommeltjesartikelen te koop (bijvoorbeeld kaarsen in de vorm van Sommeltjes).