14 Het toverboekje van Berkhout

Berkhout is een dorp in de gemeente Wester-Koggenland, bij Hoorn. Hier zou in de negentiende eeuw een bekende tovenaar gewoond hebben die zijn kunsten had geleerd uit een toverboekje. Hij heette Herk Ooievaar…

Berkhout, 1901, door overlevering bekend – Herk Ooievaar, die voor jaren te Berkhout leefde, verstond de zwarte kunst. Die had hij geleerd uit een toverboekje, het zogenaamde duivelsboekje. Dat had hij gekregen van een schippersknecht.

Nu is het bijzondere van dat boekje dat men het niet kwijt kan raken dan aan iemand die het wil hebben en die sterker is dan de eigenaar. Weggooien, verbranden of verscheuren kan men het niet; als men het verliest komt het telkens opnieuw terug. Later heeft Herk er ook vanaf gewild, maar geen liefhebbers gevonden.

Er worden van hem allerlei gekke stukjes verteld. Eens was hij op een deftige visite. Iedereen begon te lachen. En waarom? De een had een varkenskop, de ander een spreeuwenkop; maar niemand wist dat hij zelf er ook zo raar uitzag.

Herk kon ervoor zorgen dat men geen chocolade uit een volle pot kon schenken. Een andere keer zorgde hij ervoor dat de melk voor de chocolade niet aan de kook kon raken.

Het gebeurde meermalen dat de trekschuit naar Hoorn onderweg bleef steken. Bij navraag wist men dat ook dit door Herk kwam. Ze stuurden dan iemand naar Berkhout – dat meer dan een uur lopen was – om zijn hulp te vragen. Voordat de man uit Berkhout vertrok, was de schuit dan al los en ging hij zo hard als hij kon, zodat men het paard haast niet bij kon houden.

Eens moest de schuit door een brug. De jager zette het paard aan, maar het water begon zo geweldig te stromen, terwijl er anders nooit stroom was, dat de schuit met paard en al achteruit geduwd werd en tegen een stuk land gegooid. Men besloot naar Herk te gaan, omdat men die ervan verdacht. Die had een hekel aan de schipper omdat hij zo onbeschoft was. Toen hij Herk nu ‘beleefd’ verzocht hem te helpen, zei deze: ‘Nou dat jij mens ben, zal ik ook mens wezen; gaan je gang maar.’ De stroom hield op en hij ging harder dan tevoren.

Eens zat de zegsman in de trekschuit. De schipper had een nieuwe jaaglijn. En toch: op een gegeven ogenblik brak de lijn. Het touw was wel stuk, maar de uiteinden waren niet ruig; ’t was net of ze met een mes waren doorgesneden. Herk was toen in de buurt.

Eens stond een Duitse arbeider te plassen, toen de mensen naar de kerk gingen. ‘Dat is ook onfatsoenlijk,’ zei Herk, ‘zo te gaan staan!’

‘Dat gaot joe niet an,’ zei de Duitser. ‘Blijf dan zo staan,’ zei Herk; en de Duitser heeft de hele kerktijd zo gestaan. Toen de kerk uitging, vroeg de Duitser: ‘Och, laot mi noe gaon,’ waarop Herk hem weer vrijliet.

Rijtuigen en paarden kon hij op de openbare weg naar believen laten stilstaan of draven.

De dominee van Berkhout geloofde niet dat Herk de zwarte kunst verstond. Hij is bij hem wat gaan roken en heeft bij hem gegeten. Toen heeft Herk een loopje met hem genomen. Als hij zijn pijp wilde stoppen, bleef zijn arm krom staan of kon hij zijn vingers niet krom krijgen. Toen hij zou eten kon hij zijn lepel niet verder dan tot aan de mond krijgen. Ten slotte was ook zijn eerwaarde overtuigd

De oude Heintje G. te Zuiderwoude kon ook van die rarigheid…

Als er een koe in de sloot zat en ze konden hem er niet uit krijgen, dan riepen ze Hein, en: een, twee, drie! de koe was eruit.

Kees de W. heeft het gehad dat hij met varkens naar Purmerend moest en hij kon ze maar niet op de wagen krijgen. Hij riep Heintje G. en toen die erbij kwam, gingen ze recht staan en had hij ze in een ommezien allegaar ingeladen.

Ook hebben ze me dikwijls verteld dat Piet L. en zijn broer Jan ereis aan ’t maaien waren. Ze konden geen grasje afsnijden; de blaadjes streken voor de zeis langs. Nou, daar begon me die Piet te vloeken. ‘Dat lapt die Hein G. weer. Wat zou hij daar weer mee voor hebben?’

‘Laten we naar hem toe gaan,’ zei Jan. En dat deden ze toen ook.

‘Zo, mannen,’ zei Hein, ‘kom jullie een kommetje koffie halen? Ik had je al eer verwacht.’ Verrek maar, dachten ze. Nou, ze bleven een poosje praten en opeens zei hij: ‘Gaan nou maar vort, nou zal het wel beter gaan.’ En toen hebben ze gemaaid dat het een lust was.

Maar toen heeft Piet L. hem natuurlijk nog erger uitgevloekt, toen hij weer in ’t land was.

Heintje G. kon ook in een halfuur tijds al het gras op hopen zetten. Je werd er akelig van. Mijn vader heeft het zelf gezien.

Mijn vader ging eens met hem op jacht. Hij moest langs Hein en die wilde dat hij een kop koffie kwam drinken. ‘Nee,’ zei vader, ‘dat doe ik niet, want er zit net een koppel ganzen.’ ‘Zoals je wil,’ zei hij, ‘maar ik ging niet.’ Vader ging toch, en tot tweemaal toe ketste zijn geweer. O, dacht hij, dat is Hein weer. Hij ging dus terug, dronk een kop koffie en had toen een goede jacht.

Het toverboekje van Berkhout is voor zover bekend nooit van eigenaar gewisseld, en is met Herk Ooievaar in de loop der geschiedenis verdwenen…