21 De geheime gangen van burchtslot Valkenburg

In de middeleeuwen gebruikten de kasteelheren van Slot Valkenburg de onderaardse gangen van de Heunsberg als toevlucht, of als listig middel om hun belegeraars in de rug aan te vallen. In de dertiende eeuw speelden deze gangen vermoedelijk een rol in de broedermoord van Reginald van Valkenburg op zijn broer Waleram. De ruïne van het slot en de onderaardse gangen, die bekendstaan als ‘de Fluweelen Grot’ herinneren nog aan deze dramatische geschiedenis.

Valkenburg, in de dertiende eeuw, door overlevering bekend – Vroeger heeft men onder de uiterste punt van de Heunsberg een groot deel van de stenen gewonnen waaruit het kasteel van Valkenburg is gebouwd, waardoor er in de loop der jaren een uitgebreid grottenstelsel ontstond. De Fluweelen Grot, die hierdoor ontstond, staat bekend als de oudste mergelafgraving van Zuid-Limburg. Oude en nieuwere gangen kruisen elkaar op verschillende hoogte; instortingen hebben verbindingen tot stand gebracht, maar andere, oude gangen totaal ontoegankelijk gemaakt. Nog altijd ligt er een geheimzinnig waas over de geschiedenis van de oudste gangen.

De gangen vormen een heuse doolhof. Het was lange tijd onverantwoord de grotten zonder gids te bezoeken, omdat de kans op verdwalen aanzienlijk was. Tegenwoordig is een deel goed verlicht en voor het publiek toegankelijk gemaakt. Hoge en lage gangen, rechthoekige gangen en grillig gevormde koepels wisselen elkaar af en op vele plaatsen wordt men door wandtekeningen of beeldhouwwerk herinnerd aan episoden uit de geschiedenis van het vroegere kasteel of uit een verre oudheid, waarin het gesteente van de gangen gevormd werd.

Ver boven deze grotten, gescheiden door de ‘Dwingel’, een diepe droge, gracht (later de Maerlandtstraat), lag verderop het kasteel. Nu zijn daar nog indrukwekkende ruïnen van over.

Toen het kasteel nog in al zijn pracht stond, woonden daar twee broers, Waleram en Reginald genaamd. Beide broeders waren stapelverliefd op de mooie Alix, dochter van de graaf van Gulik; en beiden vroegen haar ten huwelijk. Waleram was de gelukkige die haar hand verwierf en de jonge echtgenote in triomf naar het vaderlijk slot voerde. Dit deed Reginald zozeer in woede ontvlammen, dat hij besloot zich te wreken.

Toen het bruidspaar op reis was, verborg hij zich in de onderaardse gangen. Er liepen twee vluchtgangen van het kasteel van Valkenburg, die via het ondergrondse grottenstelsel zouden leiden naar boven op de Heunsberg, op de zogenaamde ‘Dries’. Alleen door middel van lange ladders kon men die vluchtgangen bereiken. De ladders, die Reginald toen gebruikte, hebben daar nog lang gestaan. Tot in de jaren 1930 waren ze maar over een kleine afstand te volgen, waarna de doorgang onherroepelijk versperd werd door grote puinmassa’s. Pas sinds 1937 zijn de vluchtgangen opnieuw toegankelijk.

Hoe dan ook, daar ging Reginald naar beneden, en pas toen de jonggehuwde Alix en Waleram van hun reis terugkwamen, kwam hij weer tevoorschijn. Hij stak hen beiden beurtelings de dolk in het hart. Waleram had alleen nog de kracht om zijn rechterhand op zijn bloedend wond te leggen en vervolgens op het voorhoofd van zijn broer. Hierna zonk hij naast zijn bruid neer.

Reginald had meteen spijt van zijn daad, maar het was al te laat. Hij boog zich over de mooie Alix en sneed een lok van het golvende haar af. Na het uitstoten van een akelige gil ontvluchtte hij de burcht. De volgende morgen heerste er een grote ontsteltenis en droefheid op het slot want het jonge bruidspaar was algemeen geliefd. Iedereen verdacht Reginald, maar hij bleek onvindbaar...

In die tijd woonde er in het Ravenbos een kluizenaar. Middernacht had geslagen toen er hevig aan de deur werd geklopt en een stem smeekte binnengelaten te worden. De kluizenaar deed open en herkende dadelijk Reginald van Valkenburg, die hem vol wanhoop het drama vertelde. De bloederige handdruk op zijn voorhoofd was onuitwisbaar. Na alles gehoord te hebben, zei de kluizenaar: ‘Blijf hier tot ik de Heer gevraagd heb door welke boetedoening u zich met Zijn rechtvaardigheid kunt verzoenen.’

Na een lang gebed sprak de kluizenaar: ‘Ziehier wat de Heer u gelast: als nederige boeteling zult ge u naar het noorden begeven, steeds zult ge in die richting voortgaan tot de grond aan uwe voeten zal ontbreken en dan zullen de omstandigheden u verder helpen.’

Nadat Reginald de haarlok van Alix voor het altaar van de kluizenaar had verbrand, ging hij op pad.

Buitengekomen voegden zich twee menselijke gedaanten bij hem. De geest aan zijn linkerzijde spiegelde hem allerlei genoegens van de jeugd voor. Die aan de rechterzijde spoorde hem aan tot boetedoen.

Weken en weken wandelde hij in dit gezelschap, tot de dag dat de grond onder zijn voeten ontbrak: hij kwam aan bij de Noordzee. Daar naderde een bootje en de man die erin zat, gaf hem een teken tot instappen. De boot bleef liggen bij een groot zwart schip. Op het dek stonden een tafel en een paar stoelen waarop de geheimzinnige geesten plaatsnamen. De zwarte gestalten haalden een beker en dobbelstenen tevoorschijn en begonnen te dobbelen om de ziel van de moordenaar.

En zo drijft het sombere vaartuig, zonder stuurman, zonder roer, nog altijd op zee. Zeven eeuwen drijft het daar nu al en nog altijd zien de zeelieden die de Noordzee bevaren het spookschip van veraf de golven doorklieven en achter de horizon verdwijnen.

In de grotten onder de ruïne van Valkenburg hoort men rond middernacht nog altijd kreten, geslaakt door een trillende menselijke stem, en aan de vier hoeken klinkt het door de eeuwenoude hallen en torens van de ruïne: ‘Moordenaar, moordenaar.’

In de Fluweelen Grot wordt jaarlijks de bekende ‘Kerstmarkt Fluweelengrot’ gehouden. Per jaar bezoeken 120.000 mensen uit Nederland, België, Duitsland, Engeland, Luxemburg en Frankrijk dit unieke ondergrondse kerstevenement. Op zondagen in de zomervakantie en met Pasen, Hemelvaart en Pinksteren zijn er roofvogeldemonstraties op de kasteelruïne.