16 De pastoor en de bokkenrijders bij Valkenburg

Tussen 1730 en 1775 maakten de bokkenrijders het Limburgse land onveilig. Het was een rauw volkje dat zijn ziel aan de duivel had verkocht. Medelijden hadden ze met niemand, ze bestalen rijk en arm zonder onderscheid te maken, althans, zo gaat het verhaal. Ze zouden geleid worden door een hoofdman, die zijn identiteit verborgen houdt. Dit verhaal vertelt daarvan.

Valkenburg, de achttiende eeuw, door Merit Roodbeen – In een dorp in de buurt van Valkenburg woonde een pastoor. Hij was niet erg geliefd in de streek, maar een keer in de week kwam een brave man een avondje bij hem kaarten. Ze spraken dan over de dagelijkse gang van zaken in het dorp, en in die dagen natuurlijk ook heel veel over de bokkenrijders. De pastoor kon smakelijk vertellen en zijn gast luisterde graag naar de spannende verhalen.

‘Heb je al wel eens gehoord van Lusche Katrien?’ vroeg hij op een keer.

‘Nee,’ antwoordde de vriend.

‘Dat was een kwaaie, maar nu schijnen ze haar te pakken te hebben! Er woont in Heerlen een notaris, en die heeft mij verteld dat Lusche Katrien gevangen is genomen. Men wilde haar op een bok binden en levend verbranden.’ De pastoor schonk zich een glas wijn in en bood zijn gast ook iets aan. Zo zaten ze gezellig koutend samen bij het vuur.

‘En hoe is het afgelopen met Lusche Katrien?’

‘Toen de mensen hoorden dat men Lusche Katrien op een bok zou binden en levend zou verbranden, stroomde de menigte in Heerlen toe. Iedereen wilde dat meemaken. Maar Lusche Katrien werd niet ter dood veroordeeld en daarom ging iedereen weer onverrichter zake op huis aan.’

‘Dus ze is weer op vrije voeten? Je zou toch zeggen: hoe is het mogelijk!’

‘Ze is er niet voor niets eentje van de bokkenrijders. Die krijgen ze niet te pakken. Ik heb er nog nooit eentje ontmoet.
’t Is wel een geheimzinnige bende.’

‘Dat is het zeker!’

De pastoor vertelde nog dat het gerucht ging dat een van de rechters een hoofdman van de bokkenrijders zou zijn. De rechter was verhoord en gemarteld, maar hij was gestorven zonder dat hij iets bekend had. De goede dorpeling luisterde naar het verhaal van de pastoor, en hij bleef maar met zijn hoofd schudden, zoals domme mensen plegen te doen. Zoiets wonderlijks had hij nog nooit gehoord, hij kon er met zijn verstand niet bij dat de wereld zo in elkaar zat.

De pastoor genoot van de indruk die zijn praatjes, een mengsel van verzinsels en waarheid, op de goede man maakten, en hij schonk hem nog eens bij.

‘Weet je,’ begon de pastoor, ‘ik heb de bokkenrijders op mijn beurt toch mooi te pakken gehad!’

‘Hoezo dat, mijnheer pastoor?’

‘Ik had van iemand in het dorp zeshonderd gulden te goed, en ik dacht al bij mezelf: naar dat geld kan ik fluiten, want dat kan hij van zijn levensdagen niet afbetalen. Maar hij heeft zijn zieltje gered.

Hij heeft zich aangesloten bij de bokkenrijders en hij heeft me alles tot de laatste cent terugbetaald. Wat zeg je daarvan? lk had er plezier van, dat kun je je voorstellen!’

‘Ja, mijnheer pastoor, en nou heb ik er op mijn beurt plezier van, want om u de waarheid te zeggen: ik ben de hoofdman van de bokkenrijders. Betaal me die zeshonderd guldentjes maar dadelijk uit.’

Toen begon de pastoor te lachen. Zijn lichaam sloeg dubbel. Hij kronkelde zich in duizend bochten. Dikke tranen liepen hem over de wangen, hij sloeg zijn handen op zijn knieën.

‘Hou op, hou op man, ’t is te gek,’ riep hij uit. Hij strekte zijn handen uit om zijn gast de mond te snoeren. Foei, hij had het er benauwd van gekregen.

‘Ja, mijnheer pastoor, ’t is om je dood te lachen,’ zei de gast, ‘maar kom nu maar op met je geld.’

Deze woorden veroorzaakten een nieuw lachsalvo. De pastoor bulderde het uit, hij kon niet meer blijven zitten. Hij moest gaan staan en hield zijn buik vast die hem zeer deed van het lachen.

‘Het is ernst.’ Op dat moment haalde de gast een zilveren fluitje voor de dag en blies erop. Tien gewapende mannen stormden naar binnen. Nu viel er niets meer te lachen.

‘Bedankt, mijnheer pastoor!’ zeiden de kerels en koelbloedig streken zij de zeshonderd guldens op.

De hoofdman schudde zijn hoofd en zei bij wijze van afscheid: ‘Nou ja, mijnheer pastoor, het is dan wel een duur grapje geweest, maar u moet maar bedenken dat u toch wel veel plezier hebt gehad van het geld. Vooruit jongens... we gaan de buit verdelen.’

Achteraf weten we dat de lokale overheden de bokkenrijdersmythe gebruikten om jacht te maken op de plegers van een klein aantal diefstallen en om ongewenste individuen ter dood te veroordelen.

Om de herinnering aan het optreden van de bokkenrijders in Valkenburg levendig te houden, heeft men op een mergelwand in de Valkenburgse ‘Fluweelen Grot’ een tekening aangebracht, waarop een braspartij van de bende staat afgebeeld. Ook ziet men de bok, getekend op een groot rotsblok, waaronder het opschrift prijkt: Uriël, de schrik van het Valkenland .