1. HOCUS POCUS FOCUS

HYPNOSE EN DE KRACHT VAN SUGGESTIE

Voor ik je inwijd in de bedrieglijke wereld van telepathie, telekinese en healing, wil ik het eerst nog even hebben over een begrip dat speciale aandacht verdient: suggestie.

Suggestie is een vorm van misleiding van de zintuigen, maar gaat eigenlijk nog een stap verder. Via suggestie kun je van buitenaf het gevoel dat mensen hebben over hun eigen lichaam beïnvloeden en misleiden. Alsof ze zichzelf niet meer helemaal onder controle hebben. U bent in gezelschap en begint uzelf plots onbedaarlijk te krabben. Zeg er fijntjes bij dat je hond (of desnoods jij zelf) onlangs vlooien heeft gehad en binnen de kortste keren zit iedereen zich een ongeluk te krabben. Een eenvoudig, maar prachtig voorbeeld van suggestie. Tijdens een ontgroening worden eerstejaarsstudenten gefeliciteerd omdat ze zopas een stuk mensenvlees hebben verorberd. Het moeten sterke studenten zijn die niet meteen alles uitbraken.

Suggestie is in feite niet veel meer dan beïnvloeding, vaak met behulp van de juiste omstandigheden. Als je iemand hebt uitgenodigd voor een etentje, en je vertelt die gast dat hij zopas mensenvlees heeft verorberd, dan zal hij je ongetwijfeld een flauwe grapjas noemen. Maar in het kader van een ontgroening is die suggestie een stuk aannemelijker.

Net daarom zijn illusionisten, mentalisten en ‘paranormalen’ zo bedreven in suggestie. Ze bouwen een sfeer op waarin het publiek zich sowieso openstelt voor wonderbaarlijke gebeurtenissen. Er worden verwachtingen gecreëerd waaraan mensen vaak onbewust willen beantwoorden. In die omstandigheden is het voor een ervaren showman een koud kunstje om de gedachten, gevoelens of daden van het publiek te beïnvloeden.

Hypnose: een kwestie van willen?

‘Mensen buiten hun wil dingen laten voelen of doen.’ Dat roept bij de meeste lezers wellicht het beeld van een hypnotiseur op. Begrijpelijk, want hypnotiseurs zijn meesters van de suggestie.

Ik wil hypnose niet over één kam scheren met waarzeggerij, telepathie of telekinese. Terwijl ik die laatste fenomenen zonder pardon als pseudoparanormaal durf te bestempelen, is hypnose veel vatbaarder voor discussie. Hypnose werkt namelijk. Maar … er is een ‘maar’. Hypnose werkt alleen bij mensen die ervoor openstaan, die zogezegd ‘vatbaar’ zijn. En laat dat nu net een voorwaarde zijn die ook onontbeerlijk is bij bijvoorbeeld waarzeggerij. Ik ben van mening dat je hypnose net zo makkelijk zelf kunt laten mislukken, zoals een kaartlegger een cold reading-sessie beïnvloedt (subtiel vragen stellen in plaats van ze zelf te beantwoorden, zie deel 2).

Een toneelhypnotiseur die met een show rondtoert, kiest zelden lukraak vrijwilligers uit de zaal. Hij gaat eerst op zoek naar de meest gewillige ‘slachtoffers’. In het begin vraagt hij de hele zaal om de ogen te sluiten, het hoofd leeg te maken en zich enkel en alleen te laten leiden door de stem die ze horen, ‘op weg naar het onderbewustzijn’. Een klassieke inleiding is de volgende: ‘Je neemt de roltrap naar beneden, en daalt steeds dieper af. En nog dieper. Je ziet of hoort niets meer om je heen, behalve mijn stem. Je bereikt stilaan een gevoel van trance.’

Daarna gaat de hypnotiseur na welke mensen ‘ver’ genoeg zijn om te doen of te voelen wat hun gevraagd of gezegd wordt. Hij vraagt de toeschouwers bijvoorbeeld om – nog steeds met de ogen dicht – de armen voor zich uit te strekken. Ze moeten zich inbeelden dat aan één arm een vederlicht ballonnetje hangt en aan de andere arm een loodzware baksteen. ‘De ballon wil de lucht in en trekt je arm langzaam maar zeker omhoog. De baksteen wordt almaar zwaarder en zorgt ervoor dat je andere arm steeds lager en lager zakt.’ Na een tijdje vraagt hij iedereen om de ogen te openen en gaat hij samen met het publiek na bij welke mensen de armen het verst uit elkaar bewogen zijn. Gemiddeld een op de tien mensen heeft zich laten meeslepen. Het zijn die mensen die op het podium geroepen worden en ook nadien het vatbaarst zullen blijken voor hypnose. Test deze techniek maar eens uit onder je vrienden. Ook onder hen zullen sommigen vatbaarder zijn voor je suggesties dan anderen!

‘Ik tel tot drie en je valt in slaap’

Zijn die mensen op voorhand benaderd door de hypnotiseur? Nee, ik denk het niet. Of het zou echt een flauwe valsspeler moeten zijn. Spelen ze het spelletje mee? Dat is al een moeilijkere vraag, met een delicaat antwoord.

Terwijl ik waarzeggerij, telepathie of telekinese zonder pardon als pseudoparanormaal durf te bestempelen, is hypnose veel vatbaarder voor discussie.

Soms gaat het wellicht om komedianten die graag in de schijnwerpers staan. Anderen voelen zich ietwat verplicht om mee te spelen. Je moet maar de moed hebben om voor een volle zaal de ‘bevelen’ van een hypnotiseur aan je laars te lappen. Laat staan op tv, voor het oog van de camera en honderdduizenden kijkers! Reken maar dat de makers van het programma Ik weet wat je deed een grondige selectie hebben gedaan van tientallen kandidaten. De ‘beste’ – lees: de meest beïnvloedbare – hebben het programma gehaald. Ze zijn, zo mag ik hopen, niet expliciet gevraagd om het spel mee te spelen, maar ze zijn wel uitverkoren omdat ze intuïtief het meest happig zijn om dat te doen. En het is niet uit te sluiten dat die mensen er vaak nog een schepje bovenop doen. Als je ergens voor gevraagd wordt of ingeschreven bent, dan ga je er nu eenmaal helemaal voor. En achteraf heb je het perfecte excuus voor je vreemde gedrag, want … je was in trance.

Anderzijds bevindt een op de tien mensen zich waarschijnlijk wel degelijk in een soort trance. En dat is een heel speciale toestand. Als je iemand zover krijgt dat hij gelooft dat hij slaapt of in een on(der)bewuste toestand verkeert, dan kun je er inderdaad veel mee aanvangen. Maar geen enkele hypnotiseur kan iemand alles laten doen wat hij wil. Het cliché van de ‘slapende spion’ die telefoon krijgt, een codewoord hoort en op slag verandert in een onverbiddelijke huurmoordenaar, is apekool.

Niemand kan dus omgevormd worden tot een ongeleid projectiel. Maar je kunt mensen zich wel zodanig laten concentreren dat ze de buitenwereld vergeten en heel beïnvloedbaar zijn. Veeleer dan om onderbewustzijn of slaap, draait hypnose om vernauwing van het bewustzijn en extreme focus. Als ik heel geconcentreerd naar een spannende film kijk, ben ik ook in een soort trance. Ik hoor niets meer en ik zie niets meer, ik heb alleen oog en oor voor wat zich op de buis afspeelt. Voor de mannen onder de lezers: is jouw vrouw nog nooit kwaad geworden omdat ze minutenlang tegen je aan het praten was en jij je als het ware op een andere planeet bevond?

‘Pijnloos, alstublieft’

Dit persoonlijke voorbeeld illustreert perfect hoe je je gevoelens kunt geleiden, door simpelweg je focus te verleggen. In mijn geval gebeurde dat onbewust. Een vergelijkbaar fenomeen zie je na verkeersongelukken. Veel mensen beseffen pas na een tijdje dat ze zwaargewond uit hun auto gestapt zijn. In de oorlog liepen soldaten soms nog meters verder met een arm die compleet aan flarden was geschoten. En sommige stotteraars zingen of tikken op de tafel om gezegd te krijgen wat ze willen zeggen. Bij hen gaat het eerst om een bewuste tactiek, maar na verloop van tijd gebeurt ook dat onbewust.

Je kunt je focus echter ook heel opzettelijk verleggen, en jezelf als het ware hypnotiseren, om pijn tegen te gaan. Sommige mensen vinden het bijvoorbeeld vreselijk om na een bezoek aan de tandarts rond te lopen met een gezicht als een uitgewrongen dweil. Zij verbijten nog liever de pijn van het boren dan zich te laten verdoven. Op voorwaarde dat er niet te diep geboord wordt natuurlijk. Hoe zij dat doen? Door zich keihard te concentreren op iets anders dan de pijn. Langeafstandlopers doorstaan op een gelijkaardige manier de steken in hun milt, namelijk door hun vuisten keihard dicht te knijpen.

De verklaring ligt voor de hand: het gevoel van pijn ontstaat in de hersenen. Als die hersenen zo worden afgeleid dat ze volop met iets anders bezig zijn, dan hebben ze de pijn amper (of minstens veel later) door. Vroeger werden tanden getrokken op kermissen, onder hypnose. En ook vandaag nog laten mensen zich opereren onder hypnose. Maar dat pijnverminderende effect werkt lang niet bij iedereen. Sommige mensen kunnen zich nu eenmaal veel beter concentreren. Net zoals sommige mensen zich makkelijker door een hypnotiseur laten meeslepen naar hun onderbewustzijn. Maar ik herhaal: behalve een soort aangeboren beïnvloedbaarheid speelt ook de persoonlijke wil een grote rol. De wil om je te concentreren en niet aan de pijn te denken, maar net zo goed de wil om de controle over jezelf af te staan aan een hypnotiseur. Daarom geloof ik niet dat een hypnotiseur je dingen kan laten doen die je echt niet wilt. Kakelend rondlopen als een kip is vrij onschuldig, en sommigen zullen het zonder blikken of blozen doen ‘omdat de hypnotiseur het vraagt’. Maar wie bij volle bewustzijn op zijn hoede is om zich belachelijk te maken, zal daar waarschijnlijk ook niet toe bereid zijn als hij in trance is. Net zo min als je aan een gehypnotiseerde persoon kunt vragen om een willekeurig medemens in elkaar te slaan. (Tenzij hij dus van nature een gestoorde vechtjas is, maar laten we daar niet van uitgaan.)

En als je geen zin hebt om je te laten hypnotiseren, volstaat het om speels je aandacht op van alles en nog wat te richten en je vooral níét te concentreren.

Hypnose, een twijfelgeval

Hypnose levert zeker voer voor discussie. En voor alle duidelijkheid: ik heb absoluut geen problemen met toneelhypnotiseurs die een verbluffende show opvoeren. Tenslotte is hypnose een leuke techniek, zoals mentalisten als ikzelf er wel meer gebruiken. Zolang het tenminste bij onschuldig vertier blijft. En zolang het niet om doorzichtig acteerwerk gaat, want zo is er ook geen kunst aan.

Maar net zoals bij de andere fenomenen of technieken die ik in dit boek aankaart, zijn er ook onder de hypnotiseurs charlatans die hypnose allerlei effecten toeschrijven die nergens op gestoeld zijn.

Sommigen beweren bijvoorbeeld dat ze met behulp van hypnose mensen kunnen genezen van fysieke of psychologische aandoeningen. Zonder enige opleiding blijken ze plots in staat om mensen van het roken, het nagelbijten of zelfs neuroses af te helpen. Ze verdienen daar niet alleen grof geld mee, ze brengen de lichamelijke en/of geestelijke gezondheid van die mensen ook in gevaar.

Om het even wie kan van de ene op de andere dag een bordje ophangen met daarop ‘therapeut’. Zo’n pseudotherapeut leidt zijn patiënt dan in een hypnotische staat en geeft hem zogezegd suggesties mee, die hem daarna gaan helpen om nee te zeggen tegen sigaretten. Komaan, zeg! Ten eerste: je gaat daar al niet naartoe als je niet vastberaden bent om te stoppen met roken. De ‘persoonlijke wil’, remember. Ten tweede: als je zoveel geld betaalt, kun je maar beter je best doen.