Nederland
• Duitse ambassade, Groot-Hertoginnelaan 18-20, 2517 EG Den Haag, tel. 070-3420600.
• Duits Verkeersbureau, Hoogoorddreef 76, 1101 BG Amsterdam, tel. 020-3113929, tel. 0900-1091029 (folderbestellijn, 0,25 ct p/m), of mail: [email protected], internet www.duitsverkeersbureau.nl.
België
• Duitse ambassade, Tervurenlaan 190, 1150 Brussel, tel. 02/7741911, fax 02/7723692.
• Duitse Nationale Dienst voor Toerisme, Gulledellaan 92, 1200 Brussel, tel. 02/2459700, fax 02/2453980, e-mail: [email protected], internet www.germany-tourism.de.
Duitsland
• Nederlandse ambassade, Klosterstraße 50, 10179 Berlijn, tel. 209560, e-mail: [email protected], internet http://bln.niederlandeweb.de/nl.
• Belgische ambassade, Jägerstraße 52-53, Berlijn, tel. 206420, fax 20642200, e-mail: [email protected], internet diplobel.fgov.be/germany.
• Berlin Tourismus Marketing GmbH, Am Karlsbad 11, 10785 Berlijn, tel. 250025 (voor reserveringen), 01900 16316 (voor informatie; € 0,45 starttarief, daarna € 1,20 per min.).
Telefoneren
Bellen vanuit België naar Berlijn: 00-49 30...
Bellen vanuit Nederland naar Berlijn: 00-49 30...
Bellen vanuit Berlijn naar België: 00-32 (Brussel: 00-322...).
Bellen vanuit Berlijn naar Nederland: 00-31 (Amsterdam: 00-3120...).
Inlichtingen over telefoonnummers: 11833
Noodgevallen
• Politie tel. 110
• Brandweer tel. 112
• Arts tel. 310031
• Tandarts tel. 89004333
• Dierenarts tel. 9322093
• Noodhulp bij drugsmisbruik tel. 19237
• Zentrales Fundbüro tel. 69 95; in openbaar vervoer: BVG, Potsdamer Straße 180/182, 10783 Berlin-Schöneberg, tel. 19449, geopend: ma.– do. 9–18, vr. 9–14 uur.
Verkeer
• ADAC tel. 01802 222222
• Deutsche Bahn (spoorwegen) inlichtingen: tel. 01805 996633.
De deelstaat Berlijn heeft zijn promotionele activiteiten voor een groot deel uitbesteed aan Berlin Tourismus, die tal van informatieve folders uitgeeft bestemd voor kortverblijftoeristen, homo’s en lesbo’s, schoolklassen, kinderen en andere doelgroepen. Ook de internetsite van Berlin Tourismus is bijzonder informatief en wordt zeer goed bijgehouden (www.visitberlin.de). Via deze organisatie kun je ook vooraf een hotel reserveren en andersoortige informatie inwinnen via de Reservierungsservice: 030 250025 en inlichtingennummer 0190 016316. Berlin Tourismus geeft ook de zogenaamde WelcomeCard en de 3-Tage-Karte ‘SchauLUST MuseenBerlin’ uit.
Met de WelcomeCard kun je met het openbaar vervoer reizen (zones A en B) en bij een groot aantal toeristische attracties heb je vrij toegang of krijg je korting tot wel 50 procent. Bovendien zijn er speciale aanbiedingen voor jongeren tussen 16 en 26 jaar (disco’s, bioscoop). Een kaart is geldig voor één volwassene met ten hoogste drie kinderen tot 14 jaar. Met de 3-Tage-Karte kun je drie op elkaar volgende dagen meer dan 70 musea bezoeken. Je kunt de kaart kopen bij:
• Hauptbahnhof, ingang Europaplatz, geopend: dag. 8–22 uur;
• ALEXA Shopping Center, Grunerstraße 20, bij de Alexanderplatz, geopend: apr.–okt. dag. 8.30–20, nov.–mrt. dag. 10–18 uur;
• Brandenburger Tor, Südflügel, Pariser Platz, geopend: dag. 10–18 uur, in het hoogseizoen langer;
• Neues Kranzler Eck, Passage, Kurfürstendamm 21, geopend: ma.–za. 10–20, zo. 10–18 uur.
Duitstalig
Nederlandstalig
Auto
Vanuit Nederland en België kun je per auto in een dag naar Berlijn reizen, al dien je wel rekening te houden met filevorming en vertraging in het Roergebied en op de zeer drukke route Hannover–Berlijn. De afstand Hengelo–Berlijn bedraagt 600 km, vanuit Luik is het bijna 100 km meer.
Een aardig alternatief is in plaats van de gebruikelijke autosnelweg na Maagdenburg de Bundesstraße 1 naar Genthin te nemen en dan via Brandenburg en Potsdam naar Berlijn te rijden. Je komt dan door een typisch Oost-Duits merenlandschap en een aantal karakteristieke Brandenburgse plaatsjes.
Ook aardig, voor wie in Zuid-Nederland of België woont, is via Leipzig, Erfurt en Kassel weer terug te rijden.
Trein
Heel comfortabel is het reizen per spoor. Vanuit Amersfoort kun je viermaal per dag naar Berlijn vertrekken (om 7.41, 9.41 en 11.41 en 13.41 uur). De trein doet er ruim vijfeneenhalf uur over. NS biedt tevens een aantal arrangementen met overnachtingen. Kijk daarvoor op de site van de NS, www.nsinternationaal.nl/aanbiedingen.
Ook de Deutsche Bahn (DB) heeft voor Nederlandse en Belgische reizigers interessante aanbiedingen. Zie daarvoor www.db-nederland.nl. Vanuit Brussel zijn geen rechtstreekse treinverbindngen meer met Berlijn. Wie om 6.59 of 8.25 uur vanuit Brussel-Zuid vertrekt, moet één keer overstappen in Keulen (tijden volgens dienstregelingen 2009, en kunnen dus afwijken).
Sinds 2006 is de spiksplinternieuwe Lehrter Bahnhof, vlak bij de Rijksdag, Berlin Hauptbahnhof.
Vliegtuig
Vanaf Zaventem en Schiphol vliegen de grote maatschappijen als Lufthansa en KLM in ruim een uur naar Berlijn, maar voor mensen die in België of het zuidoosten van Nederland wonen, zijn de talloze vliegmogelijkheden vanaf Weeze (Niederrhein) (bij het Limburgse Bergen over de grens), Düsseldorf, Mönchengladbach, Keulen/Bonn, Charleroi en Bierset (bij Luik) het overwegen waard. Een tocht op internet langs de bekende prijsvechters die deze luchthavens als uitvalsbasis gebruiken, zoals Ryanair (www.ryanair.com), German Wings (www.germanwings.com), Hapag-Lloyd (www.hlx.com), LoCo en Air Berlin (www.airberlin.com), kan soms aardige en spotgoedkope mogelijkheden bieden (vanaf € 19 voor een enkele reis), afhankelijk van waar je wilt opstappen, het moment dat je boekt en de dan geldende dagprijzen.
In Berlijn land je doorgaans op vliegveld Schönefeld in het oostelijke deel van Berlijn. Snelbus- en S-Bahnverbindingen brengen je binnen de kortste keren naar het centrum.
Autorijden in Berlijn is geen onverdeeld genoegen en af te raden, gelet op het uitstekend functionerende openbaarvervoernet. Als je Berlijn met de auto binnenrijdt, zie je gele verkeersborden met zwarte tekst, die verwijzen naar een ‘Bezirk’, bijvoorbeeld Mitte of Reinickendorf, of Wedding. Witte borden met zwarte tekst verwijzen naar wijken binnen deze Bezirke, bijvoorbeeld Tegel, dat in Reinickendorf ligt, of Spandauer Vorstadt, dat deel uitmaakt van Mitte.
Groot-Berlijn kent een zonesysteem. Met een dag- of weekkaart voor de zones A en B kun je overal naartoe, behalve naar ver buiten het centrum gelegen oorden als Potsdam en Köpenick. Kaartjes (ook dag- en weekkaarten) kun je via een automaat kopen in de hallen of op de perrons van de metro- en S-Bahn-stations. Denk er wel aan dat je elk gekocht kaartje eerst moet voorzien van een stempel om het geldig te maken (entwerten, heet dat, en de stempelautomaten heten Entwerter). Met een dag- of weekkaart, die je ook bij bepaalde verkooppunten als sigarettenwinkels en dergelijke kunt kopen (herkenbaar aan het BVG-logo buiten) mag je met tram, bus, U- en S-Bahn reizen, met uitzondering van bussen en coaches die voor speciale trips zijn gereserveerd. Elke maand geeft de BVG (het vervoersbedrijf) een tijdschriftje uit waarin de laatste stand van zaken staat vermeld met betrekking tot het openbaar vervoer, BVG Aktuell geheten. Aangezien het U-, S-Bahnen tramnet voortdurend in staat van ontwikkeling, verbetering en uitbreiding verkeren, kun je maar beter de laatste editie van dit gratis blaadje bij je hebben tijdens een bezoek aan Berlijn. Te verkrijgen bijvoorbeeld bij BVG Information vóór Bahnhof Zoo en bij vriendelijke toezichthouders op de perrons.
Openbaarvervoernet
Klik op een van de volgende deelkaarten voor een vergroting:
linksboven, rechtsboven, linksonder en rechtsonder.
Met U- en S-Bahn kun je tot 0.30 uur rijden. In de nacht van vr.–za. en za.–zo. rijden U-Bahn 9 en 12 gewoon door, net als alle S-Bahnen (maar minder frequent natuurlijk).
Daarnaast is er een hele vloot nachtbussen die om het halfuur rijden.
INFORMATIE: BVG Call Center, tel. 19449, internet
www.bvg.de.
Taxi
In Berlijn zijn diverse taxibedrijven actief:
• City Funk, tel. 210202
• Funk Taxi Berlin, tel. 261026
• Spree Funk, tel. 443322
• Würfelfunk, tel. 0800 CABCALL of 0800 2222255 (gratis).
Diverse ondernemingen bieden stadstochten in tamelijk luxueuze coaches aan – leuk en praktisch om snel een indruk te krijgen van de stad. Heel handig is overigens ook de gewone bus (dubbeldekker) 100 te nemen van Bahnhof Zoo naar Alexanderplatz en dan bovenin op de voorste rij plaats te nemen. Je mist dan wel de uitleg van een gids.
Stadstochten per bus
• Berolina Stadtrundfahrten, Meinekestraße 3, Charlottenburg, tel. 88568020 vertrekt op de hoek van de Kurfürstendamm en de Meinekestraße.
• Severin & Kühn, Kurfürstendamm 216, Charlottenburg, tel. 8804190 vertrekt vanaf de hoek Kurfürstendamm en Fasanenstraße.
Per boot
De laatste jaren neemt het aantal ondernemingen dat rondvaarten op Spree, Havel en Landwehrkanal organiseert, gestaag toe en verbaas je dan ook niet als je gerenoveerde rondvaartboten uit Amsterdam onder de honderden bruggen van Berlijn ziet glijden. Die doen vaak dienst als watertaxi’s.
• Berliner Wassertaxi-Stadtrundfahrten (BWTS) heeft een aantal Amsterdamse grachtenboten gekocht, waaronder de Koningin Wilhelmina, de Oranje Nassau en de Prins Bernhard, en vaart daarmee een uurlang door het centrum van Berlijn. Vertrekpunten zijn het Zeughaus (op de hoek van Unter den Linden en de Schlossbrücke) en de steiger bij de DomAquarée naast de Dom. Vanaf 10.00 uur elk halfuur.
• Reederei Heinz Riedel heeft vertrekpunten bij de Hansabrücke, Jannowitzbrücke en Kottbusser Brücke en heeft diverse tochten in de aanbieding, van anderhalf uur door het centrum tot een hele middag rondom het centrum tot een merentocht van een hele dag. Inlichtingen: tel. 6913782, www.reederei-riedel.de.
Per Trabant
Supergeil is het om met een Trabant op
safari door de stad te rijden. De firma Trabi-Safari biedt de
mogelijkheid dit zelfs met cabriomodellen of de befaamde
Stretchtrabi te doen. Na afloop van de rit krijg je een
heus Trabi-Führerschein (rijbewijs) uitgereikt.
Vertrekpunt van twee routes (een langs de hoogtepunten van de stad
en een door het Wilde Oosten van Berlijn) is Checkpoint Charlie,
hoek Friedrichstraße en Zimmerstraße 
Kochstraße. Je kunt reserveren bij
Trabi-Safari-Tours GmbH & Co. KG, tel. 27592273, e-mail:
[email protected].
Ook kun je iemand een rit in een Trabi cadeau doen.
Hotels
In Berlijn overnachten jaarlijks acht miljoen
gasten, en daar is de hotelaccommodatie goed op ingericht. Hotels
zijn er dan ook in alle soorten, maten en prijsklassen. Tot de
duurste en beroemdste categorie behoren Kempinski aan de
Kurfürstendamm, Esplanade aan de Lützowufer in Tiergarten, Adlon
aan de Pariser Platz en het Grandhotel aan de Friedrichstraße in
Mitte – of wat te denken van een overnachting in Schloss
Cecilienhof in Potsdam (waar in 1945 de conferentie werd gehouden).
Maar er zijn ook zogenaamde familiehotels (zie Berlijn voor en met
kinderen 
pp. 212-214) en -pensions en
zelfs een vrouwenhotel (Artemisia, Brandenburgische Straße 18,
Wilmersdorf, tel. 8738905, fax 8618653).
Bij de Duitse verkeersbureaus in België en Nederland kun je het gidsje Berlin – Hotelverzeichnis opvragen, waarin een zeer uitgebreide en actuele lijst van hotels staat, ook te verkrijgen bij Berlin Tourismus (www.visitberlin.de) en op de verkoopadressen van Berlin Tourismus: bij de Lehrter Bahnhof (ingang Europaplatz), bij de Neue Kranzler Eck in de Passage aan de Kurfürstendamm 21en bij de Brandenburger Tor. Deze kantoren bemiddelen ook bij het zoeken naar overnachtingsmogelijkheden. Probeer ook de Reservierungs-Hotline 030/250025.
Ook heel handig is boeken op voorhand via internet, bijvoorbeeld bij All-Berlin-Apartments (www.all-berlin-apartments.com). Deze, ook in het Nederlands gemaakte site biedt talloze appartementen aan in Berlijn voor alleszins schappelijke prijzen. Voor wie geen zin heeft in een traditioneel hotel.
Hostels
In opkomst zijn de hostels, heel eenvoudige hotels waar je soms zelf kunt koken en waar doorgaans een ontspannen, familiale sfeer hangt. Je hebt er kamers voor één persoon, maar ook acht. Een aanrader is bijvoorbeeld East Seven Berlin Hostel aan de Schwedter Straße 7 in Prenzlauer Berg, voorzien van internetfaciliteiten, en City Stay in de Rosenstraße in Mitte.
Bed and Breakfast
Ook handig is vooraf via internet een slaapplaats te regelen in een Bed & Breakfast-accommodatie. Kijk bijvoorbeeld eens op www.berlin-bedandbreakfast.de.
In het centrum van Berlijn heb je ook een Gay Bed & Breakfast, reserveren via internet (www.gaybed.de) of tel. 81851988, fax 81851989.
Mitwohnzentrale
Ten slotte een tip voor wie langere tijd (een week of meer) in Berlijn wil blijven: de Mitwohnzentrale. Deze instantie bemiddelt in het vinden van onderdak bij particulieren. Voor een redelijk aantal euro’s per dag heb je dan een kamer bij een alleenstaand kunstenaar, in een Kreuzbergse WG (Wohngemeinschaft oftewel commune) of bij een gescheiden zakenman. De centrale vraagt een paar euro bemiddelingskosten per nacht en brengt je in contact met de verhuurder, met wie je zelf verdere afspraken kunt maken.
• Mitwohnzentrale City, Hardenbergplatz 14, 10623 Berlijn, tel. 19430 of 216969-0, internet www.city-mitwohnzentrale.com.
• Wohnagentur am Mehringdamm, Mehringdamm 66, Kreuzberg, tel. 7862003, fax 7850614, e-mail: [email protected], heeft ook adressen voor Bed & Breakfast.
• Mitwohnzentrale Zeitraum, Horstweg 7, 14059 Charlottenburg, tel. 3256181, fax 3257093, www.zeit-raum.de.
In zitty en tip staan nog veel meer en natuurlijk heel actuele adressen.
Kamperen
Bij de ADAC (Duitse ANWB), Berlin Tourist en de Duitse Camping-Club (Geisbergstraße 11, Charlottenburg, tel. 246071/72) kun je lijsten krijgen van kampeeradressen in en rondom Berlijn. Wie toch een beetje in de natuur wil zitten, kan het best een camping zoeken aan de Große Müggelsee in Köpenick. Inlichtingen bij: Fremdenverkehrsverein Köpenick e.V., Alt Köpenick 34, Köpenick, tel. 6557550/51, fax 6514598, e-mail: [email protected].
Het maken van een culinaire wereldreis in een stad als Berlijn is een fluitje van een cent. Naast de vertrouwde Berlijnse keuken rukt het exotische (in het pikkedonker of liggend als de Romeinen!) en snelle eten onweerstaanbaar op. Kenmerkend voor de nieuwe stijl is bijvoorbeeld een Grieks restaurant aan de Käthe-Kollwitz-Platz in voormalig Oost-Berlijn, dat wordt gesponsord door het Praagse biermerk Staropramen, of Nocti Vagus Dunkelrestaurant aan Saarbrücker Straße 36–38 in Prenzlauer Berg, waar je in het pikkedonker kunt eten, zodat je je nog beter op de kwaliteit van het eten kunt richten (reserveren aanbevolen: tel. 74749123, e-mail: [email protected]).
Ontbijt
Echt Berlijns is het ontbijt. Ontbijten kun je in Berlijn 24 uur per dag en er is geen tijdstip waarop vreemd wordt opgekeken bij een dergelijke bestelling. In bruine cafés worden de beste ontbijten klaargemaakt, afhankelijk van wie er in de keuken staat en wat die persoon de vorige avond heeft uitgespookt. Een Berlijns ontbijt bestaat uit muesli, vanillekwark, vruchtensap, ei, camembert, koffie, melk, twee soorten brood enzovoort. Het houdt de toerist urenlang op de been. Aanbevolen ontbijtgelegenheden zijn:
• Café Voltaire, Stuttgarter Platz 14,
Charlottenburg, 
Charlottenburg (in het weekeind 24 uur per dag, tientallen
ontbijten);
• Barcomi’s Deli, Sophienstraße 21 (2de
binnenplaats, Mitte
Hackescher Markt;
• Schwarzes Café, Kantstraße 148,
Charlottenburg, en
Zoologischer Garten.
Berlijnse keuken
De Berlijnse keuken serveert voornamelijk Hausmannskost (stevige, niet al te verfijnde burgerkost), dus vooral Boulette (gehaktballen met uitjes) vergezeld van een Berliner Weiße. Een paar adressen:
• Alter Dorfkrug Lübars, Alt-Lübars 8,
Reinickendorf, 
222;
• Blauer Engel, Gotenstraße 1, Schöneberg,
Schöneberg, 104, 148, 187, 204;
• Großbeerenkeller, Großbeerenstraße 90,
Kreuzberg,
Yorckstraße;
• Mutter Hoppe, Rathausstraße 21, Mitte,
Klosterstraße;
• Zum Nussbaum, Am Nussbaum 3, Mitte,
Klosterstraße;
• Zur Rippe, Poststraße 17, Mitte,
Klosterstraße.
Toprestaurants
Toprestaurants waar je zonder reservering nauwelijks kans op een tafel maakt, zijn:
• Aigner aan de Gendarmenmarkt,
Französische Straße 25, Mitte, tel. 203751850, fax 203751859,
e-mail: [email protected],
Französische Straße;
• Lorenz Adlon, Unter den Linden 77, Mitte,
heeft slechts 24 plaatsen en is geopend: di.–za. 18–23 uur, e-mail:
[email protected]; er is
ook een iets minder exclusief restaurant met plaats voor 150 eters;
tel. 2261-0, fax 22612222, Unter den Linden;
• Margaux, Unter den Linden 79, Mitte, tel.
22652611, fax 22652612, e-mail: [email protected], zo.
gesloten, Unter den
Linden;
• First Floor in Hotel
Palace aan de Budapester Straße 45 heeft een Michelinster, tel.
25021020, fax 25021161, e-mail: [email protected], en
Zoologischer Garten.
‘Buitenlands’ eten
Het aanbod aan buitenlandse eetgelegenheden is,
zoals zoveel in Berlijn, overweldigend. Aan en ten noorden van de
Savignyplatz zitten tal van Italianen en bistro’s, in Kreuzberg kun
je uiteraard de oriëntaalse keuken proberen – en dat is veel meer
dan alleen maar Döner kebab. In en rond de Kurfürstendamm eet je
chic, of heerlijk ordinair een Currywurst ( p. 167), en in het oosten kun je uit
allerhande eetgelegenheden kiezen in en rondom de Hackesche Höfe en
de KätheKollwitz-Platz.
• Mar y sol is een populair Spaanse
restaurant en tapasbar aan de Savignyplatz 5. Reserveren, ook op
doordeweekse dagen, is een must. Tel. 3132593, Savignyplatz;
• Liebermanns Restaurant und Café,
Lindenstraße 9–14, Kreuzberg is een joods specialiteitenrestaurant
in het Joods Museum, tel. 25939760, fax 25939785, e-mail: [email protected]; ma. 18–22 uur
oriëntaals ‘All-you-can-eat-menu’ met joodse livemuziek, Hallesches Tor en Kochstraße,
129, 240, 341;
• Café Club ∏ACTEPNAK (Pasternak),
Knaackstraße 22–24, Prenzlauer Berg, Russisch restaurant; tel. en
fax 4413399, dag. 10–2 uur, Senefelderplatz;
• Hard Rock Café, Meinekestraße 21,
Charlottenburg, bekend bij liefhebbers, Kurfürstendamm en Uhlandstraße;
• Spree-Athen, Leibnizstraße 60,
Charlottenburg, Oud-Berlijnse gezelligheid met zangers wier
repertoire reikt van straatliederen tot Franse chansons en
jarentwintighits,
Savignyplatz,
Adenauerplatz.
Berlijn kent ruim 360 adressen waar regelmatig kunsttentoonstellingen worden gehouden. Volgens de samensteller van de Berliner Kunst Kalender zijn er dagelijks naar schatting 250 exposities, spontane vernissages bij mensen thuis of op hun kantoren uiteraard niet meegerekend. Er zijn grofweg twee categorieën galeries: de geëtableerde, die vooral in dure panden in Charlottenburg, Tiergarten en Wilmersdorf zijn gevestigd, en de ‘alternatieve’, in met name Kreuzberg, Friedrichshain en Prenzlauer Berg. Maar hier geldt natuurlijk dat het aantal dat niet te plaatsen is, waarschijnlijk het grootst is.
De langste openluchtgalerie (1,2 km) is de East Side Gallery in de Mühlenstraße (Friedrichshain) ter hoogte van de Oberbaumbrücke. Verscheidene kunstenaars uit verschillende landen schilderden hier omstreeks 1989/1990 op een restant van de Muur hun impressies van Berlijn na de val van de Muur. Maar wat een ironie: voor de herdenking in november 2009 van 20 jaar val van de Muur werd de onderkomen Muur schoongespoten en weer opgelapt. Maar zonder graffiti zal hij nooit blijven.
In het oostelijke stadsdeel bruist het op artistiek gebied misschien wel meer dan in westelijk Berlijn. Eén ‘werkplaats’ in Prenzlauer Berg springt eruit: de KulturBrauerei in de vroegere Schultheissbrauerei, een cultureel centrum waar iedereen, geheel in de traditie van Joseph Beuys, kunstenaar kan zijn. Er is tevens een theater van en door gehandicapte kinderen.
Voor actuele informatie kun je het best kijken in de uitgebreide agenda’s van zitty en tip.
Overal in Duitsland zijn in december kerstmarkten, de ene nog uitbundiger en uitgestrekter dan de andere. Op de volgende plaatsen in Berlijn kun je terecht voor die typische Weihnacht-ambience, al dan niet met een glas gloeiende Glühwein:
• tegenover het Schloss Charlottenburg;
• in de KulturBrauerei in Prenzlauer Berg;
• tegenover de Gedächtniskirche in de West-Berlijnse City;
• op de Gendarmenmarkt in Mitte;
• op de Potsdamer Platz in het Sony Center;
• tussen de Jannowitzbrücke en de Alexanderplatz.
Zoals in elke grote plaats met een lange geschiedenis, zijn er in Berlijn diverse begraafplaatsen waar links en rechts beroemdheden liggen begraven. De begraafplaatsen zijn bijna allemaal dagelijks geopend tussen 8 en 16 uur (of van 8 uur tot zonsondergang). Op joodse begraafplaatsen is het dragen van een hoofddeksel voor mannen verplicht.
• Alter St.-Matthäus-Kirchhof,
Großgörschenstraße 12, Schöneberg, Yorckstraße. Onder anderen de gebroeders
Grimm, Claus Schenk graaf von Stauffenberg.
• Dorotheenstädtischer und
Friedrichswerderscher Friedhof, Chausseestraße 126, Mitte,
Zinnowitzer Straße.
Onder anderen Schadow, Schinkel, Fichte, Borsig en Brecht.
• Dreifaltigkeits-Kirchhof I, ingang
Mehringdamm en Zossener Straße, Kreuzberg, Mehringdamm. Onder anderen familie
Mendelssohn-Bartholdy.
• Dreifaltigkeits-Kirchhof II,
Bergmannstraße 39/41, Kreuzberg, Gneisenaustraße. Onder anderen Gropius,
Mommsen, Ranke, Schleiermacher en Tieck.
• Friedenauer (Städtischer) Friedhof,
Stubenrauchstraße 43–45, Wilmersdorf, Wilmersdorf. Onder anderen Marlene
Dietrich.
• Invalidenfriedhof, Scharnhorststraße 33,
Mitte, Zinnowitzer
Straße. Onder anderen de Pruisische generaals von Scharnhorst (graf
gemaakt door Schinkel) en von Seeckt.
• Jerusalems- und Neue Kirchengemeinde III,
Mehringdamm 21,
Kreuzberg, Mehringdamm.
Onder anderen Adelbert von Chamisso, E.T.A. Hoffmann.
Joodse begraafplaatsen
• Joodse begraafplaats Prenzlauer Berg,
Schönhauser Allee 23, Prenzlauer Berg, Senefelderplatz. Onder anderen diverse telgen
van het Ullstein-geslacht, Gustav Meyerbeer en Max Liebermann.
• Weißensee, Herbert-Baum-Straße 45,
Weißensee, 
2, 3, 4, 13,
23. Grootste joodse begraafplaats van Europa. Onder anderen Max
Hirsch, Lina Morgenstern, Herbert Baum. Monumenten ter herinnering
aan 1933–1945. Op joodse feestdagen gesloten.
• Luisenstädtischer
Kirchhof I, Südstern 8–12, Kreuzberg, Südstern. Onder anderen Gustav
Stresemann.
• Waldfriedhof Zehlendorf, Potsdamer
Chaussee 75-77, Zehlendorf, 211. Onder anderen Willy Brandt, Ernst Reuter
en Erwin Piscator.
• Zentralfriedhof Friedrichsfelde,
Gudrunstraße, Lichtenberg, en
Lichtenberg. Onder anderen Rosa Luxemburg, Karl Liebknecht.
Berlijn voor en met kinderen
Weinig steden zijn zo kindvriendelijk als Berlijn. Ouders en scholen doen er alles aan om tussen de hoge, stedelijke bebouwing kinderspeelplaatsen, verkeersluwe zones en Kitas (Kindertagesstätten; oftewel kinderdagverblijven) van de grond te krijgen. Bovendien is er zoveel groen in en rondom Berlijn dat je nooit ver hoeft te reizen om het stedelijk gewoel te ontvluchten en een paar bomen en grasvelden te zien.
Ook hier spelen de voorzieningenleveranciers (touroperators, hotelmanagers, speeltuineigenaren enzovoort) handig op in en stellen een rijk geschakeerd palet van mogelijkheden beschikbaar.
Uitgaan
• de dierentuin bij Bahnhof Zoo is heel ruim uitgelegd en de dieren en hun behandeling worden educatief en pedagogisch volledig verantwoord gepresenteerd; datzelfde geldt voor de dierentuin in oostelijk Berlijn, Tierpark Friedrichsfelde in Lichtenberg. En natuurlijk willen alle kinderen (en ouderen) Knut, de eens jonge ijsbeer, zien;
• StattReisen Berlin (www.stattreisenberlin.de) organiseert rondleidingen voor kinderen vanaf 8 jaar rond de thema’s ‘Emils nieuwe detective’, ‘Hoe komt de beer in het Berlijnse stadswapen’ en ‘Voor en achter de Muur’. Inlichtingen bij StattReisen Berlin, Malplaquetstraße 5, tel. 4553028, fax 45800003, e-mail: [email protected]. Geopend: ma.–vr. 9–17 uur;
• kindertheater heeft in Berlijn ook een lange traditie, en dat komt vooral door het Grips Theater, waar toneelstukken voor kinderen vanaf 5 jaar op het programma staan. Het theater ligt aan de Altonaer Straße 22, Tiergarten, tel. 3977477, fax 39747428, www.gripstheater.de;
• kijk ook eens goed bij de minitips in tip en zitty, waar clowns zich aanbieden, waar je adressen vindt voor yogalessen voor kinderen vanaf 7 jaar, of Ierse dansles, tal van babysitters zich aanbieden, je kind vanaf vier jaar ‘multisensorisch’ Engels kan leren enzovoort;
• de moderne Berlijnse babysit komt ook in het hotel als het nodig is, en er is zelfs een Kinderhotel in Berlijn, Kinderinsel geheten, in de Eichendorffstraße 17, tel. 41716928/38, fax 41716948, hotline: 0177-6235914.
Kinderinsel past op je kinderen en organiseert voor hen leuke tochten in en om Berlijn. Voor het volledige, uitgebreide pakket: zie internet www.kinderinsel.de.
Winkels
In Berlijn zijn tal van speciaalzaken op de meest onwaarschijnlijke gebieden, dus ook speciaal gericht op kinderen.
• Kinderboekwinkels vind je in Kreuzberg, Anagram, Mehringdamm 50, een van de grootste en beste gesorteerde van de stad; bij Le Matou, Husemannstraße 29, Prenzlauer Berg, kun je ook kinderboeken in andere talen dan Duits vinden;
• speciaalzaken met kinderspeelgoed zijn er natuurlijk ook, zoals Heidis Spielzeugladen, Kantstraße 61, Charlottenburg, met veel speelgoed van hout, en Puppenklinik Renate Herrmann, Prinzenstraße 33, Mariendorf, die alle poppen kan repareren, van gemolesteerde barbies tot verscheurde teddyberen; en aan de Kurfürstendamm 220 vind je het knuffeldierenparadijs bij Steiff in Berlin;
• kinderkleding kun je in Berlijn in alle soorten, maten en prijscategorieën aanschaffen, zoals bij Buddelkiste Ollywood, Hohenzollerndamm 55, Wilmersdorf; heel bijzonder is Hilly’s, aan de Kollwitzstraße 39, Prenzlauer Berg, waar je kinderkleding stijl jaren zeventig kunt kopen, maar waar het personeel ook bemiddelt bij het huren van kinderstoeltjes voor auto of fiets, een nanny kan optrommelen en je adressen kan geven waar kinderfeestjes worden gehouden; en het zou Berlijn niet zijn als er niet ook nog een winkel is met kinderkleding van ecologisch en gezond materiaal: Mein Apfelbäumchen, Sarrazinstraße 25, Friedenau (www.initiative-naturtextil.de).
• Jugendmuseum Schöneberg, Hauptstraße 40-42, Schöneberg, geopend: wo. en do. 15–18, zo. 14–18 uur; alles in deze oude villa is geel (internet www.mitten-in-berlin.de/museen/berlin01.htm);
• Kinder & Jugend Museum Prenzlauer Berg in de voormalige Eliaskirche, Senefelderstraße 6, Prenzlauer Berg; veel dingen zelf doen;
• Kindermuseum Labyrinth, Fabrik Osloer Straße 12, Wedding, geopend: ma.–vr. 9–13, wo. 14–16 uur (internet www.kindermuseum-labyrinth.de).
Wie wat tijd over heeft, of even uit de stad weg wil, heeft een keur aan mogelijkheden, maar ook hier is duidelijk een hiërarchie aan te brengen in wat je per se moet zien en wat leuk is meegenomen. Alle uitstapmogelijkheden liggen in de deelstaat Brandenburg, die over een eigen, zeer informatief verkeersbureau beschikt, TMB Informationsund Buchungsservice Reiseland Brandenburg, Am neuen Markt 1 – Kabinetthaus, D-14467 Potsdam, Hotline 0331-2004747, fax 0331-2987328, e-mail: [email protected], internet www.reiseland-brandenburg.de.
Potsdam
Boven aan de lijst prijkt het prachtige Potsdam, de hoofdstad van de deelstaat Brandenburg en de oude kazernestad van Pruisen, met zijn Krongut Bornstedt, het Holländische Viertel en Russische Kolonie Alexandrowka, een eigen Brandenburger Tor, het Filmmuseum Babelsberg en natuurlijk het uitgestrekte landgoed van Frederik de Grote, Sanssouci. In dat park met zijn talrijke kastelen, schitterende tuinen en recreatiemogelijkheden kun je makkelijk een hele dag ronddwalen en genieten.
SCHLÖSSER UND GÄRTEN POTSDAM SANSSOUCI, Postfach 601462,
14414 Potsdam, tel. 0331-9694200. POTSDAM TOURISMUS GmbH,
Friedrich-Ebert-Straße 5, tel. 0331-275580, fax 0331-2755899,
e-mail: [email protected].
FILMPARK BABELSBERG, August-Bebel-Straße 26–53, 14482 Potsdam-Babelsberg, tel. 0331-7212755, fax 0331-7212737, e-mail: [email protected], internet www.filmpark.de.
Het Spreewald bestaat uit een waterwegennet van wel 1000 km dwars door de bossen ten zuidoosten van Berlijn met ruim 300 bevaarbare stroompjes. Als je die per boot wilt verkennen, kun je het best naar de plaatsjes Lübben, Lübbenau, Schlepzig en Burg gaan, waar kano’s en andersoortige bootjes worden verhuurd.
TOURISMUSVERBAND SPREEWALD, Lindenstraße 1, 03226 Raddusch,
tel. 0354-3372299, fax 0354-3372228, e-mail: [email protected],
internet www.spreewald.de.
Niederfinow
Een tocht naar dit plaatsje op ca. 50 km ten noordoosten van Berlijn is de moeite waard als je ook eens buiten België een scheepslift (Schiffshebewerk) in bedrijf wilt zien. Hier worden schepen in een lift over een hoogteverschil van 36 m getild tussen de Oder en het Oder-Havelkanaal.
SCHIFFSHEBEWERK, Hebewerkstraße 1, 16248 Niederfinow, tel.
0333-6670377, fax 0333-6670378, internet www.schiffshebewerk.de.
Berlijn is een grote stad en prijkt niet op een prominente plaats in de lijst veiligste steden van Duitsland. Maar wie een beetje oplet en de verkeerde plekken op bepaalde tijdstippen weet te mijden, hoeft zich in Berlijn niet onveiliger te voelen dan in zijn eigen woonomgeving. Echte no-go-areas zijn er in de binnenstad niet. Wel moet je als toerist natuurlijk voortdurend verdacht zijn op zakkenrollers.
Volgens de politie van Berlijn doe je er verstandig aan Bahnhof Zoo, de Alexanderplatz en de Breitscheidplatz ’s nachts te mijden. De politie mag daar preventief fouilleren, straatverboden opleggen en zonder aanleiding om identiteitspapieren vragen.
De Breitscheidplatz, de Kottbusser Tor en de Hasenheide staan bekend als plekken waar gedeald wordt.
Prostitutie, Straßenstrich, komt ’s avonds en ’s nachts voor op de Oranienburger Straße, de Straße des 17. Juni (tussen Siegessäule en Brandenburger Tor) en de hoek Kurfürstendamm, Potsdamer Straße.
Voor hulp, zie de telefoonnummers op p. 199).
• Bannas, Günter, Klaus Broichhausen et al. (red.), Der Vertrag der deutschen Einheit, 1990.
• Beevor, Antony, Berlijn. De val 1945, 2002.
• Biermann, Wolf, Voor mijn kameraden, 1976.
• Biermann, Wolf, Paradies uff Erde, 1999.
• Biermann, Wolf, Über Deutschland. Unter Deutschen, 2002.
• Bruyn, Günter de, Mein Brandenburg, 1993.
• Bruyn, Günter de, Verschoven stad. Een jeugd in Berlijn, 1993 (1992).
• Bruyn, Günter de, Unter den Linden, 2003.
• Coburg, Götz von (red.), Die Mauer und ihr Fall, 1992.
• Döblin, Alfred, Berlin Alexanderplatz, 1980 (1929).
• Eckhardt, Ulrich (red.), Journal zum Fest der Einheit am 3. Oktober 1990, 1990.
• Eckhardt, Ulrich (red.), Berlin: offene Stadt. Die Stadt als Ausstellung, 2001.
• Fromm, Bella, Bloed en banketten, 1991.
• Gaede, Peter-Matthias (red.), GEO Special Berlin, 2002.
• Gans, Jacques, Berlijns dagboek 1931–1933, 1980.
• Güttler, Peter, et al. (red.), Berlin Brandenburg. Ein Architekturführer, 1990.
• Kershaw, Ian, Hitler. 1889–1936 Hubris, 1998.
• Kershaw, Ian, Hitler. 1936–1945 Nemesis, 2000.
• Merseburger, Willy, Willy Brandt 1913–1992. Visionär und Realist, 2002.
• Metcalfe, Philip, 1933, 1989.
• Nooteboom, Cees, Berlijnse notities, 1990.
• Ohff, Heinz, Peter Joseph Lenné, Berlijn, 1989.
• Oudesluijs, Diedericke M., Holländer an der Havel, Berlijn, 19922.
• Peltzer, Ulrich, Teil der Lösung, Berlijn, 2007
• Rankema, Harm (red.), Tussen Elbe en Oder. Wegwijs in de DDR, 1988.
• Rave, Rolf, en Hans-Joachim Knöfel, Bauen seit 1900 in Berlin, 1987.
• Read, Anthony, en David Fisher, De val van Berlijn 1936–1945, 1993.
• Schulz, Klaus-Peter, Kurt Tucholsky, 1959.
• Tucholsky, Kurt, Deutschland, Deutschland über alles (met fotomontages van John Heartfield), 1982 (1929).
• Ulrich, Horst, en Uwe Prell (red.), Berlin Handbuch. Das Lexikon der Bundeshauptstadt, 1992.
• Waard, Michèle de, Duitsland achter de schermen. Het wonder van de Berlijnse republiek, 2002.