|
10 |
Een van de meest welgestelde wijken van westelijk Berlijn is, onder andere vanwege de fraaie Jugendstil- en Gründerzeit-panden, het centrum van voormalig West-Berlijn, dat om en nabij de Kurfürstendamm ligt. De veel voorkomende aanduiding ‘Westen’ (zoals in ‘Theater des Westens’ en ‘Kaufhaus des Westens’) heeft overigens niets met de Koude Oorlog te maken. Het Westen was de aanduiding van de Berlijnse stadsuitbreiding die na 1870 plaatsvond, ten westen van de Brandenburger Tor. Het gebied is ruim 30 km2 groot en de grondprijzen hebben er de laatste jaren astronomische proporties aangenomen. Het is de wijk in het voormalige West-Berlijn met het grootste aantal hotels en de chicste winkels.
Bahnhof Zoo
Het verkeersknooppunt van West-Berlijn is Bahnhof Zoo. Met de bouw ervan werd in 1880 begonnen, maar nadat de Kurfürstendamm gereed was gekomen in 1886 en er een nieuw uitgaanscentrum was ontstaan rondom de Kaiser-Wilhelm-Gedächtniskirche, werd het station uitgebreid. Pas in de jaren dertig, ter gelegenheid van de algehele opknapbeurt bij de Olympische Spelen van 1936, werd het zodanig uitgebreid dat S-Bahn, metro en trein er allemaal gebruik van konden maken. Na de bouw van de Muur werd dit het belangrijkste treinstation voor West-Berlijners maar in de jaren tachtig kreeg het een slechte naam als plek waar heroïne werd verhandeld en waar de prostitutie welig tierde (zie Christiane F.’s Wir, Kinder vom Bahnhof Zoo). Het heeft nu nog steeds alle kenmerken (positieve zowel als negatieve) van een groot station in een grote stad. Let overigens op: dit is niet Berlin Hauptbahnhof, want dat is tegenwoordig de Lehrter Bahnhof (zie p. 156).
West-Berlijnse City
Klik op een van de volgende deelkaarten voor een vergroting:
linksboven, rechtsboven, linksonder en rechtsonder.
De nummering van woonhuizen in Berlijn is voor wie nog maar net in Berlijn is, enigszins problematisch, niet in de laatste plaats doordat achter één voordeur soms verscheidene binnenhoven schuilgaan en zich misschien wel zestig individuele adressen bevinden. De bombardementen van de geallieerden tussen 1941 en 1945 en de onvoorstelbare verwoesting van de stad tijdens de laatste dagen van het naziregime hadden bovendien grote gaten in de woonblokken geslagen die dikwijls met meer woningen zijn opgevuld dan dat er hadden gestaan.
Wie op zoek gaat naar een bepaald adres in Berlijn, moet er rekening mee houden dat de huizen per straatzijde als in de vorm van een hoefijzer zijn doorgenummerd, dus met even en oneven nummers naast elkaar (1, 2, 2a, 3 enzovoort). Nummer 1 ligt doorgaans aan de centrumzijde van de straat. Aan het einde van de straat wordt aan de overzijde doorgenummerd om ten slotte te eindigen met het hoogste straatnummer tegenover nummer 1. Onder de straatnaamborden op hoeken staan dikwijls in een klein kader aangegeven welke nummers zich in een bepaald blok bevinden.
Deze straat vormt de verbinding tussen Bahnhof Zoo en de Ernst-Reuter-Platz. Ten noorden ervan ligt het grote complex van de Technische Universität (TU).
Het grote gebouw meteen na de Jebensstraße rechts is het neobarokke Bundesverwaltungsgericht, een van de weinige gebouwen die de bombardementen van het einde van de Tweede Wereldoorlog hebben doorstaan.
Ertegenover ligt het zogenaamde Amerika Haus dat in 1947 werd geopend als ‘U.S. Information Center’. Aanvankelijk deed het dienst als een Umdenkschule voor ex-nazi’s die er de basisbeginselen van democratie kregen bijgebracht (op z’n Amerikaans, natuurlijk). In de jaren zestig, na de bouw van de Muur, werd het een informatiecentrum voor West-Berlijners maar aan het einde van dat decennium richtte alle politieke anti-Vietnamagressie van de APO (Außerparlamentarische Opposition) zich tegen dit bolwerk van amerikanisme.
De grote kubus op de hoek met de Fasanenstraße is sinds 1953 het onderkomen van de Zentrale der Berliner Bank. Bij oplevering gold het als een van de modernste bankgebouwen van Europa en als teken hoe voorspoedig het met West-Berlijn in die tijd ging.
Ludwig-Erhard-Haus
Naast de Industrie- und Handelskammer (IHK) aan de Hardenbergstraße, een gebouw uit 1955, staat in de Fasanenstraße sinds 1998 het Ludwig-Erhard-Haus, ‘ökotechnisch’ ontworpen door de Engelse architect Nicholas Grimshaw. Ludwig Erhard (1897–1977) was onder bondskanselier Konrad Adenauer minister van Economische Zaken en in die rol verantwoordelijk voor het naoorlogse Wirtschaftswunder van de Bondsrepubliek. Van 1963 tot 1966 was hij zelf bondskanselier. Het is een nogal groot uitgevallen bouwwerk, omdat het onderdak biedt aan de beurs van Berlijn – terwijl de grotemensenhandel in effecten en geld natuurlijk in Frankfurt plaatsvindt. De Schnauze had er al snel een bijnaam voor: ‘das Gürteltier’.
Theater des Westens
Op de kruising van Fasanenstraße en Kantstraße ligt links het Theater des Westens, waar veel musicals, opera’s en operettes worden opgevoerd. Het in 1895 gebouwde theater, sinds 2002 eigendom van de Nederlandse theaterproducent Joop van den Ende, vormt het hoogtepunt van een laat-19de-eeuwse architectuuropvatting (pompeuze neorenaissancestijl) waarbij het representatieve element op de eerste plaats kwam. In de kelder was in de jaren twintig van de 20ste eeuw het cabaret Wilde Bühne gevestigd, waarvoor Erich Kästner en Kurt Tucholsky teksten schreven en waar Bertolt Brecht zijn liederen zong.
THEATER DES WESTENS. Kaarten: ma.–za. 11–19, zo. en
feestdag. 14–17 uur. Aanvang: di.–za. 20, zo. 18 uur,
en
Zoologischer
Garten,
Kurfürstendamm, 
100, 109, 110, 145 en vele
andere.
In januari 2003 meldde The Sunday Times dat steeds meer Amerikaanse psychiaters koopwoede als een officiële afwijking beschouwen. Zij overwegen het dwangmatige winkelen als een genetisch bepaalde, psychische ziekte te bestempelen. Mensen die aan deze afwijking lijden, doen er dan ook verstandig aan Berlijn links te laten liggen, want de verleidingen zijn er veel te groot.
In Berlijn is een aantal gebieden met een hoge concentratie winkels, en zelfs een populair-links tijdschrift als zitty komt regelmatig met een speciale editie (zitty shopping) met daarin een overzicht van de beste 1200 (!) adressen in Berlijn op het gebied van mode, interieur, weekmarkten en speciaalzaken (kijk in de kiosken voor een nieuwe uitgave).
Grofweg kun je de stad in twee koopcentra onderverdelen, de westelijke city (rondom de Kurfürstendamm) en de oostelijke city (Friedrichstraße, Alexanderplatz, Nikolaiviertel en Potsdamer Platz). Maar inmiddels zijn er ook echte shopping malls verrezen zoals de Schönhauser Allee Arkaden in Prenzlauer Berg en de Gropius Passagen in Neukölln.
Westelijke City
De tempel van het kapitalisme is in West-Berlijn al sinds 1907 het Kaufhaus des Westens (KaDeWe) aan de Tauentzienstraße 21–24 met 60.000 m2 verkoopoppervlak verdeeld over acht etages. Het is daarmee het grootste warenhuis op het Europese continent. Volgens Berlijners is dit ‘det jrößte, wat et jibt’, en volgens diezelfde Berlijners is hier alles te krijgen; wat ze hier niet hebben, bestaat namelijk niet. Niemand mag voorbijgaan aan de delicatessenafdeling. En als de verleidingen dan te groot zijn geworden, kun je je behoeften meteen bevredigen helemaal boven in het warenhuis in de wintertuin. Een concentratie hypermoderne winkels en vermaakscentra bevindt zich in de Ku’damm Karree en bij de volledig gerenoveerde Neue Kranzlerecke. En natuurlijk zijn alle chique internationale modehuizen en designers prominent vertegenwoordigd op en rond de Kurfürstendamm.
Van recenter datum is Stilwerk aan de Kantstraße, een soort shopping-mall met vier etages met 58 zeer exclusieve winkels van de grote designers van deze tijd.
Oostelijke City
In het oosten van Berlijn schieten de tempels van het kapitalisme als paddenstoelen uit de grond. De ooit spookachtige Friedrichstraße is weer helemaal terug als een van de chicste winkelstraten van Berlijn, een ontwikkeling die begon met de komst van de Galeries Lafayette in 1996. Inmiddels is ter hoogte van de Gendarmenmarkt de Friedrichstadt-Passagen (Quartier 205) gekomen, een doolhof van chique winkels. Verder zijn er tal van zaken aan de Friedrichstraße die de allure van weleer uitstralen, en heeft zich hier Dussmann gevestigd, een van de best gesorteerde boekwinkels van Berlijn.
De winkels aan Unter den Linden richten zich vooral op de internationale jetset en liefhebbers van exclusieve automodellen.
Op de Alexanderplatz kun je terecht in een grote Kaufhof en een gigantische elektronicazaak, voor digitale gadgets moet je in de exclusieve winkels op de Potsdamer Platz zijn.
Interessanter, want minder internationaal en meer typisch Berlijns, is de wijk rondom de Hackesche Höfe en vooral de Neue Schönhauser Straße, waar tal van jongeren proberen een winkel van de grond te krijgen met door henzelf of hun vrienden gemaakte spullen.
Een paar exotische speciaalzaken in dit deel van Berlijn:
• 1. Absinth-Depot, aan de Weinmeisterstraße 4, wil deze drank weer populair maken en heeft een rijk aanbod; geopend: ma.–za. 13–20 uur; internet www.erstesabsinthdepotberlin.de;
• Bonbonmacherei Kolbe & Stecher in de Heckmann Höfe aan de Oranienburger Straße 32, waar je kunt zien hoe de bonbons worden gemaakt. Mit Leckergarantie. Geopend: wo.–za. 12–20 uur, internet www.bonbonmacherei.de;
• Boris Schoenherr in de Sophienstraße 20a maakt zelf houten blaasinstrumenten.
Ten slotte: de grootste rommelmarkt van Berlijn vindt elke zaterdag en zondag plaats van 11–17 uur op de Straße des 17. Juni. Alternatieven zijn de Moritzplatz (za. en zo. 8–16 uur) in Kreuzberg, Am Zeughaus (Am Kupfergraben, tegenover het Museumsinsel, eveneens za. en zo. 11–17 uur) en de grote antiekmarkt aan de Ostbahnhof (Friedrichshain) zo. 9–16 uur.
De Fasanenstraße geldt nog steeds als een van de chicste straten van Berlijn, waar de juweliers naar verluidt extra personeel in dienst hebben genomen om met de BMW van de ‘Schickimickis’ rondjes te rijden totdat mevrouw of meneer een keuze heeft kunnen maken. Want parkeren kunnen zelfs zij niet op en rond de Ku’damm.
In dezelfde straat bevindt zich op nummer 24 het Käthe-Kollwitz-Museum in de Villa Grisebach (1895), genoemd naar de architect van de villa. Het museum geeft een overzicht van grafisch werk, tekeningen en beeldhouwwerken van Käthe Kollwitz (1867–1945).
KÄTHE-KOLLWITZ-MUSEUM. Geopend: wo.–ma. en feestdag. 11–18
uur,
Uhlandstraße en Kurfürstendamm, 109, 119, 129, 219,
249.
Ernaast ligt het Literaturhaus Berlin, met onderin de uitstekende boekhandel Kohlhaas & Company. In de tuin en binnen in dit complex is een restaurant ondergebracht. In het Literaturhaus worden regelmatig interessante lezingen gehouden. De rust die deze plek uitstraalt zo dicht bij de hectische Ku’damm, is ronduit weldadig.
Stilwerk
Via de Kempinski-Passage aan de westzijde van de Fasanenstraße (voltooid in 1993) kom je in de Uhlandstraße en kun je weer teruglopen naar de Kantstraße. Op het kruispunt zie je meteen de modernistische façade van Stilwerk, een winkelpassage die zichzelf sinds haar opening in 1999 aanprijst als ‘Institut für guten Geschmack – Möbel, Einrichtungshäuser, Design’. Binnen kom je in een soort shopping-mall met vier etages met 58 zeer exclusieve winkels van de grote designers van deze tijd.
Plaats en datum waarop de eerste Currywurst in Berlijn werd geserveerd en verorberd, staan vast: 4 september 1949 op de hoek van Kantstraße en Kaiser-Friedrich-Straße. Ze was bereid door de in Koningsbergen (Oost-Pruisen) geboren Herta Heuwer. Het regende die avond pijpenstelen, er was geen klant te bekennen. Uit verveling roerde Herta in haar worstenkraam wat kruiden door de tomatenpuree. Ze proefde en wist: dit is het. De zegetocht van de Currywurst (‘die scharfe Dicke’) in Berlijn was begonnen en inmiddels kan elke praatjesmaker in Berlijn je vertellen waar je de beste Currywurst kunt krijgen. Met of zonder darm.
Zakelijk ging het Herta’s Imbiss na 1949 voor de wind. Tot wel 10.000 worsten per week werden er verkocht. Berlijn is kampioen Currywurstverslinden, op de voet gevolgd door het Roergebied.
Herta hield echter al die jaren de exacte ingrediënten van haar mix voor zich – zelfs haar man kende ze niet noch sauzenmaker Knorr, die haar naar verluidt een vermogen voor het recept bood. Over één ding was ze evenwel altijd duidelijk: er zat geen ketchup in.
Toen de 86-jarige Herta Heuwer op 3 juli 1999 stierf, schreef het weekblad Der Spiegel: ‘Alles hat ein Ende, nur die Wurst hat zwei. Das Rezept für den populären Snack nahm Herta Heuwer, die Berliner Mutter der Currywurst, mit ins Grab.’ Wat Der Spiegel daarbij vergat te melden, is dat ook het Patentamt in München het recept kent, want daar had Herta het al in 1959 laten registreren onder nummer 721319.
De beste plekken om nu een Currywurst te eten, zijn Ku’damm 195, waar het advies luidt om er, très chic, een glas gekoelde champagne bij te drinken, en Konnopke onder de ratelende metroarcade van metrostation Eberswalder Straße.
In de Schützenstraße 70, vlak bij Checkpoint Charlie, is vanaf augustus 2009 een Currywurst Museum gevestigd. En in 2008 ging de film Die Entdeckung der Currywurst in Berlijn in première met Barbara Sukowa in de hoofdrol.
Het eerste ontwerp van de Savignyplatz was van James Hobrecht, die in 1862 bij de toen op gang komende stadsuitbreiding pleitte voor een aantal open pleinen op regelmatige afstand van elkaar die voor de nodige frisse lucht konden zorgen tussen de hoge bebouwing. Soortgelijke pleinen vind je vooral in Prenzlauer Berg (Arkonaplatz, Arnswalder Platz en Helmholtzplatz).
In 1927 werd het plein opnieuw aangelegd en in 1987 nog eens gerestaureerd.
In de laatste decennia van de vorige eeuw was dit plein de ontmoetingsplek van de oude West-Berlijnse Kulturszene, en na de val van de Muur is het dat gebleven, vergelijkbaar met de almaar populairder wordende Hackesche Höfe in voormalig Oost-Berlijn (zie p. 76).
Savignypassage
Volgens de Berlijnse Dienst Stadsontwikkeling blijkt de populariteit van dit plein vooral uit het feit dat de gerenommeerde architectuurboekhandel AEDES, gevestigd in een van de S-Bahn-bogen, zich hier heeft weten te handhaven en in de Hackesche Höfe een nieuwe dependance heeft geopend. In de zuidwesthoek van de Savignyplatz vind je nog een aantal bogen van de S-Bahn die hier hoog boven straatniveau loopt. Op het 12 km lange traject Ost-Bahnhof–S-Bahnhof Charlottenburg zijn er maar liefst 757. In de jaren tachtig werden die gewelfde ruimtes, die tot dan dienst hadden gedaan als opslagruimtes, hier voor het eerst ingericht als hippe winkels, restaurants en cafés. Het sloeg zo aan, dat dit idee werd overgenomen langs andere stukken van de S-Bahn, zoals bij Bahnhof Friedrichstraße en de Nollendorfplatz.
Een leuke eettent aan de noordzijde van het plein is tapasbar Mar y Sol. Tot zes uur ’s ochtends kun je ernaast terecht bij Zwiebelfisch, op nummer 7–8. Veel (voormalig) linkse intellectuelen en collega’s en neven van Koos Koets drinken er de tap leeg. (Let overigens op de b in het woord Zwiebelfisch: het betekent in het Duits een letter in het verkeerde korps.) Er zijn zoals overal veel kranten te krijgen, de keuken is soms buitengewoon goed maar er wordt hier ook heel wat afgetobd.
De 53 m brede Kurfürstendamm werd in 1876 aangelegd in de overwinningsroes van de gewonnen Frans-Duitse oorlog en moest de Champs-Elysées van Berlijn worden. Het is een van de indrukwekkendste winkelstraten van Berlijn geworden, waar de nodige (kinderen van) emigranten uit Oost-Europa vroeger voor de rijkdom hebben gezorgd (let op de talrijke Poolse en andere niet-Duitse namen op de gevels van de chicste panden: Kempinski, Ostrowski enzovoort) en de huidige emigranten voor grote verliezen zorgen. Iets van zijn oude glans heeft de Ku’damm nog tussen Uhlandstraße en Joachimstaler Straße. Veel West-Berlijners bleven bij de Ku’damm weg, omdat de straat nog steeds overspoeld wordt met toeristen/emigranten uit Oost-Europa die veel minder geld hebben dan de oude clientèle en ook duidelijk andere wensen. Het beroemde koffiehuis Café Möhring op nummer 234 heeft jaren geleden al de deuren moeten sluiten maar Hotel Avant-Garde op nummer 15, waar Joseph Roth zijn beroemde roman Radetzkymarsch schreef, staat er gelukkig nog. Toen het halverwege de jaren negentig ook met de Duitse economie wat beter ging, nam het aantal exclusieve winkels op de Ku’damm weer toe. In sommige winkels wordt zelfs Russisch personeel aangenomen dat de Russische clientèle beter te woord kan staan.
The Story of Berlin
In de Ku’damm Karree op Kurfürstendamm 207–208 is het museum The Story of Berlin gevestigd, waar je een tijdreis door de geschiedenis van Berlijn kunt maken, van de stichting van de stad in 1237 tot heden. Bij deze ‘Erlebnisausstellung der Hauptstadt’ is vooral veel aandacht besteed aan de modernste 3D-technieken, touchscreens en andere moderne multimediale gadgets om de turbulente geschiedenis van de Duitse hoofdstad zicht- en hoorbaar te maken. Een speciale trekpleister vormt een nog volledig operationele atoombunker.
THE STORY OF BERLIN. Geopend: dag. 10–20 uur (om 18 uur
sluit toegang), internet www.story-of-berlin.de,
Uhlandstraße,
Kurfürstendamm,
109, 119, 129, 219, 249.
Symbool voor het verval maar ook voor de nieuwe look van de Kurfürstendamm is de hoek van de boulevard met de Joachimstaler Straße. Hier ligt Café Kranzler, het beroemde ronde Berlijnse koffiehuis dat in 1825 door de bakkersleerling Johann Georg Kranzler op de hoek Unter den Linden en Friedrichstraße was geopend – het pand aan de Ku’damm is van 1963. De afgelopen jaren werd er fel gediscussieerd over de nieuwbouwplannen van toparchitect Helmut Jahn, die was gevraagd mee te werken aan een opwaardering van een van de populairste trefpunten van West-Berlijn. Hij kwam op de proppen met een 16 verdiepingen hoog en 160 m lang glazen kantoorgebouw waarvoor het door monumentenzorg beschermde ronde paviljoen op het koffiehuis zou moeten wijken. Na de val van de Muur ging het slecht met het koffiehuis, en moest het de deuren sluiten. Jahn kreeg zijn zin, maar moest het koffiehuis toch laten staan, inclusief de zo karakteristieke roodwitte markiezen. Gerry Weber, textielhandelaar uit Halle, zag er wel brood in en kocht het koffiehuis. In 2001 ging het weer open, al is het volgens de kenners allang geen Weens koffiehuis meer. In plaats van 450 zijn er nog maar 70 zitplaatsen, het aantal taarten waaruit je kunt kiezen, is eveneens sterk verminderd, maar daar staat – heel modern – tegenover dat je na 18 uur kunt kiezen uit 80 verschillende soorten cocktails.
Jahn zorgde bovendien voor een verbinding voor voetgangers tussen de Kantstraße en Kurfürstendamm waar chique winkels zijn gekomen.
Hier schuin tegenover ligt de Ku’damm-Eck, een groot, in 2001 volledig nieuw gebouwd winkelcomplex met wel tachtig winkels, bioscopen en een wassenbeeldenmuseum.
Rond de Breitscheidplatz ligt het centrum van westelijk Berlijn dat Berlijners dikwijls als City (spreek uit: Tsittie) aanduiden. Midden op het plein staat de Kaiser-Wilhelm-Gedächtniskirche. De Breitscheidplatz is een verkeersknooppunt op de kop van de Kurfürstendamm, Hardenbergstraße, Olof-Palme-Platz en het verlengde ervan de Budapester Straße en de Tauentzienstraße. Het plein is vernoemd naar de sociaaldemocratische politicus Rudolf Breitscheid (1874–1944), die de joodse en sociaaldemocratische oppositie vóór de oorlog in het buitenland mee hielp organiseren en door Vichy-Frankrijk aan de nazi’s werd uitgeleverd, waarna hij in Buchenwald om het leven kwam.
Zoo
De Zoo is als eerste Duitse dierentuin in 1844
ontstaan uit de grote verzameling dieren die Friedrich Wilhelm II
op het Pfaueninsel in de Havel had verzameld. Het ontwerp was van
Peter-Joseph Lenné (
pp.
148-149). Er zijn hier naar schatting
15.400 dieren en 1600 diersoorten. De volière en de verzamelingen
apen en ijsberen zijn de grootste van Europa, de aquaria zijn
wereldberoemd, de opvang van de leeuwen is niet helemaal meer up to
date, maar de onderkomens van bijvoorbeeld de giraffes zijn
exotisch. Zo’n verzameling dieren in het hart van zo’n bruisende
stad als Berlijn blijft heel bijzonder.
ZOO. Geopend: dag. 9–18.30 uur, en Zoologischer Garten,
100, 109, 119,
129 en vele andere.
Knut, Duitslands grootste kleine held
Op 5 december 2006 werd, voor het eerst sinds meer dan dertig jaar, in de Berlijnse Zoo weer een ijsbeer geboren. Het was Knut, die echter samen met zijn tweelingbroer door zijn moeder werd verstoten. Knuts broertje stierf na vier dagen, Knut redde het wel. Hij bracht de eerste 44 dagen van zijn leven in een couveuse door en werd door een medewerker van de dierentuin met de fles grootgebracht. De oproep van een dierenorganisatie hem een spuitje te geven omdat hij toch geen dierwaardig leven in een dierentuin kan hebben en later ook door zijn wilde soortgenoten zou worden verstoten, leidde begin 2007 tot de ongekende populariteit van ijsbeer Knut. De ‘Knutomania’ rondom ‘Cute Knut’, ‘Kuddel-Knut’, ‘Kuschel-Knut’, ‘King Knut’ enzovoort bereikte een voorlopig hoogtepunt toen het ijsbeertje op 23 maart 2007 zijn eerste publieke optreden maakte. Journalisten en fotografen uit de hele wereld, onder wie een grootheid als Annie Leibovitz, kwamen erop af. Het leidde tot dagelijkse Knut-journaals op de Duitse tv, Eisbär-specials van tijdschriften als Vanity Fair, een blog op internet en doorwrochte analyses van wetenschappers over de relatie tussen een jong roofdier met een hoge aaibaarheidsfactor en de zorgen die men zich maakt over opwarming van de aarde, smeltende poolkappen, uitstervende diersoorten en nog veel meer ellende. En waarom iedereen als een blok viel voor het speelse diertje. Geen beweging van de jonge ijsbeer met filmsterallures bleef onvermeld, verslagen van zijn maaltijden en vorderingen in het leven (‘Eisbärbaby Knut absolviert erste Schritte und übersteht klagelos seine erste Spritze’) prijkten op voorpagina’s van serieuze kranten en de commercie draaide overuren om alle knuffeldieren, T-shirts, tassen, dvd’s, liedjes (‘Knut ist gut’) en andere ‘knutomalia’ tijdig aan te slepen. Het aandeel van de Berlijnse Zoo op de beurs steeg met meer dan 100 procent; de dierentuin trok tienduizenden extra bezoekers. Wie een vertederende jonge Knut wil zien, is inmiddels te laat. NOS-verslaggeefster Margriet Brandsma zag het in april 2007 al goed toen ze opmerkte: ‘Nu is hij nog om op te vreten, maar straks vreet hij ons op.’
Europa Center
Aan de oostelijke zijde van de Breitscheidplatz torent sinds de jaren zestig het Europa Center met Mercedesster erbovenop. Toen de Muur er eenmaal stond, waren een hoop dingen duidelijk geworden, niet alleen voor Oost-Duitsers maar ook voor westerse investeerders. In 1963 kwamen Helmut Hentrich en Hubert Petschnigg met het ontwerp van het Europa Center, dat twee jaar later gereedkwam en een regelrechte sensatie was (‘een stad in een stad’). Er zijn twee bioscopen in ondergebracht, ruim honderd winkels, bars, cafés, het cabaret ‘Die Stachelschweine’ en discotheken. Het wateruurwerk midden in het Center is een genoegen om naar te kijken, vooral natuurlijk op het volle uur.
Kaiser-Wilhelm-Gedächtniskirche
In de voor een protestants godshuis zeer rijk gedecoreerde kerk bevond zich een mozaïek met daarop vijfhonderd jaar Pruisische geschiedenis, uiteraard culminerend in de Kaiser (Wilhelm I) zelf. Ze werd gebouwd door Franz Schwechten en ingewijd op 1 september 1895, precies 25 jaar na de slag bij Sedan. In de nacht van 18 november 1943 vloog de kerk in brand en na de oorlog kon men het niet eens worden over sloop of restauratie. Inmiddels noemden de Berlijners de kerk al ‘der hohle Zahn’. In de oude toren is een gedenkhal ingericht waar tegen oorlog en verwoesting gewaarschuwd wordt en opgeroepen tot verzoening. De kerk ernaast is gebouwd door Egon Eiermann en werd voltooid in 1961.
KAISER-WILHELM-GEDÄCHTNISKIRCHE. Geopend: dag. 9–19 uur.
Diensten: zo. 10 en 18 uur, en Zoologischer Garten,
Kurfürstendamm, 100, 109, 119, 129, 146.
Kaufhaus des Westens (KaDeWe)
Aan de Tauentzienstraße ligt de stenen belichaming van westers kapitalisme, het Kaufhaus des Westens (KaDeWe). Net als bij het theater aan de Kantstraße verwijst dat ‘Westen’ niet naar de periode van de Koude Oorlog, maar naar de periode waarin dit pand door ondernemende durfals in de weilanden ten westen van de Brandenburger Tor werd gebouwd. Toen de Muur viel, wilden de Oost-Berlijners wel eens met eigen ogen zien wat daar allemaal te koop is. En ze keken hun ogen uit.
Berlijns beroemdste warenhuis (KaDeWe) werd in 1907 gebouwd door Johann Emil Schaudt op verzoek van het Jandorf-concern. In 1929–1930 werden er twee verdiepingen bovenop gezet en in 1950 werd het gerestaureerd. Het heeft nu een oppervlakte van 60.000 m2 en is daarmee een van de grootste warenhuizen ter wereld. Op de zesde verdieping bevindt zich de afdeling levensmiddelen, die grote faam geniet. (Een paar superlatieven: 400 soorten brood, 1200 verschillende worsten, 125 koks dagelijks in de weer.) Heel fraai is het daarboven gebouwde restaurant ‘Wintergarten’ onder een glazen koepel. Er is plaats voor wel vierhonderd gasten.
Op de Wittenbergplatz ten slotte, aan het einde van de Tauentzienstraße, ligt een van de mooiste metrostations van Berlijn, U-Bahnhof Wittenbergplatz. Het dateert uit 1913 en staat sinds 1980 op de monumentenlijst.