|
6 |
Vóór de Tweede Wereldoorlog was de Potsdamer Platz ’s werelds drukste kruispunt en een van de meest geliefde uitgaanscentra van Berlijn. Na de oorlog en vooral na de bouw van de Muur veranderde deze plek in een desolaat niemandsland tussen twee werelden en ideologieën in. Voor architecten en stedenbouwkundigen was er begin jaren negentig – toen na de val van de Muur de discussies over herinrichting van het plein in alle hevigheid losbarstten – geen grotere uitdaging denkbaar dan de invulling van deze ruimte van bijna 50 hectare. Mensen als Renzo Piano, Helmut Jahn, Richard Rogers, Arata Isozaki en Hans Kollhoff konden zich er flink uitleven.
Na 1994 – toen de plannen voor een reconstructie waren goedgekeurd – veranderde het plein in de grootste bouwput van Europa met een inmiddels torenhoge grondprijs. Acht jaar later kon het plein weer aanspraak maken op zijn vooroorlogse faam van een van de populairste uitgaanscentra van Berlijn. Wie het niet gezien heeft, kan zich geen voorstelling maken van wat hier gerealiseerd is, en wie het wel gezien heeft, geloofde zijn ogen niet. Voor mensen die van uitgaan houden en voor wie van moderne architectuur houdt, is er geen interessantere plek in Berlijn denkbaar.
Voor een goede eerste indruk kun je het best ‘de snelste lift van Europa’ (100 meter in 20 seconden!) nemen naar het Panoramapunkt in de Kollhoff-Tower op de Potsdamer Platz 1, bij het gelijknamige S-en U-Bahn-station.
De weg van de Brandenburger Tor naar Potsdamer Platz is de Friedrich-Ebert-Straße, genoemd naar de eerste president van de Republiek van Weimar. Aan de westzijde strekt zich de immense Tiergarten uit; aan de oostzijde, de voormalige Ministergärten, is een groot aantal gebouwen uit de grond gestampt waar de andere deelstaten van de Duitse Bondsrepubliek hun vertegenwoordigingen hebben. Hier staat ook het niet-onomstreden monument ter nagedachtenis aan de moord op de Europese joden.
Weinig stukken grond hebben de afgelopen jaren in Duitsland zoveel emoties losgemaakt als dit monument. In 1995 schreef de deelstaat Berlijn een prijsvraag uit voor het ontwerp van een ‘Monument ter nagedachtenis aan de moord op de Europese joden’. Maar liefst 500 inzendingen kwamen binnen. De voor- en tegenstanders van een dergelijk monument waren in alle partijen en maatschappelijke geledingen te vinden. Een van de meest prominente tegenstanders van een dergelijk monumentaal (megalomaan?) gedenkteken was toenmalig bondskanselier Helmut Kohl. De bezwaren van Kohl en vele anderen richtten zich niet alleen op de gigantische dimensies van het monument maar vooral op de onhistorische locatie (weliswaar was deze buurt het machtscentrum van de nazi’s, maar het terrein zelf heeft wat dat betreft geen rechtstreekse verwijzing naar het duistere verleden) en op het feit dat alleen de joodse slachtoffers worden herdacht. In 1997 kwam het ontwerp van de Amerikaanse postmoderne architect Peter Eisenman en kunstenaar Richard Serra als winnend uit de bus. Serra trok zich in 1998 nog tijdens de verhitte discussies terug. Het ontwerp waarmee Eisenman in 1999 kwam, bestaat uit een veld met 2711 golvende betonnen zuilen (stèles) die op sommige punten wel 4 m hoog zijn. Ondergronds bevindt zich een informatiecentrum. Het motto van het monument is een tekst van de Italiaanse schrijver Primo Levi, zelf overlevende van het vernietigingskamp Auschwitz: ‘Het is gebeurd, en daarom kan het weer gebeuren. Dat is de kern van wat wij te zeggen hebben.’
Henriette-Herz-Park
Aan de noordzijde van het Sony Center op de Potsdamer Platz, aan de Bellevuestraße waar je het best kunt zien hoe delen van Hotel Esplanade zijn geïntegreerd in de nieuwbouw, ligt het Henriette-Herz-Park, een winnend ontwerp van de Nederlandse beeldhouwer Shlomo Koren en Bruno Doedens van DS-Landschapsarchitecten. Het park is vernoemd naar Henriette Julie Herz (1764–1847), een geëmancipeerde en erudiete Portugese die in Berlijn op jonge leeftijd weduwe was geworden en salons organiseerde waar de grote geleerden van haar tijd op afkwamen (zoals de broers von Humboldt). Het ontwerp van Shlomo Koren bestaat uit een asymmetrisch kruis, een configuratie van scherven van een gebroken bord, en heet ‘Gebroken aarde’. Het moet een contrast vormen met de geordende, geometrische en strakke lijnen van het ‘autoritaire stratenplan’ van de directe omgeving.
Potsdamer Platz en
Kulturforum
Klik op een van de volgende deelkaarten voor een vergroting:
linksboven, rechtsboven, linksonder en rechtsonder.
De bereikbaarheid van het plein is enorm groot door de aanleg van een drie verdiepingen tellend ondergronds S- en U-Bahnstation. Bij de stationsingang zijn drie grote torens verrezen als een soort toegangspoort aan weerszijden van de Potsdamer Straße die dwars over het plein loopt; links, tussen het Tilla-Durieux-Park en de Alte Potsdamer Straße, is dat de toren van een driehoekig glazen kantoorgebouw dat deel uitmaakt van het Daimler-Chrysler-Areal. Het is een ontwerp van de Italiaanse architect Renzo Piano (bekend in Nederland van onder andere New Metropolis in Amsterdam). Piano maakte ook het Theater am Potsdamer Platz, dat eigendom is van Joop van den Endes Stage Entertainment.
De middelste, 101 m hoge kantoortoren maakt eveneens deel uit van het Daimler-Chrysler-Areal en is een ontwerp van Hans Kollhoff (bekend van onder andere het woongebouw Piraeus op het Amsterdamse KNSM-eiland).
De glazen, halfronde bureautoren rechts, een ontwerp van de Amerikaanse architect van Duitse afkomst Helmut Jahn, is 103 m hoog en vormt de hoekpijler van het erachter gelegen Sony Center.
Tilla-Durieux-Park
Vanaf de Potsdamer Platz tot aan de noordoever van het Landwehrkanal strekt zich in zuidelijke richting het Tilla-Durieux-Park uit. Hier lagen vroeger de rails van en naar de Potsdamer Bahnhof. Het park is vernoemd naar de veelzijdige toneelspeelster Tilla Durieux (pseudoniem van Ottilie Godeffroy; 1880–1971), die onder andere bij Max Reinhardt en Erwin Piscator in Berlijn speelde, in 1934 voor de nazi’s uit Duitsland vluchtte maar in 1952 terugkeerde om weer furore te maken als onder andere Hedda Gabler in het gelijknamige stuk van Henrik Ibsen.
De inrichting van het park komt voor rekening van de Nederlanders Bruno Doedens en Maike van Stiphout van DS-Landschapsarchitecten. Zelf omschrijven ze het als volgt: ‘Eén grote, eenvoudige ingreep brengt de ruimte tot leven: de lange grasmat draait om zijn as en verheft zich flink boven het maaiveld. In elk seizoen heeft het park andere stemmingen, zoals een sneeuwwit sculptuur in de winter, een mistige weide in de herfst en een bloeiende vlakte in de lente. Het karakter van het park verandert al wandelend, van een besloten ruimte naast het hoge gedeelte tot weidsheid naast het vlakke deel. Het park is vrije ruimte. Alleen de vijf grote wippen in het midden dicteren het gebruik. Zij laten de mensen kantelen met het grasveld.’
De westzijde van het park wordt van noord naar zuid gevormd door de Linkstraße met kantoorgebouwen van de Britse architect sir Richard Rogers, het zogenaamde Grimm-Haus van Ulrike Lauber en Wolfram Wöhr, en ten slotte de Zentrale der Berliner Volksbank van Steffen Lahmann en Arata Isozaki.
Fietsen in Berlijn
Berlijn is in verschillende opzichten bijzonder geschikt om per fiets te verkennen: er zijn nauwelijks heuvels en het stadsbestuur en een paar fietsersbonden doen er de laatste jaren alles aan om het fietsers naar de zin te maken. Alle grote doorgaande wegen zijn inmiddels van fietsbanen voorzien en er komen steeds meer richtingaanwijzers en speciale routes voor fietsers in de stad.
Een tweede argument om de stad per fiets te verkennen, is de enorme uitgestrektheid van de Duitse hoofdstad. Iedereen die Berlijn wel eens te voet of per metro heeft gedaan, kan dat nog nahijgend bevestigen. Een bezoek aan de West-Berlijnse City en het Museumsinsel op èèn dag is voor de meeste wandelaars te veel van het goede. Ook op dit gebied – maar dat ligt aan de vestiging van de Technische Universität in de stad – kan internet weer van pas komen, want op het adres www.bbbike.de kun je opgeven hoe je vanaf je woon-/logeeradres ergens anders kunt komen. Het computerprogramma kiest dan uit meer dan 10.000 mogelijkheden de beste fietsroute. Als je niet over kinderkopjes wilt rijden, kun je dat aangeven.
Omdat ruim 30 procent van het stadsoppervlak bestaat uit meren, bossen en rivieren, kun je meestal de drukte van de stad makkelijk ontwijken en in de grote merengebieden in het westen (Grunewald) en oosten (Großer Müggelsee) prachtige fietstochten maken. In de parken mag je doorgaans op de brede paden en wegen fietsen en in de stad op trottoirs.
Wil je een flink stuk buiten Berlijn gaan fietsen, dan kun je overwegen de fiets in S- of U-Bahn mee te nemen en vanaf bijvoorbeeld het eindpunt van een lijn terug te fietsen naar Berlijn of daar in de buurt wat rond te rijden (denk eens aan Potsdam of Köpenick). In de kaartjesautomaten op de perrons kun je een kaartje voor je fiets kopen. Wie over een WelcomeCard beschikt, mag zijn fiets gratis meenemen. Ten slotte zijn in de boekhandel tal van actuele publicaties te vinden met fietsroutes door Berlijn en omstreken.
Verhuur
Niet iedereen zal een fiets mee naar Berlijn nemen, maar geen nood: er bestaat een groot aantal mogelijkheden een fiets te huren. Een van de grootste spelers op deze markt is sinds 2002 de Deutsche Bahn. De Duitse spoorwegen hebben de service Call-a-Bike’ opgericht en door de hele stad ’s zomers honderden moderne, instelbare fietsen uitgezet. Het is een modernere versie van het oude Amsterdamse wittefietsenplan, al zijn de fietsen nu metalliek van kleur met rode kunststoffen afwerking en een hypermodern slot. Zie je zo’n fiets staan, dan kun je met je gsm het telefoonnummer van Call-a-Bike bellen dat met grote letters op de fiets staat vermeld (07000 5 22 55 22). Elke fiets is afgesloten met behulp van een elektronisch slot dat met een cijfercode kan worden geopend. Knippert het groene lampje van het slot, dan is de fiets beschikbaar. Om de ontsluitings-code te krijgen, bel je het nummer met je gsm, en wordt je gevraagd een aantal gegevens door te geven, waaronder een creditcardnummer. Kloppen de gegevens, dan krijg je de viercijferige code, kun je het slot openen en wegfietsen. Je kunt nu de fiets op twee manieren weer afsluiten: op de ene manier kun je na afloop het slot weer gewoon openen en verder fietsen (maar dan blijft de meter wel doorlopen) of je kunt hem zo afsluiten dat je hem daarna niet meer kunt gebruiken (en dan stopt de meter). Voor meer informatie, zie internet www.callabike.de.
Call-a-Bike is overigens niet de enige, en zeker niet de goedkoopste verhuurder van fietsen. Op de volgende adressen kun je ook terecht:
• Hackesche Höfe, Rosenthaler Straße 40/41, Mitte, geopend: ma.–vr. 10–19, za. 10–16 uur; hier kun je ook de knettergekke ‘Conference Bike’ huren waarop je met zes personen kunt plaatsnemen met de gezichten naar elkaar toe;
• Bergmannstraße 5–7, Kreuzberg, geopend: ma.–vr. 10–19, za. 10–15 uur;
• Auguststraße 29a, Mitte, geopend: ma.–vr. 10–19, za. 10–15 uur;
• Bahnhof Friedrichstraße, Friedrichstraße 141/142, Mitte, geopend: ma.–vr. 8–20, za., zo. en feestdag. 10–16 uur;
• Pedal-Power, Großbeerenstraße 53, Kreuzberg, geopend: ma.–vr. 10–18.30, za. 11–14 uur;
• Fat Tire Bike Rentals, tussen Funkturm en Subway op de Alexanderplatz, en op de Hardenberg Platz bij Bahnhof Zoo, geopend: dag. 9.30–18 en ’s zomers 9.30–20 uur.
|
|
Ten slotte voor de echte liefhebber: bij Krüger aan de Lychener Straße 26 in Prenzlauer Berg is een Fahrradkneipe, waar je onder het genot van een lekker glas bier een eind weg kunt kletsen met hobbygenoten over alles wat met fietsen te maken heeft. Geopend: dag. 12–3 uur.
Wat bij binnenkomst in het Sony Center onmiddellijk opvalt, is de imposante dakconstructie van staal en glas van Helmut Jahn die geen middenpijler heeft en als een reusachtige tent lijkt te zweven. De gebouwen zijn er gegroepeerd rondom een ovaal, het Forum (Sony Plaza geheten), en bieden onderdak aan woningen, bioscopen, restaurants, winkels en cafés. Het hele complex is geconcipieerd als een mengeling van wonen, werken en entertainment (zoals vroeger de binnenplaatsen in de huurkazernes). Heel bijzonder is ook hoe de historische façade en de zogenaamde ‘Kaisersaal’ en ‘Frühstückssaal’ van het vroegere Hotel Esplanade in de glazen constructies zijn geïntegreerd. In het complex is een IMAX-3D-filmzaal en een Filmmuseum met 16 zalen met thematische exposities rond Marlene Dietrich, Heinz Rühmann, Hildegard Knef en wisselende tentoonstellingen, multimediazalen enzovoort.
FILMMUSEUM BERLIN. Geopend: di.–zo. 10–18, do. 10–20
uur.
De mooiste benen en mooiste stem van Duitsland
Maria Magdalena von Losch (1901–1992) werd geboren in Berlijn Schöneberg, in de Leberstraße 65, waar in november 1992 een plaquette ter nagedachtenis aan haar werd onthuld. Wereldberoemd werden zij en haar benen door haar optreden in de film Der blaue Engel (1930) van Josef von Sternberg, die gebaseerd was op de roman Professor Unrat van Heinrich Mann. Haar optreden ontlokte aan Godfried Bomans de verzuchting: ‘Had mijn vrouw maar èèn zo’n been...’ Kort nadat de film was voltooid, vertrok zij op de vlucht voor de nazi’s naar de Verenigde Staten. Pas na haar dood keerde ze terug naar Berlijn. In Amerika werd zij dankzij von Sternberg binnen de kortste keren de bijna mythische incarnatie van ‘the Vamp’. Zij trad op als chansonnière en toneelspeelster en speelde mee in films als Shanghai Express (1932), Witness for the Prosecution (1957), Judgment at Nurenberg (1961) en met David Bowie in Just a Gigolo (1978). Op het eind van haar leven verbleef zij in Parijs, waar geen camera haar meer mocht filmen.
In 1992 stierf Marlene Dietrich, maar
‘Marlene’ is springlevend in Berlijn. In 1993 flopte aan de
Kurfürstendamm nog een gigantisch opgezette
Marlene-Dietrich-Musical onder de titel Sag
mir wo die Blumen sind, en in december 1993 nog werd haar
graf beklad met de woorden ‘Pelznutte’
(Bontjashoer). Maar in mei 2002 werd haar postuum het
ereburgerschap van Berlijn verleend. Haar laatste rust-plaats
bevindt zich op begraafplaats Friedenau en op haar eenvoudige
grafsteen staan de woorden: ‘Hier steh ich an
den Marken meiner Tage’ (Hier sta ik aan de grenzen van mijn
dagen). Voor de verstokte fans: de Friedenauer (Städtischer)
Friedhof ligt aan de Stubenrauchstraße 43–45, Wilmersdorf.
Wilmersdorf.
Doel bij de ontwikkeling van dit deel van de Potsdamer Platz was het leggen van een verband tussen het westelijk ervan gelegen Kulturforum en de oostelijk gelegen Leipziger Platz. Het winnende ontwerp was ten slotte dat van Renzo Piano en Christoph Kohlbecker. Het hart van dit complex is de Marlene-Dietrich-Platz, met een opvallend musicaltheater en casino. Het ligt op de kop van de Alte Potsdamer Straße.
De zuidzijde van het complex wordt gevormd door het debis-Haus (Daimler-Benz InterServices), dat een groene kubus als logo heeft. In het met glas overdekte atrium komt een permanente tentoonstelling met installaties van de Zwitserse kunstenaar Jean Tinguely (‘Meta-Maxi’), van de Fransman François Morellet (‘Light Blue’) en van de Koreaan Nam June Paiks (‘Nam Sat’).
Heel aardig is ook Weinhaus Huth, aan de Alte Potsdamer Straße. Het is het enige complete bouwwerk dat overgebleven is uit de vooroorlogse tijd, toen dit het bruisende hart van uitgaand Berlijn was. Er is nu onder andere een koffiebar in gevestigd en er is een terras. Vanaf hier kun je de Arkaden in, een groot overdekt winkelcentrum.
Verder zijn er in dit Daimler-Chrysler-Areal nog een bioscoop met 19 zalen, een IMAX-filmzaal en een groot hotel (Hotel Grand Hyatt) dat aansluit bij de vooroorlogse traditie van het plein.