7 Veranderde geestestoestand

Het is niet vreemd om in een andere toestand te geraken. Dat gebeurt de hele tijd. De vraag is of u deze nieuwe toestand gebruikt om een verandering tot stand te brengen.

Richard Bandler en John Grinder Frogs into Princes

In de jaren zestig van de vorige eeuw dachten we dat we onze bewustzijnstoestand door drugs konden veranderen. Niet dat drugs iets nieuws zijn; ook alcohol verandert iemands bewustzijn en die kennis is al bijna net zo oud als de mensheid. Opiaten worden al sinds de eerste eeuw of eerder voor geneeskundige en recreatieve doeleinden gebruikt. Koffie en chocolade veranderen de chemische eigenschappen van de hersenen en dus de bewustzijnstoestand. Sommigen van ons worden beïnvloed door het weer.

Met de introductie van het hindoeïsme en boeddhisme in het Westen zijn enkele basisprincipes van bewustzijnsveranderende praktijken in ons taalgebruik geslopen. We hebben het over een goed of slecht karma (een term uit het Sanskriet). Als we zeggen: ‘Geef me wat ruimte’, bedoelen we eigenlijk: ‘Geef me wat tijd en ruimte om na te denken’.

Nu, aan het begin van de eenentwintigste eeuw, veranderen we onze geestestoestand door middel van televisie, internet en computerspelletjes. Technologie maakt het ons mogelijk een virtuele wereld te betreden en iets te ervaren wat het echte leven sterk benadert. We gebruiken aromatherapie om lichaam en geest te ontspannen. We gebruiken koptelefoons om de buitenwereld uit te sluiten en een andere voor onszelf te creëren. We hebben tientallen methoden om mee te doen of af te haken wanneer we dat willen.

We bereiken zeer regelmatig een andere geestestoestand. Als ik van onderwerp verander, kom ik eerst zelf in een andere geestestoestand en laat u vervolgens hetzelfde doen. Elke keer dat uw gedachten naar een ander onderwerp gaan, bereikt u een andere toestand. Door deze verandering gaan we een relatie met de wereld aan.

Oefening: van geestestoestand veranderen

1 Denk gedurende een minuut aan slechts één ding.

Oké. Was u daartoe in staat, of dwaalden uw gedachten af? Bij de meesten van ons dwalen de gedachten onvermijdelijk af. Aan de andere kant zou u bij de opdracht ‘denk níet aan een rode sportauto’ waarschijnlijk voortdurend allerlei rode auto’s voor u hebben gezien: cabrioletten, kleine sportwagens, felrode Ferrari’s, enzovoort. Uw gedachten zouden misschien zijn afgedwaald naar rode brandweerauto’s, vrachtauto’s en bestelbusjes. U zou misschien zelfs naar een andere kleur zijn ontsnapt, al is het waarschijnlijk dat u bij auto’s en de kleur rood zou zijn gebleven. Is het niet vreemd dat het soms gemakkelijker is om te doen wat niet de bedoeling is?

Ook meditatie is een veranderde geestestoestand. Onderzoek heeft aangetoond dat meditatie de fysieke, mentale en emotionele toestand verandert. Er vinden drie centrale veranderingen plaats en elke heeft zijn eigen emotionele waarde.

1 Het kalmeren van het lichaam komt eerst. Tijdens het mediteren komt het lichaam tot rust. Over het algemeen zit u in een houding die weinig inspanning kost. Sommigen van ons kunnen in lotushouding zitten, met de benen gekruist en de handen uitgestrekt over de knieën. Anderen zullen dat nooit kunnen, maar kunnen toch goed stilzitten. De geest wordt beziggehouden met het vinden van een goede positie. Hierdoor laten we de urgente vragen en problemen los waaraan we even daarvoor nog dachten.

2 Daarop volgt het kalmeren van de geest. Dit is niet zo eenvoudig, maar meestal kunnen we wel voor een paar minuten ontspannen en de dringende zaken in ons leven loslaten. We merken dat de gezichtsspieren zich tijdens dit proces ontspannen. We sluiten onze ogen of laten de huid van ons voorhoofd en onze wangen wat hangen. De onderkaak zakt iets naar beneden. Dit gebeurt allemaal terwijl we onze geest tot rust laten komen.

3 Als derde volgt het concentreren van de aandacht. Als we eenmaal zitten en ontspannen zijn, beginnen onze gedachten af te dwalen. We moeten ons nu ergens op concentreren.

Oefening: afdwalende gedachten

Zoek een prettige plaats om even te zitten. Misschien zit u al en hoeft u zich niet eens te verplaatsen.

1 Ontspan u, leg dit boek weg en richt uw aandacht op deze oefening.

2 Besteed zonder er moeite voor te doen aandacht aan wat u ziet, hoort, ruikt, proeft en voelt.

3 Let erop hoe uw gedachten van het ene naar het andere afdwalen.

U zult tijdens deze oefening ontzettend gemakkelijk afgeleid raken. In slechts dertig seconden was ik mij bewust van het kraken in mijn rug, het geluid van de stoel en van een overkomend vliegtuig, de ventilator in mijn computer, het gevoel van mijn handen die in mijn schoot rustten en zelfs het gevoel van mijn ogen die zich sloten.

Meditatiedoel

De meeste meditatiemethoden zijn erop gericht uw geestestoestand te veranderen. Op het eerste gezicht lijkt dit onmogelijk. Uw geest verandert weliswaar, maar als u gaat zitten en uw geest probeert vrij te maken, komen talloze gedachten bij u binnen om de gezochte rust te verstoren. U lijkt de gewilde gemoedsrust niet te kunnen bereiken.

Het is misschien nuttig om deze veranderde geestestoestand opnieuw te definiëren. Misschien is de definitie te beperkt. Ja, we mediteren om een rustiger, kalme gemoedstoestand te bereiken. Het probleem kan zijn dat we deze toestand hebben gedefinieerd zonder te begrijpen wat ervoor nodig is om deze te bereiken. We hebben andere gemoedstoestanden misschien als slecht bestempeld, omdat ze niet rustgevend en kalm zijn.

We ervaren voortdurend veranderende gemoedstoestanden. Alles wat anders is dan wat we op dit moment voelen, denken en willen, is een andere gemoedstoestand. Medicijnen veroorzaken vaak een andere toestand. Koffie, alcohol, sigaretten en chocolade kunnen onze bewustzijnstoestand veranderen. Warme kleding, koude lucht, een bad, parfum – noem het maar op – leiden allemaal tot verandering.

Als alles een andere geestestoestand teweegbrengt, dan kan het niet zo moeilijk zijn die te bereiken. U hoeft alleen maar voor alles en iedereen open te staan.

We zien nu in hoe gemakkelijk het is om onze geestestoestand te veranderen. Nu kunnen we gaan zoeken naar een manier om een meer ontspannen, kalmere gemoedstoestand te bereiken. Hoe vind ik tussen al die verschillende gemoedstoestanden de juiste om mij beter te voelen, mijn bloeddruk te verlagen of mijn medeleven met anderen te vergroten?

Tot nu toe heeft dit boek u iets geleerd over hoe mensen mediteren en u heeft een idee kunnen krijgen van de aard van concentratie en bewustzijn. U heeft geleerd dat u in de eerste plaats aardig moet zijn voor uzelf en u heeft zelfs gezien hoe u daar een begin mee kunt maken. U heeft iets geleerd over meditatie in zittende houding en welke gedachten en gevoelens dan tot u komen. U begint inzicht te krijgen in de verschillende gemoedstoestanden die typerend zijn voor uw leven. Dat komt omdat de gedachten die opkomen tijdens het mediteren dezelfde zijn, of van dezelfde soort, als de gedachten die de hele dag in u opkomen.

Misschien bent u geneigd een lijstje te maken van de dingen die u beter zou kunnen doen dan mediteren. Misschien denkt u aan dingen die gisteren, vorige week of twintig jaar geleden gebeurd zijn. U denkt misschien aan uw ouders, kinderen, echtgenoot of vrienden. Uw werk komt wellicht geregeld naar voren. Elk probleem dat u bezighoudt, zal zeker op verschillende manieren tot uw geest doordringen. Als deze of soortgelijke gedachten bij u opkomen tijdens het mediteren, wil dat alleen maar zeggen dat u helemaal normaal bent. Welkom in de wereld van veranderde geestestoestanden!

Meditatie gaat niet over het laten verdwijnen van die gedachten. U heeft deze gedachten tenslotte om in staat te zijn uw werk te doen, eten te koken of deel te nemen aan sociale activiteiten. U wilt deze gedachten blijven houden op een ‘wanneer-nodig’-basis. U wilt met meditatie bereiken dat u uw geest kunt ontspannen, zodat u meer zeggenschap heeft over het opkomen van bepaalde gedachten.

Ik heb bijvoorbeeld vrij jong de dood van mijn beide ouders ervaren. Ik was daar erg verdrietig over. Ik dacht voortdurend aan hen. Ik piekerde over dingen die ze wel of niet voor me hadden gedaan en dingen die ik gezegd of gedaan had, die hun pijn hadden gedaan. Ik kon nauwelijks aan iets anders denken, en lukte dat wel, dan voelde ik mij schuldig dat ik mijn ouders vergat. Het is niet nodig uit te leggen dat deze gemoedstoestand erg onprettig was en niet hielp bij het voortzetten van mijn eigen leven.

Enige tijd na hun dood leerde ik mediteren. Ik mediteerde, soms ontspannen, soms niet. Soms was ik redelijk rustig en soms niet. Ik ging zelfs met mijn kinderen naar meditatiesessies. Na verloop van tijd merkte ik dat ik binnen enkele minuten een rustiger gemoedstoestand kon bereiken.

Jaren gingen voorbij.

Toen ik hoorde dat mijn schoonvader plotseling was overleden, liet ik meteen mijn hoofd op mijn bureau zakken en huilde. Twee minuten lang huilde ik heel hard. Toen probeerde ik het telefoongesprek met mijn man voort te zetten. Hij zei: ‘Dat was precies wat ik deed toen ik het hoorde.’ We huilden allebei een paar minuten. Daarna deden we rustig wat we moesten doen. We waren niet vrolijk, maar waren in staat een plan van aanpak te bedenken.

Ik liet me die dag door iemand anders naar huis brengen. Het was erg prettig om met een collega in de auto te zitten en over van alles te kletsen, zodat ik van het directe probleem werd afgeleid.

In de dagen die volgden, merkte ik dat ik kon denken aan de goede eigenschappen van mijn schoonvader. Hij had veel tijd met ons doorgebracht, kwam vaak naar de stad om met ons uit eten te gaan of inkopen te doen en repareerde veel in ons huis. Zowel mijn man als ik misten hem als we aan hem dachten, maar hadden er vrede mee dat hij zonder verder lijden was heengegaan.

Ik ben ervan overtuigd dat de jaren meditatie ertoe hadden bijgedragen dat ik niet ging piekeren over zaken uit het verleden, maar me de goede dingen herinnerde van deze man, die een rol in mijn leven had gespeeld. Verrassend genoeg merkte ik dat ik me plotseling ook de goede dingen van mijn ouders kon herinneren en de negatieve aspecten aan de kant kon schuiven. Ik had de manier waarop gedachten in mij opkwamen veranderd! Ik had de weg gebaand voor de positieve, constructieve en betekenisvolle gedachten, en de valkuilen van de negatieve en vernietigende gedachten van mij af kunnen zetten.

Ik heb echter nog altijd negatieve gedachten, maar ze komen steeds minder vaak voor en zitten mij gedurende kortere tijd dwars. Daarom ben ik tevredener over mijn leven.

oefening: uw hartslag veranderen

Onderzoek heeft aangetoond dat personen hun bloeddruk kunnen verhogen of verlagen door lichamelijke activiteit. Als u wandelt, jogt of hardloopt, verhoogt u uw bloeddruk. Als u weer tot rust komt, valt de bloeddruk terug naar normaal. U kunt op dezelfde wijze uw geestestoestand manipuleren.

1 Neem uw meditatiehouding aan en ontspan u. Adem een paar keer diep in. Voel waar uw lichaam contact met de vloer, de stoel of het kussen maakt.

2 Let op het ritme van uw ademhaling. Leg uw vingers in uw hals en voel uw hartslag.

3 Stel u nu voor dat u met een zware lichamelijke oefening begint. U rent bijvoorbeeld achter uw hond aan een heuvel op. Ren achter hem aan tot boven op de heuvel. Stel u dit voor tot u moe begint te worden.

4 Plaats opnieuw uw vingers in uw hals. Ook al bent u fysiek niet van uw plaats gekomen, toch is uw hartslag sneller geworden. Alleen al het denken aan hardlopen was genoeg om uw hartslag op te jagen.

5 Stel u nu voor dat u uw hond aan de lijn houdt. U begint onder aan de heuvel. U bent niet gehaast en loopt heen en weer. Uw hond snuffelt aan een struik op zoek naar de geur van een ander dier. U bekijkt de kleur van de struik, de stenen en alles wat u verder tegenkomt. U raapt misschien iets op om te bekijken. U voelt de warmte van de zon op uw rug.

6 Leg opnieuw uw vingers in uw hals. U merkt dat uw hartslag opnieuw veranderd is, zonder dat u van uw plaats bent gekomen: hij is weer normaal. Uw ademhaling is rustiger geworden, net als na afloop van een intensieve oefening.

De geest is een krachtig instrument. Hij kan voor of tegen ons werken tijdens onze zoektocht naar rust. Door oefening kunnen we ons gedachteproces reguleren; meditatie maakt deel uit van die oefening.

De rol van medicijnen

Uw arts kan medicijnen voorschrijven voor tal van kwalen. De meeste medicijnen bestrijden de symptomen van de ziekte. Sommige behandelen de kern van het probleem, maar de meeste reduceren de symptomen en geven het lichaam kans zichzelf te genezen. Het is belangrijk om voorgeschreven medicijnen te blijven gebruiken, ook als u intensiever met meditatie bezig bent. U kunt de meditatie uiteraard aan uw arts melden en u kunt afspraken maken over de dosering als uw mentale activiteit verandert.

Sommige natuurlijke geneesmiddelen laten het lichaam een ziekte bestrijden. Zij zijn erop gericht de helende vermogens van het lichaam te stimuleren. Soms lokt een homeopathisch geneesmiddel een emotionele en fysiologische reactie uit. We kunnen dit zien als een teken dat het medicijn zijn werk doet, net als wanneer een regulier medicijn de symptomen vermindert.

Meditatie kan er zeker toe bijdragen dat de behoefte aan medicijnen vermindert. Als uw bloeddruk en cholesterol lager zijn, heeft u minder medicijnen nodig dan voorheen. Als u niet langer last heeft van migraineaanvallen, kunt u uiteraard stoppen met medicijnen daartegen. Het is echter wel handig om nog een tijdje iets achter de hand te houden. Meditatie is niet bedoeld als vervanging van medicijnen. Het is een waardevolle aanvulling op dieetvoeding, beweging en medische zorg.

In een interview op internet zei dr. Dean Ornish:

‘Meditatie is heel goed voor uw hart en voor de rest van uw lichaam. Meditatie kan u in een diepere staat van ontspanning brengen, die nog intenser is dan slaap. Deze diepe ontspanning staat het hart toe te helen... Veel studies hebben aangetoond dat meditatie de bloeddruk kan verlagen, hartritmestoornissen kan verminderen en zelfs los van een dieet het cholesterolniveau kan verlagen. Meditatie is een belangrijk onderdeel in mijn programma om hartziekten tegen te gaan.’¹

Dr. Ornish bevestigt hier dat fysieke heling kan voortkomen uit meditatie, net als de al eerder genoemde emotionele heling. Dit komt omdat uw perceptie van de wereld verandert, of in elk geval uw reactie op de wereld: in plaats van te reageren volgens een vast patroon leert u uw reactie bewust te kiezen.

Hoe vaak moet u mediteren?

In de voorgaande hoofdstukken hebben we gezien dat u geen uren per dag hoeft te mediteren om er baat bij te hebben. Laten we kijken naar bewijs daarvoor. Cary Barbor schreef:

‘Recent onderzoek heeft uitgewezen dat meditatie al bij een sessie van tien minuten tot opvallende resultaten kan leiden. Verschillende studies hebben aangetoond dat bij personen die gedurende korte tijd mediteerden meer alfagolven (de ontspannen hersengolven) werden geproduceerd en dat stress en depressie waren verminderd.’²

In hoofdstuk 1 (Waarom mediteren?) vermeldde ik al dat u geen uren per dag hoeft uit te trekken voor meditatie. Nu toont onderzoek aan dat zelfs tien minuten al een positief resultaat geven. Tien minuten per dag is volgens veel meditatiedocenten veel beter dan één keer per week een uur en tien minuten. We kunnen altijd wel tien minuten vrijmaken. Dat is minder dan een pauze tijdens het werk en een meditatiepauze heeft gezonde voordelen.

‘Ik werd benaderd door jonge beoefenaars van transcendente meditatie die me vroegen hun bloeddruk te meten... wat we ontdekten was ongelooflijk. Door eenvoudigweg hun gedachtepatroon te veranderen, ervoeren de proefpersonen een langzamer stofwisseling en ademhaling, en verminderde de frequentie van hersengolven. Deze veranderingen veroorzaakten het tegenovergestelde van de algemeen bekende ‘vlucht-of-vechtreactie’ en ik noemde het de ‘ontspanningsreactie’.³

In deze studie was een controleperiode opgenomen waarin de proefpersonen stilzaten, maar niet mediteerden. De resultaten suggereren dat u door middel van meditatie lichamelijke reacties op bepaalde gebeurtenissen effectief kunt veranderen. De ‘vlucht-of-vechtreactie’ lokt een adrenalinestoot uit, versnelt de hartslag en kan het bloed voorbereiden op snellere stolling. De ‘ontspanningsreactie’ heeft een omgekeerd effect en kan voortekenen van hartziekten terugdringen.

Oefening: gedachtepatronen veranderen

U heeft ondertussen gemerkt dat u tijdens het mediteren voortdurend door losse gedachten gestoord wordt. Nu is de tijd gekomen dat u een gedachtelijn ontwikkelt. U kunt die bewust kiezen tijdens het mediteren, werken of als u gespannen bent.

1 Ga zitten en ontspan u. Adem een paar keer diep in.

2 Denk aan een plek die u graag bezoekt. Denk aan de kleuren, geluiden en geuren ervan. Merk op dat u zich beter ontspant als u aan deze locatie denkt. Bergweiden behoren tot mijn favorieten.

3 Schrijf de naam van die plaats in uw notitieblok.

4 Denk aan uw favoriete muziek. Dat kan van alles zijn: Bach of the Beatles – zelfs de hardste muziek kan u doen ontspannen als dat is wat u prettig vindt.

5 Schrijf die muziek op uw lijst.

6 Denk aan een kleurenreeks. Kies er een die u rustgevend vindt en schrijf die op. Ik houd van de violette kleur die ik zie als alfagolven aanwezig zijn.

7 Denk aan een gedicht, een citaat, of aan bemoedigende woorden. Schrijf deze op. ‘Ga met de stroom mee’ doet het goed voor mij.

8 Schrijf ook het woord ‘ademen’ op.

9 Schrijf uw notities op een klein kaartje en draag dit bij u in uw portemonnee of tas. Bewaar het bij uw geld; dan komt u het regelmatig tegen en wordt u aan ontspannende dingen herinnerd.

Steeds als u het lijstje leest, zult u zich een kort moment ontspannen. Door oefening zal dit steeds eenvoudiger worden. U zult merken dat deze momenten voelen als het inademen van frisse lucht. En over ademen gesproken, een of twee keer diep ademhalen is genoeg om uw geestestoestand te veranderen. Zo eenvoudig is het!

Samenvatting
We denken dat bewustzijn een relatief statische geestestoestand is, terwijl onze bewustzijnstoestand juist voortdurend aan verandering onderhevig is. De flexibiliteit van geestestoestanden stelt ons in staat eenvoudig van de ene taak naar de andere over te gaan. Omdat we onze gedachten zo gemakkelijk kunnen veranderen, kan meditatie zorgen voor positieve veranderingen in ons leven. Het volgende hoofdstuk gaat over denkstijlen en hoe die meditatie kunnen beïnvloeden.

1 Acredolo, Q&A

2 Barbor, The science of meditation

3 Ibid