6 Inzicht en intuïtie ervaren

Mensen zijn geneigd een zeer scherpe lijn te trekken tussen het spirituele en het dagelijks leven. Ze noemen iemand ‘werelds’ of ‘spiritueel’ en maken een groot onderscheid tussen deze twee.

Chogyam Trungpa Rinpoche Meditatie in actie

In de eenentwintigste eeuw bestaat een grote behoefte aan een manier om de kloof te dichten tussen het wereldse en het spirituele. Het is belangrijk om onze fysieke, emotionele, mentale en spirituele levens op zinvolle wijze met elkaar te verenigen. Het sociale en economische systeem waarin we ons bevinden, kenmerkt zich door een extreem hoog tempo. In veel gevallen gaan we vooruit zonder bepaalde taken af te maken, waardoor we een incompleet gevoel hebben in ons leven. Verdriet en een gevoel van verlies zijn het gevolg van een dergelijk incompleet leven. Velen van ons zoeken naar redenen voor de gebeurtenissen en gevoelens die we ervaren; we zoeken naar antwoorden op de existentiële vragen.

Iedere persoon wordt geboren met een bepaalde potentie. Dit kan een zucht naar macht of geweld zijn, een intellectuele honger, een diepgewortelde hunkering naar liefde – het kan alles zijn waar een persoon naar verlangt en waarin hij oprecht gelooft.¹

Bij deze inherente potentie hoort ook de innerlijke stem. Deze geest is altijd aanwezig, verlaat u nooit en stuurt u soms in een bepaalde richting. Soms zwijgt de stem, maar hij kan ook naar ons schreeuwen om verandering te bewerkstelligen. Hij moedigt ons aan, palmt ons in, trekt de aandacht en plaagt ons. Hij kan zelfs zijn toevlucht zoeken in trucs om ons te laten veranderen. Inzichtmeditatie is een manier om op directe wijze aandacht te besteden aan die innerlijke stem.

Oefening: vipassana, of inzichtmeditatie

1 Uw houding is dezelfde als bij rustgevende meditatie. Uw ogen zijn niet op de vloer gericht, maar kijken recht vooruit de verte in.

2 Let tijdens het ademhalen op wat er visueel bij u binnenkomt. Herinnert u zich de oefening met het boekomslag? Daarin richtte u zich op één object. Nu gaat het om alles wat u kunt zien.

3 Raak niet gefascineerd door wat u ziet. Houd uw aandacht erbij. U merkt dat uw gedachten van het ene naar het andere gaan: de textuur van de vloerbedekking, de kleur van de muur, het zonlicht, het schilderij aan de muur, de stoelleuning – wat er ook maar te zien valt.

Door deze meditatie wordt u zich bewust van uw omgeving en waardeert u de details en de overvloed om u heen. We gunnen onszelf zelden de tijd de wereld zo intensief te bekijken. Als u dit leert doen, wordt uw dagelijkse omgeving kleurrijker en interessanter.

Trungpa Rinpoche zegt het volgende over vipassana:

‘Deze basale vorm van meditatie houdt zich bezig met het zien van wat is. Er zijn veel varianten op deze meditatievorm, maar ze zijn allemaal gebaseerd op technieken om uzelf open te stellen. Een dergelijke vorm van meditatie... resulteert in iets wat men ‘werkmeditatie’ of extraverte meditatie zou kunnen noemen, waarbij bedoelingen en wijsheid hand in hand gaan. Het gaat er daarbij niet om zich uit de wereld terug te trekken.’²

Ik herinner me een autorit met mijn moeder. Ik reed zelf. In de auto achter ons zaten andere familieleden. Er was net een stortbui geweest en ik concentreerde me op de natte weg. Mijn moeder keek uit het raam en zei: ‘Kijk eens naar die prachtige regenboog!’ Ik keek heel even opzij en toen weer naar voren.

Ze bleef zeggen hoe mooi de regenboog was, dat het een dubbele was en uiteindelijk zelfs een driedubbele. Ik zei dat ik niet kon kijken omdat ik moest autorijden.

Mijn moeder zei toen: ‘Zet de auto dan aan de kant.’ En dat deed ik. We stapten uit de auto en keken naar die ongelooflijk mooie regenboog.

De andere auto stopte achter ons en mijn broer zei: ‘Wat is er?’ Het werd duidelijk dat mijn moeder en ik de enige twee waren die de regenboog interessant genoeg vonden om ervoor uit de auto te komen. Het was moeilijk uit te leggen waarom dat zo was. Ik geloof dat we uiteindelijk zeiden dat we uit waren gestapt omdat we daarvoor de gelegenheid hadden. Ik heb nooit meer zo’n fraaie regenboog gezien en tot op de dag van vandaag herinner ik me dat moment van zo’n dertig jaar geleden.

Meditatie geeft ons de kans de auto te stoppen en de regenboog – echt – te bekijken. Een indirect voordeel is dat u door meditatie steeds meer van dit soort kansen krijgt. U merkt dat u een of twee minuten naar iets kunt kijken, een gedachte kunt hebben, of naar een geluid kunt luisteren en daarbij uw zintuigen beter kunt betrekken. U kunt meer aandacht besteden aan dagelijkse dingen.

Deze aandacht, of concentratie, kunnen we allemaal opbrengen als we spelen of werken. Het is niets nieuws. Wat wel nieuw is, is dat we het vermogen om te kiezen wanneer en waarop we ons concentreren ontwikkelen. Als u probeert een probleem op te lossen voor uw studie of werk, wilt u niet afgeleid worden. U heeft geleerd hoe u dat kunt doen. Als u een nieuwe vaardigheid leert, wilt u de zintuiglijke input uitsluiten die dit leerproces in de weg staat. Wanneer u intens betrokken bent bij een spel, negeert u misschien gedurende langere tijd hongergevoelens, omdat u niet met het spel wilt stoppen.

Deze aandacht, of concentratie, kunnen we allemaal opbrengen als we spelen of werken. Het is niets nieuws. Wat wel nieuw is, is dat we het vermogen om te kiezen wanneer en waarop we ons concentreren ontwikkelen. Als u probeert een probleem op te lossen voor uw studie of werk, wilt u niet afgeleid worden. U heeft geleerd hoe u dat kunt doen. Als u een nieuwe vaardigheid leert, wilt u de zintuiglijke input uitsluiten die dit leerproces in de weg staat. Wanneer u intens betrokken bent bij een spel, negeert u misschien gedurende langere tijd hongergevoelens, omdat u niet met het spel wilt stoppen.

Inzichtmeditatie oefent de geest in vrijwillige concentratie; inzicht volgt dan vanzelf. Dit inzicht gaat over wat is. Het gaat over uw persoonlijke mentale activiteit en de obstakels die uw innerlijke stem moet overwinnen en die het zicht op het hier en nu belemmeren. Als u meditatief vaardiger wordt, zult u de negatieve gedachten in uzelf leren erkennen en accepteren. U zult ermee leren werken in plaats van ze te ontkennen. U zult ze gebruiken als de aarde waarin u het zaad van het inzicht plant.

Alles wat u in vorige levens en in het verleden van uw huidige leven bent geweest, komt bij elkaar in dat wat u nu bent. Vanuit uzelf opent zich de toekomst voor alle bestaande mogelijkheden. Door alle mogelijkheden uit het verleden te overwegen, stelt u zich ook open voor de toekomst. Het gaat erom het verleden te onderzoeken, maar u niet te verliezen in kortstondige impulsen die schade of leed kunnen berokkenen. Meditatie helpt u om te gaan met gebeurtenissen en gevoelens uit het verleden en ze los te laten als u ze eenmaal begrijpt.

U wilt misschien een spiritueler bewustzijn bereiken. Hiervoor moet u ook de schaduwzijde van uzelf leren kennen. Carl Jung ontwikkelde het idee van de Schaduw, een minder bewust bestanddeel van iemands wezen. Zonder de drijfveren van deze Schaduw te begrijpen, is het moeilijk, zo niet onmogelijk, om een complete persoonlijkheid te worden. Bij inzichtmeditatie wordt u niet alleen afgeleid door gedachten over bijvoorbeeld het verleden of minder prettige facetten van uzelf; u krijgt soms ook inzicht in de manier waarop u heeft gehandeld en waarom u deze minder aantrekkelijke eigenschappen niet wilt accepteren. De Schaduw kan, volgens Jung, informatie verstrekken die u nodig heeft om de balans in uw persoonlijkheid te vinden.

Iedereen heeft zijn eigen mening over de wereld. Wij zijn geen scholieren die inzicht moeten krijgen in de betekenis van de woorden van een leesles, of de uitkomsten van optel- of aftreksommen. We interpreteren zelf de ‘woorden’ die tot ons komen en zijn goed in staat een en een bij elkaar op te tellen en daaruit onze eigen conclusies te trekken. We worden niet beperkt door een lineair, eenduidig antwoord dat bij alle vragen past.

U vindt misschien dat iets van het bovenstaande goed bij uw eigen persoonlijkheid past, terwijl andere dingen misschien ver van u af staan. Uw inzicht in de praktijk kan beginnen met de woorden uit dit boek, terwijl u probeert uit te vinden wat wel en niet voor u werkt.

De volgende oefeningen kunnen u helpen uw schaduwzijde te begrijpen.

Oefening: mediteren op de schaduw

Denk aan iets waaraan u een hekel heeft.

1 Denk hieraan terwijl u begint te mediteren.

2 Onderzoek alle negatieve aspecten ervan.

3 Let, terwijl u zich hierop concentreert, op de gedachten die bij u opkomen.

4 Voel alles wat u voelt, emotioneel of lichamelijk.

5 Richt u nu op het slechte van datgene wat u onderzoekt.

6 Let erop hoe uw instelling ten opzichte van datgene nu verandert.

Oefening: mediteren op de lichte zijde

Denk aan iets wat u echt prettig vindt.

1 Denk hieraan terwijl u begint te mediteren.

2 Onderzoek alle positieve aspecten ervan.

3 Let, terwijl u zich hierop concentreert, op de gedachten die bij u binnenkomen.

4 Voel alles wat u voelt, emotioneel of lichamelijk.

5 Richt u nu op het goede van datgene wat u onderzoekt.

6 Let erop hoe uw instelling ten opzichte van datgene nu verandert.

De uitkomsten van deze twee oefeningen verbazen u misschien. Ik merk dat als ik mij echt concentreer op iets negatiefs, er een positief aspect bij me opkomt. Het tegenovergestelde geldt voor iets positiefs. Het inzicht kan zo eenvoudig zijn als: ‘Waarom besteed ik mijn kostbare tijd aan het onderzoeken van iets positiefs?’ Het kan inzicht zijn in de manier waarop het spel van lichte en zware schaduwen diepte aan een voorstelling geeft.

Samenvatting
Inzicht kan u een tijd lang ontgaan. Geduld is noodzakelijk om resultaat te boeken met inzichtmeditatie. U heeft tot nu toe geleerd grootmoedig te zijn voor uzelf en alle gedachten te accepteren die tijdens de meditatie opkomen. U heeft iets geleerd over de discipline van het dagelijks een paar minuten mediteren en het vinden van tijd om u volledig op uzelf te richten (een andere vorm van grootmoedigheid). Nu moet u blijven doen wat u doet, ook als het lijkt of er niets gebeurt. In het volgende hoofdstuk gaan we in op de veranderde geestestoestand.

1 Trungpa Rinpoche,Meditatie in actie

2 Ibid