Verleng je houdbaarheid

niemand wordt geboren met een uiterste houdbaarheidsdatum. Hoe je ouder wordt en wanneer de eerste gebreken verschijnen heb je voor een groot deel zelf in de hand. Je kunt het verval remmen en op sommige punten zelfs ongedaan maken. Kortom, je kunt het verstrijken van je houdbaarheidsdatum uitstellen.

Merk je dat je sneller moe bent? Dat je niet meer zo strak in je vel zit? Dat je dikker wordt op plekken waar je dat per se niet wilt? Dat je haar niet meer zo glanst als vroeger? Word je een dagje ouder en verlang je terug naar een energieke, slanke en jonge versie van jezelf? Dan heb je het ideale boek in handen. De heilige graal van de eeuwige jeugd is nog niet gevonden, maar de kennis over veroudering en ouderdomsziekten is aanzienlijk en neemt dagelijks toe.

De houdbare vrouw laat zien hoe jij daar je voordeel mee kunt doen. Je wordt niet lastiggevallen met zware trainingsprogramma’s, strenge diëten, ingewikkelde leefschema’s en gekke therapieën. Wat je wel vindt, zijn praktische adviezen die je langer jong houden, zonder dat je je complete leven moet omgooien. Maak slim gebruik van de laatste medische inzichten en binnen een jaar:

heb je meer energie

is je buik platter

is je stemming stabieler

slaap je beter

is je huid mooier

zie je er jonger uit

is je risico op hartklachten, kanker, botontkalking en andere ouderdomskwalen drastisch afgenomen. En is de kans fors toegenomen dat je tot op hoge leeftijd al die dingen kunt blijven doen die je als dertigster vanzelfsprekend vond.

Is er een sceptische blik op je gezicht verschenen? Begrijpelijk, want de belofte van verjonging is altijd de exclusieve koopwaar van kwakzalvers geweest. Maar we zijn in de eenentwintigste eeuw aangeland. In plaats van aderlatingen en kwikbehandelingen kun je nu je voordeel doen met vitaminesupplementen, hormoontherapie, life style-medicijnen en voedingsadviezen op basis van uitgebreid wetenschappelijk onderzoek.

De antiverouderingsrevolutie

De gemiddelde levensverwachting is de afgelopen anderhalve eeuw flink toegenomen, meer dan verdubbeld zelfs. Betrouwbare Nederlandse sterftegegevens gaan terug tot 1850. Zowel mannen als vrouwen hadden toen bij de geboorte gemiddeld minder dan veertig levensjaren voor de boeg. Een vrouw die nu wordt geboren, mag rekenen op een bestaan van ruim tachtig jaar. Die spectaculaire stijging van de levensduur is voor het grootste deel te danken aan verbeterde leefomstandigheden, de succesvolle bestrijding van infectieziekten en de afname van sterfte in het kraambed.

Maar nu we langer leven, krijgen we ook meer last van aftakelingsziekten. Schrik niet, maar de gemiddelde Nederlandse vrouw heeft bij geboorte slechts 42 gezonde levensjaren tegoed. Daarna beginnen de kwalen, soms tijdelijk, vaak chronisch, van migraine tot hart- en vaatziekten, diabetes type 2 en kanker; de gemiddelde vrouw kwakkelt dus meer dan de helft van haar leven en moet met medicijnen en andere medische hulpmiddelen op de been worden gehouden.

Het gaat hier wel om de gemiddelde Nederlandse vrouw, gelukkig blijven veel vrouwen tot op hogere leeftijd vrij van kwalen. Maar toch is zonneklaar dat ziekten sneller toeslaan naarmate we ouder worden.

Daarom hebben wetenschappers de aanval op het verouderingsproces zelf geopend. De meeste mensen hebben het nog niet in de gaten, maar er voltrekt zich een spectaculaire antiverouderingsrevolutie. Wat het effect daarvan op de gemiddelde levensduur en het gemiddelde aantal gezonde jaren zal zijn, weet niemand. Misschien niet zo groot, omdat nog maar weinig mensen eraan meedoen. Iedereen profiteert onwillekeurig van betere rioleringen, verbeterde voedingsvoorziening en antibiotica, maar slechts een selecte groep grijpt de kansen om langer jong te blijven.

Met verfijnde screeningstechnieken kunnen zwakke plekken in de gezondheid worden opgespoord, ver voordat ze last bezorgen. Vervolgens kunnen therapieën en producten preventief worden ingezet. De farmaceutische industrie ontwikkelt geneesmiddelen specifiek tegen ouderdomsverschijnselen. In de cosmeticabranche werken topwetenschappers aan middelen om je mooi en jong aan de buitenkant te houden. De rekken van drogisterijen en vitaminewinkels liggen vol met voedingssupplementen, kruidenpreparaten en crèmes die je tegen de tand des tijds kunnen beschermen. Er is zelfs een gilde van gespecialiseerde antiverouderingsartsen ontstaan. Aan jou de keuze om hier gebruik van te maken.

Waarom je biologisch veroudert

Voor de goede orde: wij hebben niets tegen ouder worden of tegen oude mensen. Gezien onze leeftijd (ik stam uit 1959, Hanny uit 1963) zijn wij zelf ook niet meer piep. Waar wij ons tegen verzetten, is de geestelijke en lichamelijke aftakeling waar ouder worden mee gepaard gaat. Fysieke veroudering is geen onschuldig proces waar je alleen maar wat grijzer en rimpeliger van wordt. Dat je niet meer zonder leesbril kunt en opeens een buikje krijgt, is nog het minste.

Vanaf je veertigste nemen de risico’s om ziek te worden explosief toe. Een tachtigjarige loopt een duizendmaal groter risico op kanker dan een tiener. Beroerten komen bij zeventigplussers tienmaal vaker voor dan bij veertigers, hartfalen meer dan twintig keer vaker. Wist je dat je tussen je dertigste en zestigste 7,5 kg spieren verliest? En dat je daar tweemaal zoveel vet voor terugkrijgt? Volgens evolutiebiologen laat de natuur je na je veertigste in de steek. De eerste twintig jaar van je leven krijg je een blakende gezondheid cadeau om geslachtsrijp en zelfstandig te worden. De volgende twintig jaar om nageslacht op de wereld te zetten en groot te brengen. Daarna begint de grote sloop.

Niet dat je per se via het aftakelingsproces moet sterven om plaats te maken voor de volgende generatie. De natuur heeft immers voldoende andere methoden tot haar beschikking om je uit de weg te ruimen: hongersnoden, natuurgeweld, infectieziektes, hongerige roofdieren, giftige insecten, moordzuchtige medemensen en domme ongelukken. Met deze overvloed aan mogelijkheden om je van het toneel te laten verdwijnen is het overbodig om zoiets ingewikkelds als een verouderingsproces in je genen in te bakken. Er bestaan dus vrijwel zeker geen ‘doodsgenen’ die vanaf een bepaalde leeftijd actief worden en waardoor je volgens een vast stramien veroudert en sterft.

Er zijn wel genen die zich op latere leeftijd tegen je keren en een rol spelen bij ouderdomsgerelateerde kwalen als dementie, kanker en hart- en vaatziekten. Omdat mensen door de millennia heen vaak jong stierven door ‘externe invloeden’, zijn deze ‘ouderdomsgenen’ in de loop van de evolutie niet weggefilterd. Nu we met ons allen steeds ouder worden, merken we hier steeds meer de gevolgen van.

Hoe het verouderingsproces verder werkt, komt waarschijnlijk hierop neer: al vanaf het moment van je geboorte ben je evenals een auto onderhevig aan slijtage. Maar anders dan een auto is het lichaam een machine die zichzelf kan repareren. Elke seconde van de dag zijn er miljoenen enzymen in de weer om op celniveau rommel op te ruimen, breuken te lijmen en nieuwe structuren op te bouwen. Zo worden continu sporen van de tijd gewist. Dit zelfherstellende vermogen werkt bijna perfect.

Bijna. Want de natuur is zuinig en pragmatisch. Schade 100 procent herstellen, zodat je voor altijd zo goed als nieuw blijft, is immers zinloos omdat je ooit toch wel dood zult gaan. Daarom is het lichaam uitgerust met het vermogen om slechts 99,9 procent van de slijtage weg te werken. Dat betekent dat zich door de jaren heen op moleculair niveau langzaam schade opstapelt.

Vanaf ongeveer je 35e beginnen de gevolgen daarvan zichtbaar en voelbaar te worden. Van een nachtje stappen ben je drie dagen later nog steeds een beetje groggy, kreukels en vouwen in je gezicht deuken niet meer vanzelf uit en je komt gemakkelijker aan – vooral rondom je middel.

Deze processen zijn onvermijdelijk en onomkeerbaar: het lijf is een wegwerpproduct van beperkte houdbaarheid. Hoeveel vitaminepillen je ook slikt en hoe fanatiek je ook sport, je zult nooit meer zo onverwoestbaar worden als toen je achttien was. Maar je kunt wél de slijtage remmen en op sommige punten zelfs ongedaan maken.

Lichamelijke veroudering is voor een groot deel niets anders dan oplopende schade, veroorzaakt door het verschil tussen slijtage en herstel. Hoe beter je capaciteit om schade te repareren is, hoe langer je jong en gezond zult blijven. Deze capaciteit kun je versterken. Naar schatting is slechts een derde van het verouderingsproces het gevolg van je genen, de rest is het gevolg van je manier van leven. En zelfs je genen kun je beïnvloeden.

Lange tijd dacht men dat onze lichamelijke eigenschappen – zoals vatbaarheid voor bepaalde ziekten die veel in de familie voorkomen – onveranderlijk zijn vastgelegd in het erfelijk materiaal. Maar dat blijkt niet waar te zijn. Op veel genen zit een aan-uitknop. Lichaamsbeweging, stress en voeding zijn allemaal zaken die meebepalen welke van je genen in de sluimerstand staan of actief zijn. Een korte wandeling kan al een gen aanzetten dat de snelheid van tumorgroei remt. Resveratrol, een component van rode wijn, activeert een gen dat chronische micro-ontstekingen remt.

Het verloop van het verouderingsproces en veel (ouderdoms) ziekten, wordt dus niet alleen door je genen, maar ook door je manier van leven bepaald. Eeneiige tweelingen beginnen met exact hetzelfde genetische materiaal, maar als ze onder verschillende omstandigheden opgroeien en verder leven, kunnen de verschillen in veroudering en levensduur groot zijn.

Lang jong blijven en laat sterven is dus niet puur een kwestie van blind geluk en het kiezen van de juiste ouders. De snelheid waarmee je veroudert, heb je voor meer dan 60 procent in eigen hand. Of je als vijftigster al richting rollator gaat of nog lekker kunt swingen op de dansvloer, is grotendeels het gevolg van eigen keuzen.

Draai de klok terug!

Het menselijk lichaam is er waarschijnlijk op gemaakt om maximaal 120 jaar mee te kunnen. De gemiddelde levensduur van vrouwen ligt nu ergens rondom de tachtig. Dat betekent dat je sneller slijt dan nodig is. Als je die versnelde veroudering tijdig afremt tot een normaal tempo, zul je niet rondom je veertigste van ‘middelbare leeftijd’ zijn, maar pas ergens rondom je zestigste. Verouderen in het tempo waarin de natuur het bedoeld heeft, houdt in dat je er vanaf de veertig gemakkelijk tien tot twintig jaar jonger uit kunt zien dan veel leeftijdgenoten.

Ben je de veertig al gepasseerd en niet meer in topvorm? Geen paniek. In dit boek kun je lezen dat het nooit te laat is om op een groot aantal onderdelen de klok terug te zetten op de juiste bioleeftijd. Hoewel je nooit meer het lijf van een twintiger zult krijgen, is het mogelijk om tot op hoge leeftijd fysiek jonger te worden. In Leefregel 8 beschrijven wij een experiment waarbij een groep proefpersonen binnen acht maanden een biologische verjonging van gemiddeld 8,2 jaar doormaakte.

Energieniveau, huid, spieren, bloeddruk, vetpercentage, cholesterol, hormoonspiegels, conditie, geheugen, libido en levenslust zijn allemaal onderdelen die zich uitstekend laten verjongen. Als je op je dertigste al te dik, te moe en te stijf was, is het goed mogelijk om op je zestigste energieker, slanker en soepeler te zijn dan destijds.

Hoe we te werk zijn gegaan

Wij zijn geen wetenschappers, artsen of therapeuten, maar journalisten die zelf merken dat de jaren beginnen te tellen. Zes jaar geleden, rondom mijn vijfenveertigste, besloot ik tot op de bodem uit te zoeken hoe ik mijn eigen veroudering kon vertragen. Ik heb me een jaar lang door honderden taaie wetenschappelijke studies geworsteld en met tientallen artsen en onderzoekers gesproken. Ja, nu je het zegt, misschien werd ik zonder het te beseffen door een midlife crisis gedreven. Die crisis heeft dan geen te snelle wagen en een te jonge vriendin opgeleverd, maar wel een boek voor mannen met de belangrijkste maatregelen om zo lang mogelijk jong te blijven: De houdbare man, praktische gids voor een eeuwige jeugd.

Het lag voor de hand om een soortgelijk boek voor vrouwen te maken. Dit leek mij een snel en eenvoudig klusje. Ik hoefde immers alleen maar een passage hier en een advies daar aan te passen om De houdbare man in De houdbare vrouw om te toveren. Maar die geslachtsveranderende operatie viel in de praktijk tegen.

Het is een cliché, maar vrouwen zijn echt andere wezens dan mannen. In fysiek opzicht zijn vrouwen vooral een stuk gecompliceerder. Paul Musarella, een antiverouderingsarts die veel met hormoontherapie werkt, zei het bij wijze van grap zo: ‘Een man is als een simpele versterker met één volumeknop. Draai naar links om de testosteronspiegel te verlagen, draai naar rechts om de testosteronspiegel te verhogen. Klaar ben je. Maar een vrouw lijkt meer op een cockpit met tientallen knoppen, schakelaars en schuifregelaars; als er ook maar één van de tientallen hormonen uit balans raakt, gaat het meteen helemaal mis.’

Natuurlijk, er zijn ook veel overeenkomsten tussen man en vrouw, maar qua anti-aging zijn de verschillen cruciaal – en niet alleen op het gebied van hormonen.

Na drie maanden ploeteren kwam ik tot het inzicht dat ik hulp nodig had – liefst van een vrouw. Gelukkig had feelance-journalist Hanny Roskamp tijd en zin zich in het boek vast te bijten.

Hanny is net als ik al sinds jaar en dag gespecialiseerd in het onderwerp gezondheid en anti-aging. En net als ik past zij veel van de adviezen die ze uit de mond van wetenschappers en artsen optekent, op zichzelf toe. Hanny is bovendien als drs. in de chemie wetenschappelijk geschoold.

Met haar hulp is de operatie uiteindelijk geslaagd. De houdbare vrouw is inhoudelijk en wat opzet betreft gebaseerd op De houdbare man. Dit betekent dat de tekst van beide boeken elkaar hier en daar overlapt; maar op een groot aantal punten is De houdbare vrouw aangepast en uitgebreid. Om het overzichtelijk te houden, hebben we de adviezen in veertien leefregels gegoten. Daarbij hebben we er steeds voor gewaakt dat elke regel aan drie voorwaarden voldoet.

Neem een lijfarts

Alleen als je de strijd op alle fronten opent, maak je kans tegen de oprukkende ouderdom. Vitaminen slikken is prima, maar het effect zal veel sterker zijn als je daarnaast ook sport en gezond eet. Je mag daarom alleen hoge verwachtingen koesteren als je alle veertien leefregels van De houdbare vrouw naleeft.

Maar zoals elk praktisch boek over gezondheid, kampt ook deze gids met een onvermijdelijke zwakte: de adviezen zijn algemeen en niet afgestemd op jouw individuele kenmerken. De veertien leefregels vormen weliswaar een solide basis voor elke vrouw, maar als je het helemaal goed wilt doen, zijn op maat gesneden toevoegingen onontbeerlijk. Ieder mens is ook in biochemisch opzicht uniek. Misschien heb je door een genetische eigenaardigheid bovengemiddeld veel van een bepaalde vitamine nodig of stokt de productie van een bepaald hormoon sneller dan gemiddeld.

Om ten volle van de nieuwste medische mogelijkheden te profiteren, kom je niet uit onder de persoonlijke begeleiding van een medisch specialist. Iemand die de snelle wetenschappelijke ontwikkelingen op de voet volgt en die uitgebreid de tijd neemt om jou en je lichaam beter te leren kennen. Een medicus die zorgt dat je op gezette tijden een goede check-up krijgt en die recepten uitschrijft voor een aantal waardevolle preventieve geneesmiddelen.

De huisarts is ongeschikt voor die rol, omdat hij of zij noch de tijd noch de kennis heeft om je langer jong te houden. Wij adviseren je om naast je huisarts – die er is om je beter te maken als je ziek bent – een antiverouderingsarts in de arm te nemen die je volgens de laatste medische inzichten tegen voortijdig bederf beschermt.

Vijftien jaar geleden waren deze artsen in Nederland en België nog op de vingers van twee handen te tellen, maar de laatste jaren neemt hun aantal toe. Een antiverouderingsarts onderwerpt je regelmatig aan een medische APK-keuring en geeft je op basis van de uitkomsten specifieke leefstijladviezen.

‘Bestaande gezondheidzorg is crisismaganement,’ zegt Rita Kappel. ‘Pas als je ziek bent ga je naar de dokter, maar dan ben je eigenlijk te laat. Je moet de problemen vóór zijn.’

Van huis uit plastisch-, reconstructief- en handchirurg, heeft Kappel zich laten bijscholen op onder meer het gebied van preventieve geneeskunde, voeding en hormonen. Nu houdt ze naast haar werk als chirurg een aantal dagen per week praktijk als ‘anti-aging arts’. Zij is een van de experts die wij voor dit boek hebben geraadpleegd. ‘Veel mensen takelen onnodig snel af omdat ze niet weten wat er nu allemaal mogelijk is,’ zegt ze. ‘Als je meer weet over je gezondheid en je gaat daar ook naar leven, bouw je je reservecapaciteit uit. Niet om per se 150 te worden, maar gewoon om vitaler oud te worden, er beter uit te zien en je lekker te voelen.’

Een lijst met adressen van anti-aging artsen vind je op www.dehoudbarevrouw.nl.

Pim Christiaans