Jacques Teuwen

Voorzitter vakbond De Unie

‘Angstcultuur regeert in dit land.’

Had de regering moeten ingrijpen in de strijd om ABN Amro voor Nederland te behouden? Ja, zegt Jacques Teuwen, voorzitter van De Unie, de vakbond met de meeste leden onder het hoger kader van ABN Amro en de enige vertegenwoordiger van werknemers die zich echt heftig tegen de overname heeft verzet.

U vindt dat de overheid een barrière had moeten opwerpen tegen de overname van ABN Amro. Waarom?
‘Het is echt doodzonde dat ABN Amro er niet meer is en dat neem ik minister van Financiën Wouter Bos en ook premier Jan Peter Balkenende kwalijk. Absoluut. Begrijp me goed, ik ben niet voor protectionisme, maar je moet als land wel knokken voor wat je hebt, want op het mondiale speelveld krijg je niets cadeau. Andere landen verkopen hun huid duurder als het om economische en strategische belangen zoals werkgelegenheid gaat. Als Ford in België een fabriek wil sluiten, weet Ford dat er gelazer komt. Kijk naar Frankrijk, waar nog geen jaar na de overname van ABN Amro problemen ontstaan bij Société Générale. Daar laat president Sarkozy meteen aan iedereen weten: die bank is niet te koop. Dat had in het voorjaar van 2007 ook het Nederlandse kabinet moeten zeggen: ABN Amro is niet te koop.’

Nederland moet meer de Franse kant op?
‘Wat is er mis met de Franse stijl? Wij zijn Frankrijk niet en dat worden we ook niet. Maar je kunt jezelf vergelijken met Scandinavië. Daar speelt de overheid mee op voet van gelijkheid en houdt zich aan de afgesproken spelregels. Zij is een partner die streeft naar bepaalde materiële en immateriële opbrengsten. Ik ben ook niet pessimistisch over Nederland, hoor. Kijk naar Dutch Design, naar de creativiteitsindustrie van Joop van den Ende, naar Food Valley in Wageningen – er gebeuren hier aansprekende dingen. Je moet geen hek om Nederland willen zetten want dan loop je dingen mis. Maar je mag beslist niet achterover gaan leunen en zeggen: we kunnen niets en we mogen niets. ABN Amro is geen koekjesfabriek waarvan je het verdwijnen zomaar kunt scharen onder de plussen en minnen van de marktwerking. Je moet iedere zaak op zijn merites beoordelen, maar sinds het RSV-debacle is het ministerie van Economische Zaken overgenomen door macro-economen. Iedereen die inhoudelijk betrokken was bij bedrijven en sectoren, is eruit gebonjourd. De Nederlandse overheid heeft zich teruggetrokken in een nagenoeg passieve nachtwakersrol. Het terugtreden is bijna uittreden geworden.’

Vindt u dan ook dat de overheid zich eigenlijk continu met het beleid bij ABN Amro had moeten bemoeien?
‘Nederland verliest nu een van zijn belangrijkste multinationals omdat we het management de kans hebben geboden om te falen. Ik vind dat de regering in mei 2007 had moeten zeggen: deze bank is niet te koop. Maar dat was toen eigenlijk al te laat. Het had een sluitstuk moeten zijn van een intensief proces. ABN Amro was een graag geziene gast in Den Haag. De bank wist daar tientallen jaren van alles voor elkaar te krijgen. Dan mag je andersom ook wat vragen.’

Een belangrijk argument van de regering om zich afzijdig te houden is dat ABN Amro zichzelf wilde verkopen. Is dat geen beslissing die een bedrijf zelf mag nemen?
‘De raad van bestuur van ABN Amro heeft alles teruggebracht tot een enkelvoudige bedrijfseconomische beslissing. Zij ontwikkelde in de loop der jaren een tunnelvisie, joeg schaalvergroting na tegen elke prijs en heeft niet gezien dat het ook mis kon gaan. Meneer Groenink en de zijnen hadden moeten weten dat er meer mogelijkheden waren dan alleen een fusie met ING of Barclays. Ze waren strategisch blind voor andere scenario’s zoals een opsplitsing die ten koste gaat van werkgelegenheid en klanten, en wat je de belangen van de bv Nederland kunt noemen. Dan kan meneer Groenink achteraf wel zeggen dat het niet zijn persoonlijke keuze was. Maar zelfs toen duidelijk werd dat het consortium een serieuze kanshebber was om ABN Amro over te nemen, wilde hij niet weten van alternatieven die wij aandroegen om de bank alsnog zelfstandig te houden. Wij wilden dat ABN Amro zelf zijn activiteiten in onder meer Italië en Brazilië zou verkopen, waarna de bank kleiner maar meer gestroomlijnd verder kon gaan.
    Groenink heeft zich in de zeven jaar dat hij daar als bestuursvoorzitter heeft gezeten, kunnen ontwikkelen tot een zonnekoning. Kijk naar de hoeveelheid wisselingen van de wacht die er zijn geweest in de raad van bestuur en de lagen daaronder. Dan begrijp je dat er niemand meer was die hem durfde en kon tegenspreken. En niemand heeft er iets aan gedaan, de commissarissen niet en ook Den Haag niet. Dan kun je naar de aandeelhouders wijzen, naar de hedgefondsen die de kat de bel wilden aanbinden, maar dat is veel te gemakkelijk. Er waren alternatieven en die hadden ten minste op een gedegen wijze aan de aandeelhouders gepresenteerd moeten worden. Toen wij aan minister Bos onze plannen wilden voorleggen over hoe de bank zelfstandig kon doorgaan, kwam hij niet opdagen. Hij stuurde alleen zijn ambtenaren om uit te leggen dat de bevoegdheid van de overheid niet verdergaat dan het afgeven van een verklaring van geen bezwaar.
    Ik vind het kwalijk dat de top van ABN Amro de maatschappelijke waarden van de zaak bewust heeft genegeerd. Het idee was dat de bank schaalvergroting nodig had. Maar wat schiet de klant ermee op dat ABN Amro nu wordt opgebroken, wat schieten de werknemers ermee op? Kijk je naar de koers-winstverhoudingen, dan hebben de kopers een absurd hoog bedrag betaald. Dat geld moeten ze allemaal terugverdienen door te bezuinigen en te desinvesteren.
    Wat je ook vindt van de uitkomst, het is niet duidelijk geworden wat de meerwaarde is voor de bv Nederland, of de Amsterdamse Zuidas, of de universiteiten waar ABN Amro onderzoek financierde, of de tweehonderd tot driehonderd jonge mensen die ieder jaar bij ABN Amro een internationale opleiding kregen aangeboden. Het verlies van een multinational zoals ABN Amro betekent dat Nederland meer en meer de regie over zijn eigen toekomst verliest. Er ontstaat instabiliteit, er komt een proces van ongewenste effecten en neveneffecten op gang waar geen zicht meer op is. Eén ding is zeker: als er straks iets gebeurt in Nederland, zijn we afhankelijker geworden van wat er in Frankfurt of Brussel of New York wordt besloten.’

In Nederland zijn de belangen van werknemers beschermd via onder meer de Wet op de ondernemingsraden. Maar de or van ABN Amro heeft zich niet faliekant tegen een overname verzet. Waarom legt u zich daar als vakbond De Unie dan niet bij neer? Andere vakbonden hebben dat wel gedaan. Die waren minder stellig in hun veroordeling, hebben erop gewezen dat zij ook willen meewegen dat Fortis er nu misschien sterker voorstaat en dat bij een fusie met ING of een zelfstandig voortgaand ABN Amro zeker evenveel en waarschijnlijk meer banen gesneuveld zouden zijn.
‘De werknemers van ABN Amro zijn toch een beetje gekookte kikkers. Die zagen het gebeuren, maar waren niet in beweging te krijgen omdat ze dachten dat het allemaal wel zou meevallen, dat de regelingen goed zouden zijn. Zij vergeten de internationale context waarin bedrijven moeten opereren. De ontwikkelingen in een globaliserende economie zijn zo complex en chaotisch dat werknemers hun eigen verantwoordelijkheid moeten nemen. Gebeurt dat niet, dan leidt dat tot uitsluiting en marginalisering. Een ondernemingsraad heeft niet altijd de onafhankelijke positie en de kennis om in zo’n complexe situatie te handelen.’

Zegt u nu dat de positie van de werknemer in dergelijke verkoopprocessen onvoldoende wordt beschermd of waren de werknemers gewoonweg niet voldoende overtuigd van de noodzaak om in opstand te komen?
‘Een van de conclusies die ABN Amro heeft opgeleverd, en die ook al tot de nodige adviezen heeft geleid van bijvoorbeeld de SER, is om de macht van aandeelhouders meer in balans te brengen ten opzichte van de andere stakeholders. Aan de ondernemingsraad werd de onmogelijke vraag gesteld een positief of een negatief advies te geven over een zeer complexe situatie. Kijk naar De Nederlandsche Bank. Die gaf ook niet in één keer groen licht aan het consortium, maar wilde dat stapje voor stapje doen. Wil je als vakbond je rol kunnen spelen, dan moet je kunnen steunen op betrouwbare en transparante informatie uit de raad van bestuur. Als Unie vinden we dat we die onvoldoende hebben gekregen en zijn we zelf vragen gaan stellen bij onze leden bij ABN Amro. Dat zijn ervaren en hoogopgeleide mensen die de argumenten en ontwikkelingen in perspectief kunnen plaatsen. Verder hebben wij via internet een enquête gedaan onder het personeel, die ruim zesduizend reacties opleverde. Een meerderheid van de medewerkers wilde zelfstandig verdergaan, slechts 6 procent had vertrouwen in een overname door het consortium. Dat signaal van de eigen medewerkers heeft de raad van bestuur minachtend naast zich neergelegd.
    Ook de vakbonden zitten met een Prisoners’ Dilemma. Als je iets negatiefs zegt over een overname door Fortis, krijg je meteen vragen van leden die daar werken. In een andere sector, waar door marktwerking de arbeidsvoorwaarden slechter zijn, was de actiebereidheid zeker hoger geweest. Maar het is erg jammer dat bankmensen niet bereid zijn een vuist te maken. Er gaan toch zeven- tot achtduizend hoogwaardige arbeidsplaatsen verloren. Een deel daarvan bestaat uit echt unieke kennisbanen. Er werkten op het hoofdkantoor mensen uit Australië, Amerika, noem maar op, met unieke kennis en netwerken voor Nederland. Die zijn weg. De Nederlandse financiële sector op metaniveau wordt er niet beter op.’

En nu?
‘Uiteindelijk gaat het erom wat we leren van wat er nu is gebeurd. Je kunt dingen goed of fout vinden, ze gebeuren. Maar wat nu als Fortis of ING wordt overgenomen, wat doen we dan? Mijn belangrijkste conclusie is dat gezien de onvoorspelbaarheid van de naaste en verre toekomst voor onze bedrijven, en dus ook voor de sector All Finance, een uiterste staat van paraatheid nodig is. Niet de transparantie van de markt, maar de kille bureaucratie en de amorele politiek overheersen de mondiale economie.’

En Den Haag?
‘Het is vooral het kortetermijndenken dat in Den Haag regeert. De premier die zich druk maakt over het verdwijnen van Lingo van de kijkbuis! We hebben in Nederland behoefte aan mensen met statuur die boven de materie uit weten te komen. Ik koester de herinneringen aan mensen als Mich van der Harst, de voormalig directeur Industrie van het ministerie van Economische Zaken. Hij bedacht hoe de Nederlandse staat met Volvo en Mitsubishi Nedcar kon helpen. Met stille diplomatie bleek hij vervolgens in staat het schijnbaar onmogelijke toch waar te maken.’