Het zonnige zuiden	5

Zuid-Noorwegen omvat een groot gebied vanaf Haugesund in het zuidwesten tot de steden rond de oostelijke kant van de Oslofjord. In het gebied treffen we grote verschillen in landschap aan: in de Lysefjord vlak bij Stavanger prijkt de verticale rots de Prekestol 604 m recht boven de fjord, terwijl het gebied ten zuiden van Stavanger, Jæren, volledig vlak is.

Aan de echte zuidkust treffen we invloeden aan van vroegere nauwe contacten tussen Nederland en Noorwegen. Nederlanders hielpen mee aan de bouw van Kristiansand en diverse andere steden. Andersom vormde het hout uit de Noorse bossen aan de zuidkust de basis voor vele bouwwerken in Nederland, zoals het Paleis op de Dam. Ook vanuit andere zeevarende naties was de vraag naar hout groot, met als gevolg dat in dit deel van Noorwegen heel wat bossen zijn gekapt. Het echte zuiden, Sørlandet, omvat de kleine provincies Austen Vest-Agder. Het is het landsdeel met de meeste uren zon. De pittoreske kleine plaatsjes hebben veel kunstenaars naar dit gebied getrokken. Vanuit het uiterste zuiden voeren een paar wegen naar diverse berggebieden meer landinwaarts: Ryfylke, Setesdal, Hardangervidda. Het zijn de voorlopers van de hoogste bergen van Noorwegen. In Telemark bestaan nog veel oude tradities; er zijn een afwisselend landschap en een rijke cultuur te bewonderen.

Van zuidwest naar zuid

Nordsjøvegen: de weg langs de Noorse Rivièra

Van Haugesund in het westen naar Kristiansand aan de zuidpunt loopt een mooie kustweg. Deze weg, die een stuk verwijderd ligt van de snellere verbindingswegen E18 en E39, voert af en toe vlak langs de zee. Maar behalve het water komen we onderweg tal van leuke kustplaatsen tegen, waaronder Mandal, Lyngdal, Farsund, Egersund en Lindesnes. Lindesnes is het zuidelijkste punt van het land; hiervandaan is het 1752 km naar de Noordkaap (met een gemiddelde van 60 km per uur is dat zo’n kleine 30 uur autorijden). Nordsjøvegen vormt een onderdeel van de North Sea Cycle Route. Het gehele traject is vrij vlak en goed te fietsen. Alleen 20 km ten noorden van Egersund is het wat meer stijgen en dalen. Aan de zuidkust zijn over het algemeen meer zonuren en het is er droger en warmer dan op andere plaatsen. Maar ook aan de kust kan het klimaat sterk verschillen. Zo is het klimaat aan het westelijke deel van de kust, bijvoorbeeld bij Lista, ten zuiden van Flekkefjord veel grilliger. Ook waait het hier bijna altijd.

Vest-Agder is een populaire provincie voor echte badgasten. Zandstranden en de scherenkust met honderden eilandjes oefenen een grote aantrekkingskracht uit op de zomergasten en waterliefhebbers. Mandal heeft een uitgestrekt zandstrand; het is de Rivièra van Noorwegen. De gemiddelde watertemperatuur komt niet boven de 17 °C; voor de meeste badgasten vormt dit toch geen beletsel omdat de luchttemperatuur vaak hoog genoeg is.

NORDSJØVEGEN tussen Kristiansand en Haugesund. www.nordsjovegen.no

NORTH SEA CYCLE ROUTE. www.northsea-cycle.com

Stavanger: begin van een nieuw tijdperk

In het zuidwesten van Noorwegen ligt de kleine provincie Rogaland met Haugesund, Sandnes en Stavanger als grotere plaatsen. Inmiddels zijn deze laatste twee plaatsen aaneengegroeid tot één stad met de helft van het aantal inwoners van de provincie. De sterke groei van de bevolking in deze regio is vooral te danken aan de oliewinning, die begin jaren zeventig startte. Tot dan toe was Stavanger een rustige stad, met een haven voor de visserij en de zeevaart. Stavanger is omringd door water. Inmiddels is het een stad waar de grote olieproducerende multinationals hun zetel hebben. Interessant is het Norsk Oljemuseum.

Voor een deel hebben de activiteiten rond de oliewinning hun weerslag op het stadsleven, maar toch ademt de stad nog steeds een gemoedelijke sfeer die een bezoek rechtvaardigt. Jernaldergården, aan de Ullandhaugvei geeft een goed beeld van de bewoning van dit gebied in het ijzeren tijdperk, met huizen van tussen 350 and 550 n.Chr. In het oude stadsdeel, Gamle Stavanger, staan vele schilderachtige witgeschilderde huisjes en winkeltjes aan kromme omhooglopende straatjes.

Zuid-Noorwegen
Klik op een van de volgende deelkaarten voor een vergroting: linksboven, rechtsboven, linksonder en rechtsonder.

Stavanger is een stad met diverse culturele bezienswaardigheden, waaronder de Domkerk en Rogaland Kunstmuseum en Rogaland Kunstsenter. In 2008 is Stavanger culturele hoofdstad van Europa.

De omgeving van Stavanger is gevormd door het ijs. De kust van Jæren, het gebied ten zuiden van de stad, was 30.000 jaar geleden vrij van ijs. Nadat planten en dieren zich hier gevestigd hadden, kwam ook de mens. Door de waterrijke omgeving was de boot het belangrijkste vervoermiddel en speelde het leven zich rond de kust af. Door het vlakke landschap ontstonden hier ook de eerste vormen van landen tuinbouw.

STAVANGER. www.visitstavanger.com

ARKEOLOGISK MUSEUM, STAVANGER. www.ark.museum.no

NORSK OLJEMUSEUM, over de olie- en gaswinning. www.norskolje.museum.no

Stavanger
Klik op een van de volgende deelkaarten voor een vergroting: linksboven, rechtsboven, linksonder en rechtsonder.

De zwaarden van Hafrsfjord

Een van de historisch meest belangrijke plekken is Hafrsfjord, ten zuidwesten van de stad. Harald Hårfagre versloeg hier zijn rivalen, die het op dat moment met hun rijkjes in West-Noorwegen voor het zeggen hadden. Het was een lange en heftige strijd die gestreden werd aan deze fjord. De slag bij Hafrsfjord was doorslaggevend bij de vorming van Noorwegen tot één groot rijk. Ondanks de tegenwerking vanuit het oosten, werd Harald gezien als de koning van het verenigde Noorwegen van die tijd. Bij Avaldnes, ten zuiden van Haugesund, liggen de overblijfselen van het eerste koninkrijk van Noorwegen. In de omgeving is ook veel te zien van het bloeiende Vikingenleven in die tijd. Deze plek was een zeer strategische plek om het vaarverkeer richting ‘Nordvegen’ in de gaten te houden. Uiteindelijk heeft Noorwegen daar zijn huidige naam aan te danken.

Vanaf de Olavskyrkja uit ca. 1250 is het mogelijk een wandeling te maken door een historisch landschap, dat in 2005 tot stand gekomen is onder de naam Nordvegen Historiesenter. Het centrum toont de basis van de totstandkoming van het Noorse rijk op deze plaats.

Andere interessante plekken zijn Utstein kloster en Kongsgård. Noorwegen had ooit veel kloosters, maar de meeste zijn afgebroken of verwoest in de strijd. Utstein kloster vormt daarop een uitzondering. Behalve het klooster zelf is Kongsgård een interessant gebied met diverse grafheuvels en vele sporen uit het rijke verleden van deze strategische plek in Ryfylke.

Vanuit Stavanger voert de Ryfylkevegen (rijksweg) 13 omhoog langs diverse aantrekkelijke plaatsen. Zo is er een zalmrijke rivier en ook een waterval waar zalmen goed te zien zijn in het vallende water. Niet ver van de weg voert een weg naar de Prekestol, een loodrechte berg die zich 604 m boven de Lysefjord verheft. Aan het uitzicht vanaf een vlak plateau boven op de rots gaat een lange wandeling vooraf. Het is geen voettocht voor mensen met hoogtevrees. Een alternatief vormt een bezoek aan Lysefjord-senter, waar van alles te zien is over het ontstaan van deze bijzondere bergen. Het centrum is bereikbaar vanaf rijksweg 13 vanuit Sandnes naar Larvik, met een overtocht op de Høgsfjorden naar Oanes. De bergen die wat noordelijker liggen, Ryfylkeheiene, vormen een afwisselend gebied van water en bergen. In het gebied zijn verschillende gemarkeerde wandelpaden.

AVALDNES, het oudste koninkrijk van Noorwegen. www.nordvegen.info

UTSTEIN KLOSTER. www.utstein-kloster.no

Rond het zuidelijkste punt

Kristansand, stad met Nederlandse invloeden

Vanuit Stavanger voert weg E39 langs de zuidkust via Egersund naar Kristiansand. Evenals op andere plaatsen in Noorwegen wonen aan de zuidkust de meeste mensen dicht bij de kust. Koning Christian IV stichtte de stad in 1641. Hij had een vooruitziende blik, want de stad aan de zuidkust groeide uit tot een van de grotere steden van Noorwegen. De stad ligt gunstig voor diverse reisdoelen: bootverbindingen vanaf Denemarken en de weg langs de kust naar Stavanger en Oslo en omhoog door het Setesdal, dwars door het Noorse bergland. De stad is het centrum van Sørlandet. Qua oppervlak is het de zesde grootste gemeente van Noorwegen, met totaal 75.000 inwoners. De stad zelf is opmerkelijk groen; karakteristieke strakke straten verraden de Nederlandse invloeden.

Kristiansand heeft de tweede grote haven van Noorwegen. Van oudsher is het een centrum met veel activiteiten in de handel en het vervoer; ook het toerisme is al langere tijd van belang. Kvadraturen, de oude stadskern, bestaat uit een stelsel van rechte straten ingedeeld als een schaakbord. Het oudste stadsdeel, Posebyen, toont een rijk verleden aan houten bouwwerken. In verband met het gebruik van hout hebben ze hier de grootste verzameling mossen van Noord-Europa. Mos was in Noord-Europa een ideaal isolatiemateriaal bij het bouwen met hout, lang voordat wij ook maar aan isoleren dachten.

Kristiansand
Klik op een van de volgende deelkaarten voor een vergroting: linksboven, rechtsboven, linksonder en rechtsonder.

Even ten oosten van de stad, aan de E18 richting Oslo, ligt Dyreparken, een populaire gezinsattractie. Door de natuurlijke omgeving heeft dit park een speciale uitstraling. Wie dieren in de vrije natuur wil zien zit hier ook goed, want er zijn in de regio veel elanden. Een elandensafari om de dieren te bekijken is dan ook altijd succesvol. Wie zelf op ‘elandenjacht’ wil gaan, kan het beste bij schemering op zoek gaan naar de dieren, die zich vaak aan de rand van het bos en het open veld ophouden.

Net als diverse andere stadjes aan de zuidkust had Kristiansand ooit goede banden met Nederland. Voor Kristiansand geldt dat hier nog steeds veel Nederlanders komen. Oud-schaatskampioen Kees Verkerk trok hier ooit naartoe om te blijven. Inmiddels drijft de tweede generatie Verkerk een hotel en camping: Hamresanden, een trekpleister waar velen naar terugkomen. Vanuit Kristiansand zijn ook mooie boottochten te maken voor de scherenkust.

KRISTIANSAND. www.visitkristiansand.com

DYREPARKEN, het dierenpark in Kristiansand. Geopend: dag. in het hoogseizoen 10–19 en in het laagseizoen 10–17 uur; de meeste activiteiten vinden plaats tussen 10 en 16 uur. www.dyreparken.com

SETESDAL MINERAL PARK. Geopend: 4/6–11/9 dag. 10–17, sept. wo., za., zo. 10–16 uur.
www.mineralparken.no

Kustplaatsen met een verhaal

De zuidkust van Noorwegen kent vele havenstadjes met de karakteristieke witte houten huisjes. Vanaf Kristansand voert de weg langs Grimstad, Arendal, Lyngør, Risør, Kragerø naar Larvik. Al deze havenplaatsjes hebben wel iets in hun geschiedenis met Nederland. Er was ooit een rijke handel tussen deze plaatsen en Nederland.

Arendal was rond 1850 de grootste haven van Noorwegen. Samen met Tvedestrand waren er tienduizenden inwoners uit deze steden die hun kost op de grote vaart verdienden. Hout, stenen en vis gingen naar Nederland en jenever, koren, zout en levensmiddelen vonden de weg terug naar het noorden. Ook was er een rijke uitwisseling van arbeidskrachten tussen beide landen. En natuurlijk de nodige vriendschappen en daaruit voortvloeiende huwelijken.

Veel namen roepen ook overeenkomsten op: Stavern, Stavanger, Stavoren. Geen wonder, want er waren levendige scheepvaart en handel tussen Friesland en de Noorse zuidkust. Later verminderde de betekenis van dit gebied. Met de overgang naar stoomschepen kon de Noorse zuidkust niet meer meekomen. De nieuwe schepen waren te duur. Veel arbeidsplaatsen gingen verloren en er kwam een ware uittocht naar Amerika op gang. Pas in de jaren zestig kwam Sørlandet weer tot groei, dankzij de groei van het toerisme. De kleine witte havenstadjes aan de zuidkust hebben een bijzondere aantrekkingskracht.

Een van deze plaatsjes is Grimstad. Het is de geboorteplaats van de grote dichter Henrik Ibsen. Zijn huis, met de apotheek waar hij werkte, is te bezichtigen. Ook zijn stadswandelingen mogelijk. Interessant is ook Fjære Kirke, 3 km ten oosten van het stadje; er worden regelmatig concerten gegeven.

In de havenstadjes aan de zuidkust heerst een bedrijvige drukte. Tussen en in de plaatsen zijn veel mogelijkheden om van het water te genieten; ook de vele eilandjes voor de kust zijn in trek bij badgasten. Een populaire plek is Groos friluftslivsområde.

GRIMSTAD. www.grimstad.net

ARENDAL EN OMGEVING. www.arendal.com

SØRLANDET. www.sorlandet.com en www.visitsorlandet.com

Een Noors Schiermonnikoog

De kleine plaatsjes aan de zonnige zuidkust hebben altijd al een bijzondere aantrekkingskracht gehad op kunstenaars. Vooral Kragerø staat erom bekend. Een van de grootste Noorse schilders, Edvard Munch, verbleef er regelmatig. De Noorse Anton Pieck, sprookjestekenaar Theodor Kittelsen, had er zijn eigen huis. In Kittelsens hus heerst een aparte sfeer.

Het Berg-Kragerø Museum in Berg, iets buiten het stadje, biedt een interessante cultuurhistorische verzameling; er is vooral veel te zien over het rijke handelsverleden. Het hoofdgebouw is in Louis XVI-stijl opgetrokken en ligt in een mooie omgeving, tegen de Hellefjord met badstrand en wandelpaden.

Aan de kust, niet ver van het centrum, ligt Gunnarsholmen Kystfort, met de resten van het fort uit 1600. Het is ook een gewilde plek voor strandliefhebbers. Kragerø ligt te midden van een archipel van eilanden voor de kust. Jomfruland is een van de populaire eilanden om naartoe te varen. Dit lange smalle eiland is 10 km lang.

Aan de zuidkust zijn meer van deze schilderachtige plaatsjes, zoals Lyngør. Dit plaatsje bestaat uit vier eilanden waar de auto niet is toegelaten. De idyllische omgeving van natuur en authentieke bebouwing geeft de indruk dat de tijd hier heeft stilgestaan. Maar zo vredig als het er nu uitziet is het niet altijd geweest: tijdens de napoleontische oorlog van 1812 vond hier een ware zeestrijd plaats, met een groot aantal slachtoffers. Het wrak van het Britse schip de Dictator, met 64 kanonnen aan boord, ligt nog voor de kust op de zeebodem.

Ook Risør is een veelbezochte plaats. Bij watersporters zijn deze plaatsen zeer in trek. Behalve een aantal tochten voor de kust is het mogelijk binnendoor diverse tochten te maken, zoals van Lyngør naar Arendal tussen de eilanden voor de kust.

KRAGERØ, www.visitkragero.no

BERG–KRAGERØ MUSEUM, Lovisenbergveien 45, Kragerø. Geopend: 10/6–31/8 di.–vr. 12–18; za.–zo. 12–17; 1/9 –9/6. di.–vr. 12–15 uur.

KITTELSENHUSET, Th. Kittelsens vei 5, Kragerø. Geopend: 20/6–31/8 ma.–za. 11–15 uur.
Musea in TelemarK: www.telemus.no

Van de kust naar de dalen en bergen

Setesdal, rijk aan natuur en cultuur

Vanaf Kristiansand gaat rijksweg 9 via Evje omhoog door het Setesdal, het langste dal dat van zee loopt tot aan het hooggebergte bij Hovden, een populaire wintersportplaats. In de zomer is het mogelijk hier wandeltochten te maken naar de Hardangervidda. De weg voert langs de rivier de Otra omhoog. Onderweg passeren we diverse kleine plaatsjes, veel grotere plaatsen zijn er niet in dit gebied. Het Setesdal is rijk aan tradities. Ook het dialect is authentiek. Veel van wat elders verloren ging is hier bewaard gebleven. Er is veel te zien van kunst en nijverheid uit vroegere tijden.

Ook het landschap is boeiend. In de omgeving zijn vele kleine meertjes, stroompjes en watervallen. Door de grote afwisseling aan landschappen is het een interessant deel van Noorwegen. Het gebied is ook aantrekkelijk voor het maken van fietstochten. Langs de derde nationale fietsroute die hier loopt tussen Kristiansand, Hovden en Haukeligrend, zijn diverse cultuurhistorische en andere bezienswaardigheden te bewonderen. Ook diverse zijwegen van de hoofdroute naar het noorden zijn de moeite waard. Op de driesprong bij Haukeligrend bestaat de mogelijkheid via de E134 door te rijden naar het westen, naar bijvoorbeeld Lysefjord. Onderweg ligt de turisthytte Haukeliseter, een geliefd startpunt voor wandelingen. Naar het oosten toe voert deze weg richting Kongsberg. Op die route ligt aan rijksweg 362 Rjukan, een klein plaatsje dat in de Tweede Wereldoorlog bekend werd doordat de Duitsers hier werkten aan een atoombom. De Noren wisten de ontwikkeling door diverse sabotageacties te voorkomen.

SETESDAL. www.setesdal.com

RJUKAN. www.visitrjukan.com

Zilverstad Kongsberg

Kongsberg kreeg in het verleden grote bekendheid door de winning van zilver. De zilvermijn bij Saggrenda leverde tot de sluiting in 1958 meer dan 1,3 miljoen kilo zilver op. Kongsberg Sølvverk, zoals de mijn heet, leverde vanaf 1623 heel wat inkomsten op voor velen in de omgeving. De mijn was de eerste in Noorwegen met een duurzame productie. Lange tijd was het de grootste zilvermijn van Europa.

Inmiddels biedt de mijn tal van andere mogelijkheden. Zowel boven- als ondergronds kan de bezoeker van alles beleven op het gebied van zilverwinning. Ook kan men er op avontuurlijke wijze kennismaken met het binnenste van een rotsplateau. Het is mogelijk met een gids omlaag te gaan, of zelf hangend aan een touw de rots zo’n 300 m af te dalen.

Wie het minder avontuurlijk wil doen maakt kennis met het mijnenstelsel, dat beschikt over een uitgebreid watersysteem van stromen, dijken en goten. Norsk Bergverksmuseum, dat bij de mijn ligt, toont de eeuwenlange zilverwinning en het belang ervan voor de omgeving.

Naast de zilvermijn is Kongsberg ook interessant vanwege diverse culturele bezienswaardigheden. Er staan veel oude gebouwen. Een belangwekkende plek vormt het oude kerkplein. Veel is te zien in het Lågdalsmuseet, een cultuurhistorisch museum voor Kongsberg, Numedal en omgeving. Het openluchtmuseum bestaat uit diverse bouwwerken, met veel informatie over oude ambachten. In Kongsberg vindt ook jaarlijks een groot jazzfestival plaats.

Kongsberg ligt op een kruispunt van wegen, waaronder rijksweg 40 naar het bergstadje Geilo, ’s winters een aantrekkelijke wintersportplaats voor rustzoekers. De weg ernaartoe voert langs de rivier de Lågen. De grootste weg waaraan Kongsberg ligt, de E134, verbindt de steden Bergen en Oslo.

KONGSBERG. www.kongsberg-turistservice.no

NORSK BERGVERKSMUSEUM, Hyttegata 3. Geopend: 18/5–31/8 dag. 10–17; 1/9–16/5 dag. 12–16 uur; feestdagen gesloten.

Veelzijdig Telemark

Telemark is een bijzonder gebied met rijke tradities. Het is een van de oudste toeristische gebieden van Noorwegen. In dit gebied is ook de ski uitgevonden én een nieuwe skitechniek, het zogenaamde Telemarken. Beide uitvindingen hebben grote invloed gehad op de ontwikkeling van de skisport in de hele wereld.

Sondre Norheim uit Morgedal was een geoefend skiër; niets was hem te veel. Overmoedig als hij was skiede hij over het dak van zijn eigen huis. Vooral voor de ontwikkeling van de techniek en de ontwikkeling van de ski verrichtte hij baanbrekend werk. Norheim werd de grote grondlegger van de skisport. In Morgedal staat het Norwegian Ski Adventure Centre, waar veel te zien is van deze ontwikkelingen. Nog steeds is Telemark een populair skigebied.

Telemark is rijk aan bergen en dalen; de bergen zijn er niet extreem hoog. Er is maar één hoge berg die zich duidelijk in het landschap verheft: Gaustatoppen. Vanaf deze 1883 m hoge berg is het mogelijk bij helder weer tot aan de Zweedse grens te kijken in het oosten, en tot aan de zuidkust. Opvallend is dat de berg zo alleen staat, in tegenstelling tot de bergen in bijvoorbeeld Jotunheimen en de Hardangervidda waar de toppen elkaar afwisselen. In vroeger tijden was de berg doorboord met een tunnel voor militaire doeleinden.

Behalve bergwandelingen en -beklimmingen zijn in Telemark tal van andere activiteiten te ondernemen, zoals kano- en kajaktochten, fiets- en mountainbiketochten, vissen en bever- en elandensafari’s. Dit gebied is rijk aan beide diersoorten. In Telemark is ook veel te doen voor gezinnen, zoals Telemark Lekeland in Skien, Straand Sommerland in Vrådal en Telemark Sommerland in Bø.

Vanuit Vrådal zijn ook diverse wandelmogelijkheden. In Rauland, Haukeli en Vinje zijn veel mogelijkheden voor actieve tochten in de omgeving. In Skien, gelegen aan rijksweg 353, is een interessant streekmuseum, Telemark Museum, met een boeiende verzameling huizen en andere gebouwen en voorwerpen uit de streek. Het museum ligt in Brekkeparken, een groot park in Engelse stijl uit de jaren 1810–1815.

Rijksweg 41, Telemarksvegen, is een leuke weg waar onderweg veel te beleven is zoals bij Åmli krachtstation. In dit waterrijke gebied is veel water gereguleerd. Wie vanaf de E18 op weg 41 rijdt, kan bij Nissedal met een pondje overvaren naar Fjone, en via de andere kant van het meer terugrijden. Er zijn diverse zandstrandjes aan dit langgerekte meer.

TELEMARK. www.visittelemark.com

TELEMARKVEGEN. www.telemarksvegen.no

VEST–TELEMARKMUSEUM, overzicht van interessante musea in de regio.
www.vest-telemark.museum.no

TELEMARK MUSEUM, Hans Hoellsg. 2, Skien. Geopend: 15/5–31/8 dag. 10–18; de rest van het jaar op afspraak tussen 8–15.45 uur.

NORSK SKIEVENTYR, centrum over de ontwikkeling van de skisport.
Geopend: 20/5–15/6 dag. 11–17; 16/6–15/8 9–19; 16/8–31/8 11–17 uur.
www.sondrenorheim.com

VINJE, HAUKELI. www.rauland.org

FAMILIEPARK BØ SOMMERLAND in Bø. Geopend: dag. van 10–20; tussen 13/6–24/6 10–17; za.–zo. 10–20 uur. www.sommarland.no

Van de hoofdstad richting fjorden

De uitdaging van de leegte

Behalve via de kustroute is het ook mogelijk om door de bergen het zuiden van Noorwegen te verkennen. Vanaf Drammen aan de uitloper van de Oslofjord voert rijksweg E134 via Vinje en Haukeligrend naar de Hardangervidda, het grootste nationale park van het land. De Haukeliveien loopt langs de zuidrand van deze eindeloze, onbewoonde hoogvlakte. Voor rustzoekers, wandelaars en bergbeklimmers is het gebied een uitdaging. De poolreizigers Roald Amundsen en Fridtjof Nansen deden er de voorbereiding op hun pooltochten.

In 1981 is een groot deel tot nationaal park verklaard. Dit enorm uitgestrekte gebied is zeer rijk aan natuur en nauwelijks beïnvloed door menselijk handelen. Er zijn vrijwel geen wegen. Bergen en bergmeren wisselen elkaar af helemaal tot de Sørfjord in het westen. In het westen zijn de bergen het meest begroeid, mede door het wat mildere klimaat met meer neerslag. De Hardangervidda is rijk aan flora en fauna: er zijn meer dan 500 plantensoorten geregistreerd, en meer dan 100 soorten vogels en 21 soorten zoogdieren. Ook de grootste stam wilde rendieren van Noord-Europa leeft in dit gebied. In het oosten is het aanmerkelijk opener en vlakker, maar ook minder begroeid. De ijstijd heeft duidelijk zijn sporen achtergelaten met omvangrijke steenruggen, grillige stromen, rivieren en uitgestrekte moerassen. In de wateren komt veel vis voor. Door de Noorse Toeristenvereniging (DNT) zijn diverse bergpaden gemarkeerd. In het gebied liggen ook diverse berghutten. Daardoor zijn meerdaagse huttentochten te maken. De hoogste bergen liggen op circa 1700 m.

Via weg E134 is het mogelijk om ten zuiden van de Hardangervidda weer helemaal naar de kust bij Haugesund te rijden. Gecombineerd met de kustroute via Stavanger en Kristiansund en Tønsberg is de cirkel in het zuiden dan rond. De route voert door diverse tunnels. In de winter waren de bergpassen voorheen maandenlang voor het verkeer gesloten; nu is het gehele traject het hele jaar door berijdbaar. Wie minder haast heeft kan kiezen voor de oude weg, of delen daarvan. Het landschap biedt op veel plaatsen prachtige vergezichten.

HARDANGERVIDDA. www.hardangerviddanett.no

Water en waterkracht

Telemark heeft een afwisselend landschap met bergen en smalle dalen. In de dalen liggen vaak lange, smalle meren. Vanaf de zee is het mogelijk met de boot naar Dalen te varen. Er zijn achttien sluizen om het waterniveau van zeeniveau tot 72 m boven de zee te overbruggen.

Het Telemarkkanaal, dat de meren en de zee verbindt, is gegraven in 1892. Het kanaal vormde een belangrijke en snelle verbinding tussen het oosten en het westen. Niet alleen voor het menselijk vervoer maar ook vooral voor vee en hout zorgde de waterweg voor een doorbraak. Rond en op het kanaal vinden tal van activiteiten plaats.

Er zijn diverse mogelijkheden om vanaf een boot het landschap en de cultuur rondom het kanaal te beleven. Zo is er de keuze uit de nostalgische Victoria (bouwjaar 1882) of de Henrik Ibsen of de wat nieuwere Telemarken. Wie zich op eigen kracht over het kanaal wil voortbewegen kan gebruikmaken van een kano of kajak. Van alle sluizen zijn vooral die van Vrangfoss en Ulefoss bijzonder. In Ulefoss staat Hovedgaard, een bouwwerk met bijzondere architectuur uit 1807. Ook is in die plaats een expositie over het kanaal. Modellen van het kanaal stonden in 1990 op de wereldtentoonstelling in Parijs. Het kanaalproject werd gezien als het achtste wereldwonder.

Overigens is het traject nabij het Telemarkkanaal zeer geschikt voor fietstochten. Er loopt een 115 km lange route van Ulefoss naar Dalen, een route langs diverse landschappelijke en culturele hoogtepunten. In Dalen staat het gelijknamige hotel, volledig uit hout gebouwd in 1894.

Water en gebruik van waterkracht zorgden dat de eerste industrie van de grond kon komen, vooral in het oosten van Telemark. Vroeger was Rjukan het centrum; nu is dat vooral de omgeving van Porsgrunn. Bij Rjukan staat het Norsk Industriarbeidermuseum. Te midden van een schitterende natuur staat de oude Vemork waterkrachtcentrale uit 1911, waarin het museum gevestigd is. Het museum geeft een goed beeld van een belangrijk deel van de Noorse industriegeschiedenis. Een ander interessant object uit vroegere tijden is de staafkerk van Heddal. Deze markante houten kerk uit 1150 is diverse malen verbouwd. De muurschilderingen dateren uit 1600. Vlak bij de kerk ligt Heddal Bygdetun, een verzameling oude huisjes uit Telemark.

WATERKRACHTCENTRALE EN INDUSTRIARBEIDERMUSEUM. Geopend: 15/6–14/8 dag. 10–16, 1/1–30/4 di.–vr. 12–15; za.–zo. 11–16; 1/5–14/6 10–16; 15/8–30/9 10–16 uur. www.visitvemork.com

TELEMARKSKANAAL. www.telemarkskanalen.no

EXPOSITIE OVER IJZER EN HET TELEMARKKANAAL, Jern– og kanalutstillingen, Lannavegen 5, 3830 Ulefoss.

HEDDAL STAAFKERK. www.heddal-stavkirke.no

Een weg vol avontuur

Vanuit Oslo loopt een 320 km lange weg richting westelijke fjorden; de weg nodigt uit tot een rustig rijtempo. Niet voor niets is deze weg de Eventyrvegen genoemd: de avonturen rijgen zich aan elkaar bij een tocht over deze weg. Vertrekkend vanuit Oslo voert de weg via Hønefoss langzaam de bergen in. De weg is uitstekend te berijden. Bij Nesbyen is een bezoek aan het Hallingdal Folkemuseum zeker de moeite waard. Dit is een van de oudste openluchtmusea met huizen en voorwerpen tot uit 1300. Hallingdal ademt een bijzondere, gemoedelijke sfeer.

Bij Gol begint het allemaal wat hoger te worden; de bergen zijn circa 1000 m. Gol ligt op een kruising van wegen. Hier is het mogelijk rijksweg 52 door het Hemsedal naar Sogn of weg 51 over Golsfjellet naar Leira te rijden. In de bergen lopen diverse wandelpaden; in de winter zijn dit de loipes voor het langlaufen. Gol zelf heeft een interessante kerk uit 1882; we treffen er ook een kopie van de staafkerk uit 1200. Het origineel staat inmiddels in het openluchtmuseum in Oslo. De weg voert nu verder naar Ål.

Wie van fietsen houdt, kan dat ook goed doen tussen Gol en Ål, of verder naar Geilo. De afstanden zijn maar kort, bijvoorbeeld Geilo-Ål 22, Ål-Gol 28 km en Gol-Hemsedal 33 km. De tocht gaat door een glooiend bosrijk landschap. Er is weinig verkeer, behalve twee korte trajecten tussen Nesbyen en Flå langs rijksweg 7. De ondergrond is afwisselend steenslag en asfalt, dus een stevige fiets is aan te raden. Op weg naar de fjorden kan men op diverse plaatsen rendieren tegenkomen. De weg voert door de provincies Buskerud en Hordaland. Het hoogste punt van de weg biedt uitzicht op de Hardangerjøkulen in het noorden. Deze zesde grote gletsjer van Noorwegen met een oppervlak van 73 km² is met zijn 1863 m hoogte van veraf goed te zien. Bij Fossli Turistsenter komen we bij de Vøringfossen uit. Deze waterval is de meest bekende met een loodrechte val van het water van 145 m; de totale hoogte is 182 m. Bij Forratromma is er een prachtig uitzicht over Måbødalen en Vøringfoss. We hoeven nu nog maar even door te rijden om aan de fjord te komen bij Eidfjord. Van het hooggebergte is de weg nu in korte tijd aanbeland op zeeniveau. In deze kleine plaats aan de binnenste uitloper van de Hardangerfjord is het Hardanger Natursenter.

AVONTURENWEG, de weg van Oslo naar het fjordengebied (rijkswegen 7, 5 en 52). www.eventyrveien.no

HARDANGER NATURSENTER, Øvre Eidfjord.
www.hardangervidda.org

De oostelijke kant van de fjord

Van oudsher geliefd

De Oslofjord was van oudsher een belangrijke vestigingsplaats voor pioniers, vooral ook het westelijke deel. Nadat het smeltende ijs van de laatste ijstijd zich had teruggetrokken, vestigden de eerste bewoners zich hier. Deze provincie Vestfold is klein en is een van de dichtstbevolkte gebieden. De steden en stadjes Larvik, Sandefjord, Tønsberg, Horten en Holmestrand liggen als een ketting aan elkaar geregen tegen de Oslofjord en het Skagerrak aan. Langs de kust van Vestfold heerst een milder klimaat dan elders in Noorwegen. Dat is ook te merken aan de begroeiing, zo zijn er rond de kustplaats Larvik zeer oude beukenbossen. Ook komen in de streek opvallend veel zeldzame soorten planten voor. Aantrekkelijk in de provincie zijn de vele paden die langs de kust lopen. Behalve allerlei paden die de stadjes met elkaar verbinden, zijn er speciale cultuurpaden. In Larvik is een interessant zeevaartmuseum, met daar vlakbij een Vikingproject.

Alles rond de walvisvangst speelt zich tegenwoordig af in het noorden van Noorwegen, maar ooit was Sandefjord aan de Oslofjord een belangrijk centrum. In deze stad met belangrijke scheepvaart, handel en industrie treffen we er de sporen van aan, vooral in het Hvalfangsmuseet. Het museum uit 1917 is voor de walvisvangst uniek in Europa. Vanwege de rijke vondsten in de omgeving wordt gewerkt aan Vikingenes Verden, de wereld van de Vikingen. De ontwikkeling van dit project vindt plaats bij Heimdal aan het einde van de Mefjord, niet ver van Gokstadhaugen, waar veel Vikingresten gevonden zijn. Gokstadhaugen ligt aan de rijksweg 303, 2 km ten oosten van het centrum van Sandefjord.

Voor wandelaars is het schiereiland Vesterøya een leuk uitgangspunt. Hier is een 25 km lang gemarkeerd pad langs het water, glad gepolijste rotsen en door het bos. Opvallend is de rijke fauna op deze lange landtong voor de kust.

VESTFOLD. www.vestfold.com

SANDEFJORD EN OMGEVING. www.visitsandefjord.com

LARVIK. www.visitlarvik.no

HVALFANGSMUSEET, Museumsgaten 39. Geopend: 1/5–22/6 dag. 11–17; 23/6–14/8 10–17; 15/8–31/8 11–17; 1/9–30/9 11–16; 1/10–30/4 11–15 (zo. 12–16) uur. www.hvalfangstmuseet.no

Vikingvrouwen en koningen

In de kleine provincie Vestfold, aan het einde van weg 308 ten zuiden van Tønsberg, steekt een lange landtong in de Oslofjord: Verdens Ende, het einde van de wereld. Het water heeft de rotsen glad gepolijst op de zuidpunt van dit schiereiland Tjøme. Het is een van de meest populaire plekken aan de Oslofjord, zeer geliefd bij de plaatselijke bevolking. In de zomer doet de veerdienst van Oslo naar Arendal dit schiereiland aan. Op het eiland zijn diverse wandelpaden en bospaden met verschillende uitzichtpunten.

Overigens is Tønsberg de oudste plaats van Noorwegen. Rond 1840 had Tønsberg de grootste vloot met zeilschepen. Op een heuvel, Slottsfjellet, staan nog de ruïnes van de grootste burcht van Noorwegen. Elke zomer rond 1 juli worden hier de Vestfold-Festspillene gehouden. Vanaf de top is er een mooi uitzicht over de scherenkust. Haugar Kunstmuseum herbergt een interessante verzameling schilderijen, waaronder die van Odd Nerdrum, een van de meest controversiële schilders.

Vestfold is ook de regio met een levendig Vikingverleden. Bij Slagen, 5 km ten oosten van de stad, liggen de grafheuvels Oseberghaugen. In 1904 zijn hier de resten gevonden van het Osebergschip. Het schip was gebouwd in 820 en werd gebruikt als grafschip voor twee Vikingvrouwen in 834. In het graf zijn diverse voorwerpen gevonden zoals sledes, wagens, gereedschap voor het maken van textiel en allerlei gebruiksvoorwerpen voor het boerenbedrijf. Graven werden vaak geplunderd, waarschijnlijk zijn er daarom geen sieraden gevonden; het was wel gebruikelijk deze te begraven samen met de vrouwen. De Vikingen begroeven in deze omgeving ook hun lokale koning, Olav Geirstadalv. Op de plek van de vondsten bij Slagen is een wandeling te maken langs de vindplaats, met beschrijvingen van de vondsten.

Bij Haugen gård, Jåberg, is een verzameling rotstekeningen van landbouwactiviteiten te zien uit 1500–500 v.Chr. Het is ook de omgeving van de eerste handelsplaats bij Kaupang, in de buurt van Tjodalyng. Interessant is ook het plaatsje Borre met de middeleeuwse kerk en Borrehaugene, waar het grootste aantal koningen van Europa ligt begraven. Hier is ook een interessant centrum, Midgardsenteret, waar veel te zien is van het rijke Vikingverleden in deze omgeving. Er is een groeiende belangstelling voor het veelzijdige leven van de Vikingen in deze regio.

TØNSBERG EN OMGEVING. www.visittonsberg.com

HAUGAR KUNSTMUSEUM, Gråbrødregaten 17, Tønsberg. Geopend: gehele jaar za.–zo. 12–17; sept.–mei di.–vr. 11–16; jun.–aug. ma.–vr. 11–17 uur. www.haugar.com

MIDGARDSENTERET, Borre (Vestfold). Geopend: van mei tot en met aug.
werkdagen 10–16; za.–zo. 11–17 uur; sept. t/m apr. ma. gesloten. www.midgardsenteret.no

VESTFOLD FYLKESMUSEUM, Farmannsveien 30, Tønsberg, museum over de regio Vestfold. Geopend: ma.–za. 10–17; zo. 12–17 uur.
www.vfm.no

Een fjord om langdurig te verblijven

Voor vele buitenlandse toeristen zijn de fjorden in het westen de echte fjorden. Voor de inwoners van Noorwegen, die in groten getale rondom de hoofdstad Oslo en de omliggende Oslofjord wonen, is deze fjord een belangrijke plaats om te recreëren. Vooral op en rond het water zoeken velen hun vertier. Ten oosten van de verbindingsweg, de E18 tussen Kristansand en Oslo, loopt rijksweg 311 naar Åsgårdstrand. De kunstschilder Edvard Munch had er zijn vaste zomerverblijfplaats. De Noorse schilder heeft hier heel wat getekend en geschilderd. Het huis waar hij verbleef en zijn werkruimte zijn nog te bezichtigen.

Deze plaats is de laatste jaren ook voor andere bezoekers steeds populairder geworden. Vooral in trek zijn de jaarlijkse Åsgårdsdagene, een feestelijk weekend in juni met talloze activiteiten in dit kleine aantrekkelijke plaatsje aan de Oslofjord. In het nabijgelegen Horten zijn nog diverse interessante musea, zoals het Marinemuseum, dat het oudste marinemuseum ter wereld is met diverse scheepsmodellen. Ook het Horten Bilmuseum is de moeite waard, met een mooie verzameling auto’s en motoren in de oude brouwerij van de stad. Bijzonder is ook het Preus Fotomuseum met vele oude camera’s en een authentieke fotostudio. Dit museum is per boot bereikbaar. Het ligt nabij het badstrand van de stad Horten. Vanuit Horten voert rijksweg 310, 313 en 315 verder langs de Oslofjord via Holmestrand, Sande en Drammen naar Oslo. Wie de fjord over wil steken kan in Horten echter ook de boot nemen naar de overkant naar Moss in de provincie Østfold.

MARINEMUSEUM, museum over de marine in de oude basis. Geopend: dag. 12–16 uur.

PREUS FOTOMUSEUM, fotomuseum Kulturparken Karljohansvern in Horten. Geopend: di.–zo. 12–17 uur. www.foto.museum.no