16 De politieke moord op de Coolsingel

O p de begraafplaats Crooswijk is nog steeds het eenvoudige graf van ene Yevhen Konovalets te vinden. Deze man uit Oekraïne was het slachtoffer van een afschuwelijke moordaanslag met een doos chocolaatjes …

Coolsingel, maandagmiddag 23 mei 1938, door J.A. Blaauw – Op de Coolsingel was het rond kwart over twaalf erg druk, zoals het hier eigenlijk elke dag druk was. Het weer was mooi en de Rotterdammers genoten van
het lentezonnetje tijdens hun dagelijkse werkzaamheden.

Opeens klonk een enorme knal en voorbijgangers zagen een witte vuurstraal, gevolgd door zwarte rook. Na de knal bleef het even akelig stil. Boven het trottoir voor het Lumière Theater hing een lichtgrijze rook. Door de nevel heen kon je mensen zien neervallen. Anderen grepen met hun handen naar hun hoofd.

De gealarmeerde politie zette met behulp van Rotterdamse leden van de Nederlandse Vereniging van Luchtbescherming, die toevallig in de buurt waren, de Coolsingel af. De Gemeentelijke Geneeskundige Dienst vervoerde de omstanders die door de explosie gewond waren geraakt naar het ziekenhuis. Op de straattegels voor het theater deed men een lugubere vondst: een afgereten been. Een eind verderop werd de rest van het lichaam gevonden. Wat was er gebeurd?

Sommige voorbijgangers wisten te melden dat een man met een koffertje over de Coolsingel had gelopen vlak voor de explosie. In dat koffertje moest een of andere bom gezeten hebben. De politie vond op de stoffelijke resten van het slachtoffer een kaartje waaruit bleek dat hij een kamer had besproken in Hotel Central onder de naam Nowák.

Toen zich later die middag een man bij de portier van het hotel meldde die een afspraak had met de mysterieuze Nowák werd hij onmiddellijk door de politie mee naar het bureau genomen en ondervraagd.

De vreemdeling heette Bora en kende het slachtoffer van de explosie goed. Het zou gaan om Yevhen Konovalets, de leider van de Oekraïense Vrijheidsbeweging. Door verraad vluchtte hij naar het buitenland. Na enkele jaren door te hebben gebracht in Tsjechoslowakije, Duitsland, Zwitserland en Italië, was hij uiteindelijk in Nederland terechtgekomen. Maar zelfs in ballingschap ging Konovalets verder met zijn strijd voor een onafhankelijk Oekraïne. Hij probeerde alle Oekraïense emigranten in Europa te verenigen en contacten te leggen met de inlichtingendiensten van Duitsland, Litouwen en Italië om door middel van gewapende strijd een onafhankelijk Oekraïne te creëren. Om dat doel te bereiken voerde zijn organisatie ook terroristische aanslagen uit in landen als Polen en Rusland. Maar hierdoor trok hij de aandacht van de verkeerde mensen.

De man die na de bomaanslag met de Rotterdamse politie sprak, vertelde hun dat Konovalets de laatste tijd veel was omgegaan met ene Waluch uit Oekraïne. Deze vreemdeling, die zijn vertrouwen had gewonnen, voorzag hem zo nu en dan van chocolade en sigaretten. Het moet in een van die pakketjes zijn geweest dat de bom verborgen zat.

De dader werd nooit gepakt.

Lange tijd bleef de moord een mysterie, tot Pavel Soedoplatov, een voormalig geheim agent van de Russische dictator Stalin, in 1994 zijn memoires schreef. Hij vertelde hierin dat hij de mysterieuze Waluch was geweest. Hij zou Konovalets in restaurant Atlanta na een vriendelijk gesprek een doos met chocolaatjes hebben gegeven waarin de bom was verborgen. De opdracht voor de moord kwam rechtstreeks van Stalin, die Konovalets als staatsvijand nummer één beschouwde.