Lynch was er, hij was onze man...

Ja.

En hij is sindsdien hoofd van de partij in de staat. Kenny en Larry[15] vochten ook mee, nietwaar?

Ik denk het, ja.

Dat deden ze. Maar volgens mij zat nog geen van beiden in de staf van de senator... in de Senaatsstaf.

Dat is zo. Kenny heeft me daar, geloof ik, net nog over verteld... ik bedoel een paar weken geleden. Maar... ten eerste, Jack was toen heel veel op reis, maar ik herinner me dat we iedere avond praatten. Ik herinner me het huwelijk van Jean... hij had het zo druk daar in Massachusetts en daarom kwam zij... ze gaf een diner de avond voordat ze ging trouwen.[16] Zelfs Jack maakte met iedereen een praatje tijdens dat diner, praatte met zijn vader, praatte met Bobby, Torb, iedereen. Er was iets mee... hij was er bezeten van. Omdat het bekend zou worden... zij trouwde op 6 mei... zoiets... op 19 mei trouwde ze, en ik geloof dat de stemming of wat dan ook een paar dagen daarna gehouden zou worden en ik herinner me dat ik dacht... de enige keer in mijn leven dat ik het idee had dat Jack er met zijn gedachten niet helemaal bij was. Maar ik dacht dat niet echt, want je kon zien hoe bezorgd hij was omdat hij die hele avond, toen iedereen een toost op Jean moest uitbrengen en zo... wat ze ook deden, en hij bracht een heel ontroerende toost uit... met iedereen tijdens dat diner praatte hij over die strijd. Ik bedoel, hij dacht daar gewoon aan en ik heb hem nooit zo gezien... niet in de eerste Cuba, in de tweede Cuba,[17] alle verkiezingen... ik bedoel, de verkiezingen... de presidentsverkiezingen, als ik eraan denk hoe rustig hij die avond was... of het nu goed af zou lopen of niet, maar toch... maar deze strijd was alles dit voorjaar. En zoals ik... weet je, je moet me niet verwijten dat ik niet al die politieke herinneringen heb, want ik leefde een andere kant van het leven met hem, maar ik herinner me wel dat het een vreselijke zorg was dat voorjaar.

Ik had de indruk dat het iets verschrikkelijk belangrijks was. Het was de eerste grote krachtmeting binnen de partijorganisatie. Ik weet wat Kenny soms zei als we het hadden over mensen in de politiek, dan zei hij, ‘Die en die, hij was voor ons in de strijd met Burke’, wat betekende: ‘We vergeven hem verder alles.’ Of over iemand: ‘Hij was tegen ons in de strijd met Burke.’ Dit werd de beoordelingsmaatstaf die, jaren later, in de jaren van het presidentschap, nog steeds door iedereen werd gebruikt.

Ik herinner me al die mensen... het boeide me omdat ik, toen ik terugkwam van mijn huwelijksreis, direct naar Boston werd meegenomen om als Democraat te worden ingeschreven door Patsy Mulkern, die de ‘China Doll’ werd genoemd omdat hij ooit beroepsbokser was geweest, en hij voerde me heen en weer door die straat en vertelde me dat duking betekende handen schudden en zo. Er was een andere man bij ‘Onions’ Burke, ‘Juicy’ Grenara genaamd. Nou, ik bedoel, die namen boeiden me zo. Weet je, je ziet dan als het ware die wereld, en daarna gingen wij dineren in de Ritz. [Zowel Jacqueline als Schlesinger lachen] En dan ging je weer ergens anders naartoe. Het leek wel alsmaar koffers, op reis, en dan zat je een paar dagen in New York. We hadden nooit een eigen huis totdat we vier jaar getrouwd waren. Ik kan je dus niet vertellen...

Was dat in Georgetown, of helemaal in McLean?

Oh nee, dat is ook zo. We hadden er een... drie jaar lang in Hickory Hill.[18] We kochten geen huis meer. Weet je, we huurden er een van januari tot juni, toen gingen we in de zomer in mijn moeders huis wonen, dat in Virginia stond, want de eerste paar jaar kregen we geen kind. Dus verbleven we de zomers in haar huis en gingen we, als we konden, naar de Cape in de weekeinden... en in de herfst verbleven we bij zijn vader... begrijp je, we woonden bij onze familie. Dan gingen we naar zijn appartement in Boston en gingen we een paar dagen naar New York. Het was een verschrikkelijk zwervend bestaan, weet je. En dan gingen we na Kerstmis een paar dagen naar Jamaica of iets dergelijks. Zo’n tempo, als ik eraan denk hoe weinig we alleen waren, en altijd op reis.

Ik weet het, in het politieke leven... je bent in de politiek nooit alleen. Het is verschrikkelijk.

Nooit alleen. Later zei Jack, toen Teddy trouwde en direct in zijn eigen huis ging wonen: ‘Wat had ik toch? Waarom kocht ik niet eerder een huis voor onszelf?’ Ik dacht, waarom deed ik dat niet? Maar je was gewoon altijd op reis en alles ging zo snel. Toen kregen we Hickory Hill, maar dat bleek een vergissing, want het was zo ver van de stad. Dat was het jaar na Jacks rug.[19] We gaven weer een heleboel geld uit om dat huis in Virginia te kopen en ik dacht dat dit een plaats zou zijn waar hij dat jaar gedurende de weekeinden kon herstellen van zijn rug. Dat bespraken we toen we het huis kochten. Dit laat weer zien dat hij me niet helemaal vertelde hoe het verder zou gaan, want toen we eenmaal in dat huis zaten, was hij ieder weekeinde op reis. Door de week had hij er niets aan... het was nog veel verder van zijn kantoor. En toen, toen ik de baby verloor... weet je, daarvoor had ik een kinderkamer en zo gemaakt, en nu wilde ik er niet meer wonen, en we verhuisden.[20] We huurden een huis... nee, het jaar daarop huurden we een huis in P Street, en toen kregen we Caroline en kochten we in 1957 ons huis.[21] Ja, we moeten toen Hickory Hill hebben gehad... nee, wanneer hadden we Hickory Hill? Zijn operatie was in ’55. Ja, ik denk dat het twee jaar duurde voordat we een eigen huis hadden.

Jullie kregen het huis in N Street in ’57.

’57. Ik denk dat we Hickory Hill in de winter na zijn rug kregen, dat was in ’55.

Er zijn mensen die erover hebben gespeculeerd, en ik heb het zelf ook geschreven, dat de operatie en die rugproblemen een soort keerpunt waren. Ik heb echter nooit geweten of er iets was... of dit iets onjuists was van FDR [Franklin D. Roosevelt] en of er eigenlijk wel iets in zat.

Nee, ik denk dat daar niets in zit. En het is gewoon te makkelijk. Max Freedman[22] zei kortgeleden nog tegen me: ‘Wanneer, denk je, begon die doelgerichtheid?’ En dat ergerde me zo. Die was er altijd. Weet je, de winter van zijn rug, die was verschrikkelijk, alleen al om ervoor te zorgen dat hij niet gek werd terwijl hij daar lag, overal pijn, en om de twintig minuten of zoiets omgedraaid worden, van de ene op de andere zij, of weer beginnen met lopen. Net toen hij op krukken liep, brak een van die krukken en lag hij weer op bed. Weet je, toen begon hij dat boek te schrijven waar hij al zo lang over dacht... hij had net Edmund Ross gedaan... hij praatte al een jaar of wat eerder met mij over hem als hét klassieke voorbeeld van een portret van moed.[23] Hij overwoog altijd al hier een artikel of zoiets over te schrijven en dus was hij die hele winter op zoek naar andere mensen... voldoende om een boek mee te vullen. Dus dat was geen keerpunt. Hij beleefde die winter gewoon zoals hij anders gedaan zou hebben... zich ziek door die vreselijke winter slaan en dat boek maken.

==

Senator Kennedy op een brancard in gezelschap van Robert Kennedy en Jacqueline Kennedy, New York, december 1954

Dat met zijn rug hing al een tijdje boven zijn hoofd.

Ja, met die rug was het slechter en slechter gegaan. Ik bedoel, als hij me in het jaar voor ons huwelijk mee uit nam, dan liep hij de helft van de tijd op krukken. Weet je, toen ik hem op ging zoeken toen hij campagne voerde, voordat we getrouwd waren, liep hij op krukken. Ik herinner hem meer met krukken dan zonder. En daarna, tijdens ons huwelijk, was hij vaak zonder en toen ging er iets mis. Het was echt... ik bedoel, het probleem dat iedereen achteraf ontdekte... hij had die operatie niet eens nodig gehad. Hij had nu eenmaal al een slechte rug sinds college, en toen kwam de oorlog en kreeg hij een herniaoperatie die hij niet eens nodig had, dus al zijn spieren waren verzwakt, waren verkrampt, en dat was wat hem die pijn gaf... de spieren. Dus ging hij lopen... ik denk dat hij dacht dat als hij vier dagen op krukken liep, weet je, dat alles beter zou gaan, maar dat verzwakte hem alleen maar. Het was pas na zijn rugoperatie dat die arme dokter die hem onder behandeling had, Ephraim Shorr, tegen hem zei, ‘Ik denk dat ik nu de vrijheid mag nemen om u iets te vertellen wat ik al eerder had willen zeggen, maar ik vond het niet correct om dat te doen ten opzichte van dokter Wilson’, die zijn rugarts was.[24] Dat maakte me zo kwaad, hoe dokters mensen gewoon laten lijden en dan niets zeggen om een andere eminente arts niet te kwetsen. Maar toen vertelde dokter Shorr hem over dokter Travell, een vrouw in New York die in 16th Street woonde en fantastische dingen deed met spieren. Jack ging bij haar op bezoek. Zij schreef hem novocaïne voor tegen de kramp. En zij genas hem. Ik bedoel, het leven veranderde toen.[25] Omdat zijn rug natuurlijk na een jaar van opereren en een jaar rust zwakker was dan ooit. Als je denkt dat dat niet ontmoedigend voor hem was geweest... om dat jaar te hebben beleefd en dan te merken dat zijn rug erger was geworden, niet beter...

Met andere woorden, die operatie in 1955 was niet nodig geweest?[26]

Het was net zomin nodig als het op dit moment voor jou is. Het was gewoon misdadig. Maar, weet je, al die bottendokters kijken naar röntgenfoto’s... begrijp je, Jack werd gek van de pijn. Ze zeiden zelfs van tevoren tegen hem: ‘We kunnen niet zeggen of het zal helpen of niet.’ Ik herinner me dat zijn vader en ik en hij met elkaar praatten en dat hij zei: ‘Het kan me niet schelen. Zo kan ik niet verder.’ Het was, weet je, een kans van één op een miljoen, maar hij nam het risico. Als dokter Travell er niet was geweest... ik bedoel, niemand mag haar bijdrage van toen onderschatten. Later bleek echter dat duidelijk was dat wat hij had moeten doen, was zijn rug versterken door middel van oefeningen. Ze was heel weifelend toen hij op wilde houden met haar behandeling met novocaïne, die toen toch niet meer hielp. Dit gebeurde toen we in het Witte Huis zaten. Maar zij had zijn leven toen veranderd.

En zij verscheen wanneer? ’56?

Nee. Wanneer was dat met zijn rug?

’55.

Oktober... nee, hij had het in oktober ’54.

De operatie was in de winter van ’54-’55.

Ja. Hij kwam in juni ’55 terug in de Senaat. Dus zij moet rond juni ’55 zijn verschenen. Hij deed die dag enorm zijn best om te staan en rond te lopen. Maar hij was terugkomen en we zaten in het Capitol Arms Hotel[27] of zoiets... vlak bij het Capitool... waar hij een ziekenhuisbed had. Hij liep dan door de hele Senaat en zag er geweldig en gebruind uit in zijn grijze pak, en dan kwam hij terug en ging hij in zijn ziekenhuisbed liggen.

Oh, God, een van de verschrikkelijkste zinnen die ik denk ik ooit gelezen heb, staat in Bobby’s Inleiding in Profiles of Courage[28] ... over ‘de helft van zijn tijd op deze aarde doorgebracht in pijn’. Omdat, weet je, rond het Witte Huis kon je soms wel zien dat hij ergens naar begon te reiken en dan stopte en weer rechtop ging staan, of dat hij niet te lang wilde staan. Maar ik had nooit... van wat ik van hem zag, liet het hem volledig koud. Zei hij er ooit iets over?

Hij was nooit... als je bedenkt hoeveel mensen zwartkijkers zijn, of klagen, hij wilde nooit dat je vroeg hoe het met hem ging. Je kon wel zien wanneer hij zich niet lekker voelde... dan zorgde je voor hem en bracht je hem naar bed of wat dan ook... maar hij was nooit prikkelbaar... hij wilde er nooit over praten en hij deed bewust pogingen om aan iets anders te denken door vrienden uit te nodigen voor het eten of voor een praatje over... weet je, of hij ging naar de film of... hij wilde gewoon niet gaan zitten en pijn lijden.

Hierdoor kon hij natuurlijk ook niet meer aan sport doen, wat toch ooit... zeilen...

Behalve dan... dat is grappig, omdat we de maand voor ons huwelijk op ongezadelde werkpaarden reden die nog niet eens getemd waren, op het gras in Newport, en we galoppeerden om de hele golfbaan heen. Tijdens onze huwelijksreis golfden we. Hij kon bij tijden niet meer aan sport doen, maar dan kwam hij weer terug. Hij speelde in Georgetown de hele tijd honkbal met de senatoren.[29] Hij wilde altijd touch football spelen, maar hij kon niet hardlopen... ik bedoel, hij kon wel genoeg rennen, maar hij kon nooit degene zijn die voor de touchdown ging. Hij passte en ving en rende wat rond.

Dus eigenlijk kwam het en ging het weer weg?

Ja.

Ik neem aan dat het erger werd als hij moe werd. Of was het onvoorspelbaar?

Het was onvoorspelbaar. Nu je weet dat het een spasme is, denk ik dat het vermoedelijk op kon komen als hij moe was. Of er was iets waardoor het niet kwam... iets wat je niet zou verwachten. Hij kon gaan paardrijden en dan gebeurde er niets. En iets onbenulligs als het laten vallen van een stapel papieren en vlug bukken om ze op te rapen kon het weer laten beginnen. Maar hij was op geen enkele manier... ik denk nooit dat ik getrouwd ben geweest met een invalide of gehandicapte, en ik wil niet dat het lijkt alsof... omdat het hem zo lang gehinderd heeft.

==

Senator Kennedy revalideert in Palm Beach, Florida, 1955

Dat is het verbijsterende, want toen ik die zin van Bobby las... het is het laatste dat je zou denken als je hem vele jaren lang nu en dan zag, want hij leek altijd die buitengewone blijmoedigheid en levenslust te hebben gehad, en het feit dat hij die had, terwijl zoiets als dit aan hem knaagde... pijn die aan hem knaagde... het was gewoon een soort geweldige spirituele overwinning... een psychologische overwinning.

Ja. Oh, ik vroeg hem eens... en volgens mij is dit nogal ontroerend... wat hij zou wensen als hij één wens mocht doen. Met andere woorden, weet je, terugkijkend op zijn leven tot dan toe, en hij zei: ‘Ik wilde dat ik meer goede tijden had gehad.’ Ik vond dat zo’n ontroerend iets om te zeggen omdat ik altijd aan hem dacht als zo’n charmante man met wie ik getrouwd was toen hij 36 was. Ik dacht dat hij miljoenen van die leuke reisjes naar Europa had gemaakt, meisjes, feestjes, alles. Dat had hij natuurlijk ook wel gedaan, maar ik denk dat wat hij bedoelde was dat hij altijd zoveel pijn had gehad en dan die drukte... nou, ja, die vreselijke jaren op campagne, altijd met Frank Morrissey,[30] levend op een milkshake en een hotdog. [Fluistert of ze het moeten hebben over ‘maag’] Hij had ook maagproblemen, waardoor hij soms erg veel pijn had, dus het was niet altijd zijn rug. Maar zijn hele familie heeft dat. Het is gewoon een Kennedy-maag. Het komt duidelijk van de spanning.

Tijdens campagnes en zo, ging dat dan door, en deed hij gewoon...

Oh, yeah. Zoals ik zei, hij voerde altijd campagne op krukken. Het was zo zielig om te zien hoe hij een vliegtuigtrap opliep of de trap van een podium of zoiets op zijn krukken, weet je, want dan leek hij zo kwetsbaar. Was hij dan eenmaal boven en stond hij op dat podium, dan keek hij zo, weet je, alsof hij alles in de hand had.

==

President Kennedy en Dave Powers, 1961