Wie haast heeft, kan het beste een van de dagelijkse vluchten van Phnom Penh naar Siem Reap boeken.Voor reizigers die over meer tijd beschikken, is de boottocht over de rivier en het meer van Tonlé Sap een goed alternatief. De expresveerboten zijn snel, maar niet erg comfortabel. Dat laatste geldt ook voor het vervoer over land, al knapt de toestand van de weg zienderogen op. Wie kiest voor vervoer per bus of taxi, heeft de mogelijkheid de reis in het stadje Kompong Thom te onderbreken en een bezoek te brengen aan de pre-Angkoriaanse tempels van het nabijgelegen Sambor Pre Kuk.

Siem Reap is de basis voor een verkenning van de tempels van Angkor. De stad zelf met restaurants, markten en een boeiend uitgaansleven is zeker de moeite waard. In de buurt van Siem Reap liggen een drijvend vissersdorp en een vogelreservaat.

Via de rivier en het meer van Toné Sap

Vanaf de pier aan de Sisowath Quay – ongeveer ter hoogte van Wat Phnom – varen snelle expresboten naar Siem Reap. Ze vertrekken dagelijks om 7 uur en komen vijf uur later op hun bestemming aan. Het eerste deel van de tocht over de rivier de Tonlé Sap, met vissers op het water en huizen op palen langs de oever, gaat naar Kompong Chhnang.

Kompong Chhnang

De provinciehoofdstad Kompong Chhnang (45.000 inwoners) ligt 90 km ten noorden van Phnom Penh, op de plaats waar de rivier overgaat in het meer. De provincie is redelijk welvarend, dankzij de nabijheid van het water. De inwoners leven van landbouw en visvangst. De vissers zijn meestal Vietnamezen die in drijvende dorpen wonen. De streek staat bekend om de kwaliteit van het aardewerk, gemaakt uit rivierklei door boeren die de rustige periode in de landbouwcyclus benutten om iets bij te verdienen.

Kompong Chhnang – de naam betekent letterlijk de ‘Havenstad van Aarden Potten’ – heeft geen bezienswaardigheden van naam. Toch is het een aardig stadje, met volop sfeer. Het centrum, de Psar Leu, met zijn parken en oude koloniale gebouwen is het mooiste deel van de stad. De haven aan de rivier, de Psar Kraom, oogt op het eerste gezicht niet erg aantrekkelijk, maar biedt de mogelijkheid een boottocht te maken naar drijvende dorpen in de omgeving. Tussen de beide stadsdelen loopt een 2 km lange weg met paalwoningen.

KOMPONG CHHNANG. De veerboten van Phnom Penh naar Siem Reap doen Kompong Chhnang alleen aan op verzoek en dit moet u bij het kopen van een kaartje nadrukkelijk melden. In het droge seizoen als het water te laag staat, vervoeren kleine bootjes passagiers tussen de wal en het schip. Bussen vanuit Phnom Penh rijden frequent over route nr. 5 via Udong naar Kompong Chhnang.

Het meer van Tonlé Sap

Al snel na Kompong Chhnang wordt het meer zo breed dat de oevers en dorpen niet meer in zicht komen en op een paar vissersbootjes na is er niet veel te zien. De omvang van het meer is overigens afhankelijk van de seizoenen. Tijdens de regenperiode stijgt het niveau van de Mekong razendsnel waardoor de rivier de enorme hoeveelheid water niet meer in zee kan lozen. Gelukkig werkt het meer dan als overloopvat, want in mei verandert de rivier de Tonlé Sap van stroomrichting en vult het meer met het overtollige water van de Mekong. Zo ontstaat in korte tijd een kolossale binnenzee, het grootste zoetwaterbekken van heel Zuidoost-Azië. Vanaf november stroomt het water terug richting Mekong en krijgt Tonlé Sap weer zijn normale omvang.

Tonlé Sap is van levensbelang voor de Cambodjanen. Het meer behoedt de benedenloop van de Mekong niet alleen voor overstromingen tijdens de natte moesson, maar staat ook garant voor de voedselvoorziening voor grote delen van de bevolking. Als het water zich in het droge seizoen terugtrekt, blijft er aan de oevers een laag vruchtbare slib achter die uitstekend geschikt is voor de verbouw van rijst. Het gebied rond het meer staat daarom al eeuwenlang bekend als de rijstkom van Cambodja.

Het meer van Tonlé Sap is een van de rijkste visgronden ter wereld. De bosgronden langs de oevers die in de regentijd onderlopen, zijn bijzonder voedselrijk en vormen een ideaal paaigebied voor vissen. Met een opbrengst van tien ton per km² is Tonlé Sap goed voor driekwart van de binnenlandse visvangst en voorziet de Cambodjanen voor bijna de helft van hun dierlijk eiwit. De vissers die in drijvende dorpen op het water wonen, pachten de visgronden van ondernemers die concessies hebben van de overheid. Het visseizoen loopt van februari tot mei. Wanneer het water zich terugtrekt, zijn de vissen een gemakkelijke prooi. Hele families zijn in touw om zoveel mogelijk vissen met fuiken, netten, rieten manden of zelfs met blote handen te verschalken.

Het milieu in deze regio staat onder zware druk. Door de ontbossing dreigt het meer in alarmerend tempo te verzilten en de geplande dammen in de bovenloop van de Mekong bedreigen de migratie van vissen. Daarom is het een goede zaak dat het meer van Tonlé Sap vanwege zijn unieke ecosysteem in 1997 door de UNESCO is benoemd tot beschermde biosfeer.

Over de weg via Kompong Thom

De 300 km lange nationale hoofdweg nr. 6 van Phnom Penh naar Siem Reap verkeerde tot voor kort in zo’n abominabele staat dat alleen de meest geharde reizigers deze tocht ondernamen. Nu de weg is opgeknapt, kiezen steeds meer mensen voor het vervoer over land. Dagelijks rijden enkele bussen in beide richtingen. De bussen (standaard- of luxe aircobussen) doen 5 à 6 uur over de tocht, met een of twee stops onderweg. Er rijden ook taxi’s en pick-ups op dit traject.

Aan hoofdweg nr. 6, op 90 km afstand van Phnom Penh, ligt Skuon, een onbeduidend stadje zonder bezienswaardigheden dat niettemin erg in trek is vanwege de plaatselijke delicatesse, geroosterde tarantula’s (zie p. 195). Het landschap tot Kompong Thom is typisch Cambodjaans, met uitgestrekte rijstvelden en suikerpalmen.

Kompong Thom

Kompong Thom ligt halverwege Phnom Penh en Siem Reap en is daarom de ideale plek om de lange reis te onderbreken. De stad is hoofdstad van de provincie Kompong Thom, een van de vijf provincies aan het meer van Tonlé Sap. Het plaatsje zelf maakt een nogal saaie indruk en heeft geen bezienswaardigheden van belang, maar vanuit de stad kunt u een bezoek brengen aan de tempels van Sambor Prei Kuk, de oude hoofdstad van Chenla en voorloper van het rijk van Angkor.

Kompong Thom ligt aan weerskanten van de rivier de Stung Sen. Beide delen van de stad zijn door middel van een brug voor voertuigen en voetgangers met elkaar verbonden. Het ‘centrum’ van de stad met de markt ligt op de zuidelijke oever en in het noordelijk deel staat Wat Kompong Thom.

Op de overdekte markt zijn sieraden, huishoudelijke artikelen, groente, bloemen en fruit te koop; op de vleesafdeling staren varkenskoppen de klanten aan. De avondmarkt aan de straat voor de markt is klein, maar gezellig. De eetkraampjes hebben lekkere hapjes en drankjes maar als de verkoper van fruitshakes zijn elektrische pers aanzet, valt geregeld het licht uit. Wat Kompong Thom (aan de hoofdweg, 500 m ten noorden van de brug) is een groot complex met een hoofdtempel en bijgebouwen, waaronder een extravagante toren met balustraden en kleurrijke beelden die niet zou misstaan in een pretpark.

Sambor Prei Kuk

Van Kompong Thom leiden verschillende wegen naar het 35 km verder gelegen Sambor Prei Kuk. Taxi’s rijden via hoofdweg nr. 64 naar het noorden en nemen daarna de afslag naar het archeologische complex. De motortaxi’s kiezen meestal voor de landelijke route, met onderweg dorpjes met traditionele houten huizen op palen, waterputten, dorsende boeren en ossenkarren.

De tempels van Sambor Prei Kuk zijn de belangrijkste overblijfselen uit de periode die aan Angkor voorafging en behoren tot de oudste monumenten van het land. De vroegste bouwwerken dateren uit de tijd van koning Isanavarman I, die regeerde in de eerste helft van de 7de eeuw. De stad stond in die dagen bekend als Isanapura, hoofdstad van het rijk van Chenla.

Wie Angkor Wat al heeft bezocht, zal waarschijnlijk teleurgesteld zijn over de restanten van Sambor Prei Kuk. Reizigers die vanuit Phnom Penh komen, hebben daarentegen de unieke kans om de ontwerpen van de tempels te bestuderen, om later te vergelijken met de bouwwerken in Angkor Wat en Angkor Thom.

Ooit moeten er honderden tempels op deze vlakte hebben gestaan, maar een groot deel ervan is verdwenen of opgeslokt door de jungle. De tempelcomplexen volgden allemaal hetzelfde basisconcept, met een centrale toren en daaromheen kleinere bijgebouwen. De centrale toren of prasat was de uitbeelding van de mythische berg Meru, de woonplaats van de goden. Deze was gewijd aan de hindoegod Shiva of een van zijn reïncarnaties. De bakstenen torens hebben een vierkante of achthoekige vorm, met zandstenen decoraties op de buitenmuren. Ondanks de betrekkelijke hardheid van het zandsteen hebben de hevige moessonregens dit beeldhouwwerk ernstig aangetast.

Wat de tempels missen aan grandeur, wordt ruimschoots gecompenseerd door de superbe ligging, ver weg van de bewoonde wereld en zonder horden toeristen.

Drie hoofdgroepen

Hoewel er nog restanten van 107 heiligdommen over zijn, verkennen de meeste bezoekers alleen de drie hoofdgroepen.

De Prasat Tao is de hoofdtempel van de centrale groep. Dit bouwwerk, dat werd opgericht door een zoon van koning Isanavarman I, is het hoogste gebouw van Sambor Prei Kuk. Hoe hoog de toren werkelijk is, blijkt pas als je vanuit het interieur naar boven kijkt en de taps toelopende bakstenen muren ontwaart. De kleine, elegante Prasat Trapeang Ropeak ligt 200 m ten zuidwesten van de Prasat Tao.

De zuidelijke groep bestaat uit een hoofdtempel, omringd door zes kleinere bijgebouwen. De groep ligt vredig midden in een bos, waar alleen vogels de stilte verstoren. De centrale toren, de Prasat Yeay Puon, was de staatstempel van koning Isanavarman I. Het terrein is omring door een bakstenen muur met aan de binnenkant reliëfs. De hoofdtempel en de omliggende gebouwtjes vertonen sporen van beeldhouwwerk.

De noordelijke groep langs de weg omvat een centrale toren, met kleinere tempels op de vier hoeken. De hoofdtoren, Prasat Sambor, verkeert in slechte staat. Rond de toren zijn enkele fraai gestileerde zandstenen voetstukken te zien. Ze waren bedoeld als basis voor lingams, maar de fallussymbolen van de god Shiva zijn in de loop der eeuwen verdwenen. Aan de overkant van de weg staat een tempeltje dat zo door een boom is overwoekerd dat het op een symbolische overwinning van de natuur op de mens lijkt.

Siem Reap en omgeving

Tot voor kort was Siem Reap een rustig stadje dicht bij het noordwestelijke einde van het meer van Tonlé Sap, maar door de opkomst van het toerisme heeft het een metamorfose ondergaan. Nu heerst er een en al bedrijvigheid. De stad heeft die ontwikkeling geheel te danken aan de nabijheid van Angkor Wat. Hoewel bijna alle bezoekers uitsluitend voor de beroemde tempels komen, is de stad zelf zeker de moeite waard. Siem Reap heeft geen bijzondere attracties, maar biedt een prima mogelijkheid om tussen het bezichtigen van de tempels door even te ontspannen en de opgedane indrukken te verwerken. Met hotels en pensions in overvloed, goede restaurants en zelfs een bescheiden nachtleven is het een aantrekkelijke plaats om een paar dagen rond te hangen. Ondanks de snelle veranderingen ademt de stad nog steeds een prettige sfeer, maar als de ontwikkelingen zich in dit tempo voortzetten, zal het straatbeeld in korte tijd ingrijpend veranderen.

Siem Reap
Klik op een van de volgende deelkaarten voor een vergroting: linksboven, rechtsboven, linksonder en rechtsonder.

Geschiedenis

Van de historie van Siem Reap is weinig bekend. De naam betekent ‘Siam verslagen’, een verwijzing naar de overwinning op Thailand in de 16de eeuw. Onder het Franse koloniale bestuur bleef het een dorpje met houten paalwoningen, met als enige accommodatie voor de schaarse westerse bezoekers het in 1937 gebouwde Grand Hotel d’Angkor.

De streek rond Siem Reap was een van de weinige regio’s waar de bevolking in opstand kwam tegen de Rode Khmer, maar het verzet werd met onvoorstelbaar geweld in de kiem gesmoord. Nu de politieke situatie stabiel is en de regio veilig is om te reizen, maakt het toerisme een ongekende bloei door.

Stadsindeling

Siem Reap ligt op beide oevers van de Stung Siem Reap, een rivier die de stad van noord naar zuid in tweeën deelt. Het is een ruim opgezette stad, maar toch klein genoeg om te voet in een paar uur te verkennen.

Hoofdweg nr. 6 doorkruist de stad in het noorden. Aan het westelijk deel van de weg, die hier Airport Road heet, en ten noorden ervan liggen de meeste duurdere hotels. De wijk op de oostelijke oever ten zuiden van hoofdweg nr. 6 heeft budgetaccommodatie. In het gebied ten westen van de Sivatha Boulevard zijn goede middenklassehotels en pensions te vinden. Het gebied rond de toeristenmarkt Psar Chaa in het zuiden is het voornaamste uitgaanscentrum, met een grote keuze aan restaurants en bars.

Bezienswaardigheden

Naast moderne tempels zijn er levendige markten en musea die het recente verleden doen herleven. Het culturele aanbod bestaat uit optredens met klassieke dans – al dan niet in combinatie met een diner – en wajangvoorstellingen. Verscheidene organisaties bieden massages aan, verzorgd door gediplomeerde blinde masseurs.

De aardigste attracties, zoals het drijvende vissersdorp Chong Kneas en het vogelreservaat Prek Toal, liggen buiten de stad.

Stadswandeling

Een leuke manier om de bezienswaardigheden in de stad te bekijken, is op een wandeling door het centrum. De rondwandeling begint bij de moderne Center Market en eindigt bij de Koninklijke Tuinen.

De Center Market aan de Sivatha Boulevard is een toeristencomplex met winkeltjes die tafelkleden, T-shirts, shawls, zilveren sieraden, schilderijen en houtsnijwerk verkopen. Er is ook een supermarkt en in het food centre bereiden eetkraampjes Chinese, Vietnamese en Khmerhapjes.

In een zijstraat van het zuidelijk deel van de Sivatha Boulevard is Les Chantiers Écoles gevestigd. In dit trainingscentrum dat in 1992 is opgericht, krijgen jongeren van 18 tot 25 jaar uit arme gezinnen in de provincie Siem Reap een beroepsopleiding. De hoofdvakken zijn steenhouwen, hout bewerken en het vervaardigen van lakwerk. De basistraining duurt een halfjaar, waarna de leerlingen nog zes maanden de tijd krijgen om hun vaardigheden te perfectioneren. Daarna gaan ze naar een van de werkplaatsen van Artisan d’Angkor, de afzetketen die hoogwaardige producten levert aan duurdere hotels en winkels in het land. Medewerkers leiden de bezoekers langs de ateliers en geven uitleg bij de werkzaamheden. Aan het eind van de rondleiding kunt u in de winkel op het terrein handwerksartikelen van hoge kwaliteit tegen redelijke prijzen kopen.

CENTRUM. Geopend: dag 8–11 en 14–17 uur.

De Psar Chaa, de ‘Oude Markt’ in de vroegere Franse wijk dicht bij de rivier, is een van de beste plaatsen buiten Phnom Penh voor het kopen van souvenirs. De overdekte markt heeft aparte afdelingen met huishoudelijke artikelen, groente en vlees, maar buitenlandse bezoekers komen vooral voor handwerksartikelen. Populaire aankopen zijn zijden stoffen en tafelkleden, zilveren en gouden sieraden, stenen boeddhabeeldjes, schaduwpoppen en marionetten. Een aardig aandenken zijn de afdrukken van bas-reliëfs uit Angkor Wat op rijstpapier, maar zoals bij alle aankopen geldt dat alleen goed zoeken en stevig afdingen tot een bevredigend resultaat leiden.

Aan de overkant van de rivier, ongeveer vijf minuten lopen vanaf de markt, is de kleine Cambodia Butterfly Garden and Bar te vinden. Deze fraai aangelegde tropische tuin, met karpervijvers en fonteinen, ligt op een omsloten terrein. In de tuin die met netten is overdekt, leven meer dan 50 soorten vlinders. De Franse eigenaar geeft bezoekers graag een rondleiding. De patio in de tuin is een oase van rust: heerlijk om een uurtje in door te brengen en de lunch is er voortreffelijk.

TUIN EN RESTAURANT. Geopend: dag. 9–17 uur.

De Wat Bo op de oostelijke oever van de rivier is een van de oudste tempels van de stad. De pagode is in de 18de eeuw gebouwd en staat in hoog aanzien. De muurschilderingen in de vihear van rond het eind van de 19de eeuw zijn bijzonder, omdat ze naast de religieuze thema’s ook taferelen uit het dagelijks leven uitbeelden, zoals van een Chinese koopman die opium rookt en Franse soldaten die een dansvoorstelling bijwonen.

De wandeling eindigt bij de Koninklijke Tuinen tegenover Grand Hotel d’Angkor. Aan de zuidkant van de tuinen staat het heiligdom van Preah Ang Chek en Preah Ang Chorm, twee prinsessen aan het hof van Angkor. In het tempeltje staan beelden van de prinsessen, die een vooraanstaande rol spelen in de Cambodjaanse mythologie. Het heiligdom zelf is niet erg interessant.

Buiten het stadscentrum

Ten noorden van het centrum – aan de weg naar Angkor Wat – liggen enkele attracties die zijn te combineren met een bezoek aan de tempels.

De tentoonstelling over het meer van Tonlé Sap aan de rechterkant van de weg geeft de bezoekers door middel van foto’s, modellen van traditionele huizen en visgerei een indruk van het leven op en rond het meer. De expositie wordt verzorgd door Krousar Thmey, een stichting die zich het lot aantrekt van kansarme kinderen en het publiek probeert bewust te maken van het bijzondere ecosysteem van het meer van Tonlé Sap.

TENTOONSTELLING. Geopend: dag. 8–12 en 14.30–18 uur.

Een wel heel Cambodjaanse bezienswaardigheid is het Landmijnmuseum, opgezet door de plaatselijke mijnenruimer Akira. Op schappen en in de tuin zijn roestige exemplaren te zien van onschadelijk gemaakte landmijnen en bommen die gebruikt werden tijdens de burgeroorlog.

MUSEUM. Geopend: dag. 8–17 uur. Geen entree; donaties welkom.

De kleine stoepa van Wat Thmei aan de linkerkant van de weg naar Angkor Wat herbergt stoffelijke resten van slachtoffers van de Rode Khmer die zijn gevonden in een waterput in de buurt en van soldaten die zijn gesneuveld in de strijd tegen de Rode Khmer.

Het Oorlogsmuseum aan het westelijk deel van hoofdweg nr. 6, een stukje voor de afslag naar de luchthaven, is in 2001 opgericht en geeft een overzicht van alle wapens die een rol hebben gespeeld in 30 jaar binnenlandse strijd. U ziet er geweren, tanks, granaatwerpers en luchtdoelgeschut en daarnaast een bonte verzameling gruwelijke landmijnen.

MUSEUM. Geopend: dag. 8–17 uur.

De krokodillenboerderij aan de weg naar het drijvende dorp en het meer van Tonlé Sap, 2 km ten zuiden van het centrum, biedt onderdak aan honderden krokodillen. De dieren worden gefokt om hun huid en eindigen uiteindelijk in Thailand, om verwerkt te worden tot damestasje. Een sinistere kant van de boerderij is dat de Rode Khmer er hun vijanden levend aan de krokodillen voerden. Op de boerderij verblijven verder apen, hagedissen en vogels in kleine kooitjes.

BOERDERIJ. Geopend: dag. van zonsopgang tot zonsondergang.

Omgeving van Siem Reap

Het dorp Puok, 16 km ten westen van Siem Reap, is het centrum van de zijde-industrie. In de zijdeboerderij die deel uitmaakt van het opleidingsinstituut Les Chantiers Écoles, zijn alle fasen van het productieproces te volgen, van de teelt van zijderupsen tot het weven en verven van de eindproducten. Er zijn Engelssprekende gidsen aanwezig om het procédé in detail uit te leggen. Zijde van uitzonderlijke kwaliteit met traditionele patronen is te koop op de boerderij.

BOERDERIJ. Geopend: dag. 7–11 en 14–17 uur.

Een van de beste excursies is een boottocht door het drijvende dorp Chong Kneas, aan de voet van de heuvel Phnom Krom, 12 km ten zuiden van Siem Reap. De afstand tot de stad varieert overigens, afhankelijk van het seizoen en de waterstand in het meer.

De bevolking – die voor een groot deel van Vietnamese afkomst is – woont in huizen en woonboten op het water, maar leidt een leven zoals op het vasteland. Alle faciliteiten zijn aanwezig, van een drijvend benzinestation tot een gezondheidspost, scholen, een kerk en zelfs een politiebureau. Bootjes varen langs de huizen om bewoners van levensmiddelen te voorzien. In het dorp heeft het GECKO (Greater Environment Chong Kneas Office) een expositie ingericht over het milieu en de bewoners rond het meer.

Aan de oever van het dorp zijn boten te huur voor een rondvaart over rivier en meer, met een stop bij een viskwekerij. De tocht is pittoresk, met vissers op het water en kinderen die per boot op weg zijn naar school.

DORP. Is bereikbaar per taxi of motortaxi vanuit Siem Reap.

Het vogelreservaat van Prek Toal aan de noordwestelijke rand van het meer van Tonlé Sap is sinds 1997 een beschermde biosfeer. Vooral in de droge tijd, van december tot juni, is het een waar paradijs voor vogelliefhebbers. Er verblijven dan 120 soorten watervogels, waaronder zeldzame als de adjudant (een soort maraboe) en de gevlekte pelikaan. Andere, veelvoorkomende vogelsoorten zijn ooievaars, ibissen en aalscholvers.

RESERVAAT. Bereikbaar vanuit Chong Kneas met een boot naar het hoofdkwartier van het reservaat en ter plekke een roeiboot met gids huren voor een verkenning van het park. Osmose Nature Tours, een organisatie die het ecotoerisme in de regio stimuleert, verzorgt vanuit Siem Reap dagtochten per boot naar het reservaat: tel. 063-965574, e-mail: [email protected].