Verantwoording
1 De heksenwaag in Oudewater
Informatie ontleend aan Er-op-uit. De inspiratiegids voor een dagje uit (Utrecht/Antwerpen 2006) en Willem de Blécourt, Volksverhalen uit Utrecht en het Gooi (Utrecht/Antwerpen 1979).
2 Mensonterende straffen in de Domstad
Fragment ontleend aan: A. van Hulzen, ‘Mensonterende straffen’, in: Echt Utrechts, Het alledaagse bestaan in de Domstad tijdens de laatste twee eeuwen (Utrecht 1998).
3 Een liefdadig spook in Breukelen
Bron: Willem Hoffman, Noord- en Zuidnederlandse sagen en legenden (Amsterdam, 1974). Verschenen onder de titel “Geld en goed maken niet gelukkig”.
4 Wichelroedeloper legt kabels in Utrecht
Bron: Utrechtsch Dagblad , 8 november 1937. Zie ook: Rapport van de Commissie tot Onderzoek van het Wichelroede- en Aardstralenprobleem, In: Verslag van de gewone vergaderingen der afdeling natuurkunde van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen , gehouden in 1954. Deel lxiii (Amsterdam 1954) 52-85.
Tjaard W.R. de Haan wees me de weg naar deze bron, in zijn Volksverhalen uit Utrecht en het Gooi.
5 De schatbewaarders van Zeist
Het verhaal van ‘de kwarrels’ en de schat aan de Slingerlaan ontleende ik aan J.R.W. Sinninghes, Utrechtsch sagenboek (Zutphen, 1938), en combineerde ik met het verhaal van de zogenaamde ‘thuisschat’ in Zeist – die op dezelfde plaats begraven zou liggen. Het tweede deel is vrij naverteld naar de versie van de Zeistenaar Cornelis Anderson, die te vinden is op een website van verhalenverteller M. Holmer (verhalenvertellen.nl), in het kader van een project met de naam ‘Futuristisch Platform Zeist’. Zie ook: Tjaard W.R. de Haan, Volksverhalen .
6 Heksenjacht in Veenendaal
Bewerkt naar: J.R.W. Sinninghe, Utrechtsch sagenboek. De krans van veren die in dit verhaal genoemd werd, werd ook in het Brabantse Oerle in een kussen geplaatst door Sjoosje Friedjes, de heks uit Middelbeers. (Zie hiervoor: Ben Janssen, Dansmeisje en de lindepater (Maasbree 1978)).
7 Lucifer doodt vliegenier in Soesterberg
Vrij naar: Everard E. Gewin, Studiën over Volkgeloof (Groningen 1930). Willem de Blécourt wees me de weg naar deze bron. De link met de Eerste Wereldoorlog werd gelegd door Jan Adelmund, geïnterviewd door Martijn J. Adelmund op 25 mei 2006. Deze visie wordt ondersteund door de folklorist K. ter Laan ( Folkloristisch Woordenboek , p. 222).
8 Het monster aan de werf
Vrij naar Josef Cohens Nederlandsche Sagen en Legenden (Zutphen 1918), en Nienke van Hichtums Uit het sagenland (Groningen 1929) . De schrijfster Nienke van Hichtum, ook bekend van Afke’s tiental , heette eigenlijk Sjoukje Maria Diederika Troelstra.
9 Het mysterie van de Piramide van Austerlitz
Toespraak, gehouden door D.H. Kok, lid van Gedeputeerde Staten van Utrecht tijdens de presentatie van het restauratieplan voor de Piramide van Austerlitz, 19 oktober 2000.
De heer Holmer (zie 6) bracht me op het spoor van de ‘Egyptische connectie’.
10 Dood van een aap te IJsselstein
Bewerkt naar: Willem de Blécourt en J.R.W. Sinninghe. (zie eerdere aantekeningen).
11 Cochius, de fluitist van Hoog-Catharijne
Bewerkt naar: Nieuwsbrief van het Utrechts Studenten Koor en Orkest , (4 september 2004), met een citaat uit Utrechts Nieuwsblad , 18 maart 2001.
12 De ontvoering van graaf Floris
Bron: J. van Lennep en W.J. Hofdijk, Merkwaardige Kastelen in Nederland IV (Amsterdam 1857), Willem de Blécourt wees me de weg naar deze bron. Deze heb ik aangevuld met gegevens uit J.R.W. Sinninghes Utrechtsch sagenboek (1938) .
13 Sperma in Utrechtse knoflooksaus
Bron: Utrechts Nieuwsblad , april 1996, oorspronkelijke titel: ‘Keuringsdienst: “Sperma in shoarmasaus is leugen”.’ Patrick Arink, met zijn verzameling broodje-aapverhalen De gestoorde buspassagier (2005), wees me de weg naar deze bron.
14 Het wonderbaarlijke beeldje in Amersfoort
Bron: Tjaard W.R. de Haan, Volksverhalen.
15 Ontvoering van een asbak te Amerongen
Vrij bewerkt naar: Anton van Oirschot, Spoken en kastelen in Nederland (Utrecht, 1974).
16 Geheimen van de Utrechtse bouwmeesters
Bewerkt naar: Willem de Blécourt, Volksverhalen 35-52, waar het verscheen onder de titel ‘De Friesche bouwmeesters’ en Jacob van Lennep, aangevuld met gegevens uit J.R.W. Sinninghes Sagenboek (1938) .
17 De duivel in Nieuwegein
Bron: J.R.W. Sinninghe (1938) . De datering is na 1285 omdat toen de sluizen in de IJssel zijn gekomen.
18 Het dwaze volkslied op kasteel Amerongen
Bron: Olaff J. de Landell, De lachende Hollander (De Kern, 1978).
19 De Baarnse moordzaak
Bron: Lennaert Nijgh, Moord en doodslag (Schoorl 1990) 99-108. Het verscheen hierin onder de titel ‘Moordjeugd – de Baarnse moordzaak’.
20 Brand in de Willemskazerne
Bron: Geïllustreerd politienieuws. Wekelijksche kroniek van buitengewone voorvallen, misdaden en ongelukken (Amsterdam, oktober 1877).
21 De spookridder van het Huis ter Haar
Door de auteur bewerkt naar: ‘De echo van Huis ter Haar, naar eene sage uit den tijd der kruistogten’, in Utrechtse Volkalmanak (1862) 163-172. Tjaard W.R. de Haan wees me de weg naar deze bron.
22 De Blauwbaard van Utrecht
Bron: Lennaert Nijgh, Moord en doodslag (Schoorl 1990) 111-119. Het verscheen hierin onder de titel ‘Het monster en zijn meester – Hans van Z.’
23 De steen des aanstoots in Amersfoort
Het verhaal van de ‘keientrekkers’ komt in de meeste volksverhalenverzamelingen voor. Zie ook: Boekenoogen , Tjaard W.R. de Haan en Sinninghe. Deze versie is door mij samengesteld uit de voorgaande versies van de tekst, en aangevuld met gegevens.
24 De wijding van het kerkhof van Eiteren
Bron: Willem Hoffman Noord en Zuidnederlandse sagen en legenden 67-68. Het verhaal verscheen daar onder de titel ‘Een bisschop hield zijn woord tot na zijn dood’.
De datering van vóór 1285 is omdat na die tijd de IJssel niet meer vrij bevaarbaar was.
25 De Utrechtse serieverkrachter
Bron: www.politie.nl. Ik heb getwijfeld of ik deze bijdrage in deze bundeling zou opnemen, aangezien de misdadiger nog steeds rondloopt en het leed bij de slachtoffers nog vers is. Ik heb het toch gedaan, in de hoop dat verspreiding van zijn signalement iets zou kunnen bijdragen aan het oplossen van de zaak.