9 Het mysterie van de Piramide van Austerlitz

De Piramide van Austerlitz is voor iedereen in Zeist en omstreken bekend. De bosrijke omgeving leent zich uitstekend voor een prachtige wandeling, met als hoogtepunt ongetwijfeld de piramide zelf, gelegen op het hoogste punt van de Utrechtse Heuvelrug en in 1804 gebouwd als eerbetoon aan Napoleon Bonaparte. Elke Zeistenaar heeft daar wel gewandeld of in de speeltuin een ijsje gegeten. Maar niet iedereen weet hoe de piramide daar is gekomen, of van de mysterieuze krachten die rond het bouwwerk zouden spelen.

De ontstaansgeschiedenis van de piramide is een prachtig verhaal. De heer D.H. Kok, lid van Gedeputeerde Staten van Utrecht sprak erover tijdens de presentatie van het restauratieplan voor de Piramide.

Austerlitz, 19 oktober 2000, door D.H. Kok – Hier zaten 197 jaar geleden, 240 genodigden aan lange tafels van een diner te genieten, dat werd afgesloten met een groots vuurwerk. Het feest ter gelegenheid van het gereedkomen van de piramide met grootse legermanoeuvres had de week daarvoor, op 12 oktober 1804, al plaatsgevonden.

Stelt u zich eens voor wat een indruk dit vreemde monument toen moet hebben gemaakt: een getrapte Egyptische piramide van zesendertig meter hoog, bekroond door een dertien meter hoge obelisk op het hoogste punt van de uitgestrekte, toen boomloze heidevlakte van de Utrechtse Heuvelrug!

En stelt u zich eens voor dat, hier vlakbij, een drie kilometer lang legerkamp heeft gelegen met twintigduizend Franse en Bataafse soldaten, die met kanonnen en paarden complete veldslagen oefenden ten aanschouwen van duizenden bezoekers uit het hele land!

Achter de nu geheel begroeide berg, bijna onzichtbaar verscholen in het bos, gaat één van de boeiendste verhalen schuil uit de Franse tijd in ons land, op dat moment de Bataafse Republiek.

Het verhaal begint met generaal Auguste Frédéric Louis Viesse de Marmont, sinds de herovering van Toulon op de Engelsen in 1793 naaste strijdmakker van Napoleon, die hem in 1804 benoemt tot opperbevelhebber van het Frans-Bataafse leger in ons land.

Marmont krijgt de opdracht om zich op een invasie van Engeland voor te bereiden. Hij vestigt zijn hoofdkwartier in Utrecht en treft een ongedisciplineerd leger aan, gehuisvest in zeer ongezonde kazernes verspreid over het land.

Tegen alle adviezen in, ook die van Napoleon, en op kosten van de Bataafse regering, concentreert Marmont in het voorjaar van 1804 zijn troepenmacht in het Kamp Utrecht op de

heidevlakte tussen Zeist en Woudenberg. Een groot gebied eromheen wordt tot Frans grondgebied verklaard, hij laat een dertigtal waterputten slaan en een tentenkamp voor zijn drie divisies inrichten. In het midden verrijst zijn eigen, vijftien vertrekken tellende tent, die hij cadeau krijgt van de Bataafse regering. Kanonstellingen worden opgeworpen en in de zomer weet Marmont het ongeregelde leger met grootscheepse oefeningen tot een gedisciplineerde troepenmacht te maken.

Voor de toestromende verkopers en uitbaters wijst hij drie plekken aan waar zij zich mogen vestigen: Mannontville, Bois-en-Ville en Petitville. Achter het kamp laat hij een groot amfitheater aanleggen en uit Parijs haalt hij een groep komedianten om zijn manschappen te vermaken. ‘Het mooiste kamp van de wereld met het best getrainde leger’, schreef Marmont later niet onbescheiden in zijn memoires.

Dagboeken en brieven van soldaten uit het kamp bevestigen het beeld van een plezierkamp met veel drank, eten en mooi aangelegde tuintjes rondom de tenten en de barakken.

Omdat het nog zo’n mooi weer is in het najaar van 1804, besluit Marmont nog wat langer te blijven. Maar zijn manschappen moeten dan wel wat te doen hebben.

Hij komt op het idee om een monument op te richten, dat nog eeuwen moet herinneren aan zijn verblijf en aan zijn leger hier op de heide. Maar uiteraard wordt het gedenkteken officieel aan Napoleon opgedragen.

Geïnspireerd door de Egyptische veldtocht van Napoleon in 1798, waaraan hij deelnam, kiest Marmont voor een aarden piramide naar het voorbeeld van Gizeh, die als een berg uit het vlakke Hollandse landschap zou oprijzen.

Nadat zijn genieofficieren nauwkeurig de plek voor het monument bepaald hebben, wordt in ploegendienst in niet meer dan zevenentwintig dagen de piramide opgeworpen. Met graszoden worden de treden gevormd en bovenop komt een houten obelisk met omloop.

Vanaf deze omloop moet er toen een fantastisch uitzicht geweest zijn over grote delen van Nederland. Bronnen vermelden niet alleen een uitzicht op de Zuiderzee, maar ook op Haarlem en zelfs op Kleef in Duitsland!

Als afbakening en bescherming van de piramide graven de soldaten een droge gracht in een cirkel eromheen, met een wachtgebouwtje en een brug die als toegang dient. Een weg voert rechtstreeks van de piramide naar de tent van Marmont.

Marmont doet er vervolgens alles aan om ‘zijn’ monument voor het nageslacht veilig te stellen. Hij koopt uit eigen middelen de grond rondom de piramide en stelt drie getrouwde soldaten aan, die hij een jaarinkomen en een huisje vlak bij de piramide geeft om het monument te bewaken in de hoop dat zich daar een nederzetting zal ontwikkelen.

In een brief, die wij bij ons onderzoek in de archieven te Chátillon-sur-Seine aantroffen, schrijft Marmont verrassend aan Napoleon: ‘Ik overweeg om volgend jaar de piramide met baksteen te bekleden, zodat dit monument de eeuwen zal trotseren en onze bewondering voor uw majesteit aan de komende generaties zal tonen.

En even verderop vertrouwt hij Napoleon toe, dat de houten obelisk vervangen zal worden ‘door een reusachtig standbeeld, gemaakt van de kanonnen die wij op de vijand zullen buitmaken’.

Niets van deze plannen komt uit. Voorjaar 1805 keert het leger voor het laatst weer terug op de hei en krijgt de piramide haar vier grote gedenkstenen, waarop de grote heldendaden van Napoleon en zijn legers zijn gebeiteld.

Eind augustus wordt Marmonts troepenmacht naar Zuid-Duitsland gedirigeerd. Tot zijn grote spijt mogen hij en zijn leger niet deelnemen aan de slag bij Austerlitz in het huidige

Tsjechië op 2 december 1805. Marmont zou nooit meer naar zijn gedenkteken terugkeren.

Koning Lodewijk Napoleon geeft in 1806 de kleine nederzetting, die rondom het kamp was ontstaan, stadsrechten en de naam Austerlitz ter ere van zijn broer. Sindsdien wordt Marmonts monument de ‘Piramide van Austerlitz’ genoemd.

Dat er rond de piramide mysterieuze krachten aan het werk zijn, is een visie die momenteel wordt uitgedragen door de Zeistenaar Cornelis Anderson, van het Futuristisch Platform Zeist, een project van verhalenverteller M. Holmer.

Anderson – als dat zijn echte naam is en niet een pseudoniem van Holmer – baseert zich op het onderzoek van de heer M. Sabet, verbonden aan de faculteit Bouwkunde in Delft. Sabet is van mening dat de plaats en de verhouding van de piramide nauwkeurig uitgedacht zijn. Zo ontstaat, als je een lijn zou trekken tussen Austerlitz, Parijs, Jeruzalem en Gizeh, een rechthoek. Sabet propageert verder dat het bouwwerk – net als de Egyptische piramides die als zijn voorbeeld hebben gediend – door zijn perfecte verhoudingen energie kan doorgeven. Hoe dit praktisch in zijn werk gaat, wordt niet helemaal duidelijk, maar het zou een reinigende werking hebben op de bezoekers van de piramide en bovendien kunnen fungeren als een zendmast of antenne die informatie doorgeeft aan de andere piramides op de wereld.