Praktische informatie

Adressen

Toeristische informatie

Het Office National Marocain du Tourisme (of Verkeersbureau) heeft geen vestiging in Nederland, wel in België: 66, Rue Marché aux Herbes, 1000 Brussel, tel. 02-6466320, e-mail: [email protected].

Ambassades en consulaten

• Marokkaanse ambassade in Nederland: Oranjestraat 9, 2514 JB Den Haag, tel. 070-3469617.

• Marokkaanse ambassade in België: Sint-Michielslaan 29, 1040 Brussel, tel. 02-7326545, fax 02-734 64 68, email: [email protected].

• Nederlandse ambassade in Marokko: 40 Rue de Tunis, Rabat, tel. 037-219600, e-mail: [email protected], internet: www.ambassadepaysbasrabat.org/nl.

• Nederlands consulaat in Marokko: Consulaat Generaal te Casablanca, 26 Rue Nationale, 1er étage, tel. 022-221820, e-mail: [email protected].

• Belgische ambassade in Marokko: Avenue Mohammed el Fassi, tel. 037-764746, e-mail: [email protected].

• Belgische consulaten in Marokko: 9 Rue Al Farabi, 20000 Casablanca, tel. 022-431780; 41 Bd Mohamed V, Residence Al Waha, 2ème étage, 90000 Tanger, tel. 039-324849; Immeuble Borj Dlalate Entrée F – 4e étage Angle Avenue Hassan II – Av. Abderrahim Bouabid 80000 Agadir, tel. 028-847430; Arset Brahim ou Brahim Lotissement Kaldi, Imm. 4 Appart. 3 – Assif 40000 Marrakech, tel. 024-331528.

Reizen naar Marokko

Per vliegtuig

Verschillende maatschappijen vliegen op Marokko. Royal Air Maroc heeft vestigingen in Nederland en België: Leidsestraat 59, 1017 NV Amsterdam, tel. 020-6247114 en 48; Place de Brouckere, 1000 Brussel, tel. 02 2191263, www.royalairmaroc.com. Vanaf het belangrijkste vliegveld Mohammed V bij Casablanca is een regelmatige treindienst naar Casablanca en de hoofdstad.

Trein, auto, boot

De afstand van Utrecht naar Gibraltar bedraagt 2400 km. Vanuit Gibraltar, Algeciras, Almería en Málaga zijn er bootverbindingen, zowel voor reizigers per auto als met de trein. Informeer bij de kantoren van Transmediterranea. Wees in de zomer voorbereid op lange rijen voor een overtocht met de auto.

Georganiseerde reizen

Nova-tours (www.nova-tours.nl) is als reisorganisatie gespecialiseerd in Marokko-reizen. Voor informatie Nova Tours, 1ste Oosterparkstraat 127, 1091 GX Amsterdam, tel. 020-6938473. Dit geldt ook voor Medi Tours (www.meditours.nl), die ook arrangementen en maatwerk levert voor watersport- en golfreizen in Marokko. Voor informatie: Medi Tours, Vaillantlaan 412, 2526 HW Den Haag, tel. 070-3808921.

Verschillende andere reisorganisaties hebben rondreizen door Marokko op het programma staan.

Ashraf (www.Ashraf.nl) organiseert wandeltochten door de Hoge Atlas en de Jbel Saghro. Informatie bij Ashraf, Meidoornweg 2, 1031 GG Amsterdam, tel. 020-6232450, fax 020-6229028, en voor België: Global Travels / Footprints, Vlasmarkt 10, 9000 Gent, tel. 09-22258090, fax 09-2257596.

Baobab (www.baobab.nl) heeft een rondreis met wandeltochten door de Midden-Atlas en de Hoge Atlas. Informatie bij Baobab, Haarlemmermeerstraat 24-26, 1013 EK Amsterdam, tel. 020-6275129, fax 020-6245401; in België: Divantoura, Bagallenstraat 176, 9000 Gent (tel. 09/2230069, fax 09/2230435).

Djoser (www.djoser.nl) heeft twee rondreizen door Marokko. Informeer bij Djoser, Breestraat 125, 2311 CM Leiden, tel. 071-5126400, fax 071-5120775.

Douane en reiswijzer

Het paspoort dient bij vertrek uit Marokko nog minimaal zes maanden geldig te zijn. Voor mensen met een Nederlandse of Belgische nationaliteit is een geldig paspoort voldoende. Anderen dienen te informeren naar de noodzaak van een visum. Mensen met een dubbele nationaliteit, Nederlands-Belgisch plus Marokkaans zijn in het land onderworpen aan de Marokkaanse wetgeving. (Bron: Belgische ambassade.)

Voor het reizen van Marokko naar de buurlanden gelden bijzondere, strenge regels. Informeer bij ambassade of consulaat.

De ambassades van Nederland en België geven tips over het reizen naar en in Marokko. In het bijzonder gaat het dan over zaken die de veiligheid en de gezondheid betreffen. Raadpleeg de websites voor de meest actuele informatie.

Ten aanzien van de veiligheid wijzen de ambassades van Nederland en Marokko, mede op advies van de Marokkaanse overheid, erop ‘waakzaam’ te zijn. Er hebben sinds 2003 enkele aanslagen plaatsgevonden in Marokko die gericht leken te zijn op toeristen en ‘westerse objecten’.

Reizen in Marokko

Lokale vliegverbindingen

Royal Air Maroc (RAM) onderhoudt een groot aantal binnenlandse lijnen. Naast de vier koningssteden (Marrakech, Fes, Meknes, Rabat) kunnen Tanger, Tetouan, Al-Hoceima, Ouarzazate, Agadir, La’youne en Tan-Tan per vliegtuig worden bereikt. Informeer bij de kantoren van Royal Air Maroc.

Vervoer per trein

Alle grote steden zijn via het spoorwegennet met elkaar verbonden. Er zijn twee hoofdlijnen. Een loopt oost-west van Oujda via Taza, Fes, Meknes, naar Rabat en Casablanca. De tweede loopt van noord-zuid via Tanger naar Rabat, Casablanca en Marrakech. De twee lijnen kruisen elkaar bij Sidi Kacem. Er zijn naast de twee hoofdlijnen nog twee zijlijnen. Een loopt van Safi naar Khouribga; de tweede loopt van Oujda in zuidelijke richting tot Bouârfa.

De treinstellen zijn zonder enig voorbehoud uitstekend te noemen. Er is een eerste en een tweede klasse. Voor nachttreinen kunnen couchettes worden gereserveerd. In één dag kan van noord naar zuid of van oost naar west worden gereisd. Een treinreis van Rabat naar Casablanca duurt 1 uur; van Rabat naar Fes duurt 3 uur.

Stations

• Casablanca kent twee hoofdstations: Casa Port en Casa Voyageurs. Het eerste station is het meest nabij de grote hotels.

• Rabat kent ook twee stations: Rabat-Ville is het hoofdstation dat midden in de ville nouvelle staat nabij alle hotels. Rabat-Agdal is een station voor de gelijknamige buitenwijk.

• Meknes kent twee hoofdstations. Meknes Amir in het zuiden van de ville nouvelle; station Meknes is noordelijker in de ville nouvelle.

• Fes is de naam van het hoofdstation in Fes dat in de ville nouvelle op enkele honderden meters afstand van het centrum staat. Een ander station is Bab Ftouh, ten westen van de oude stad.

• Marrakech heeft een hoofdstation dat net als in Fes enkele honderden meters buiten het centrum van de ville nouvelle ligt.

• Tanger heeft een hoofdstation dat het verst van alle stations buiten de stad ligt, namelijk op enkele kilometers. Taxi’s verzorgen het vervoer naar de binnenstad.

Tussen Asilah en Tetouan rijdt een autobus, aansluitend op de trein. Ook in Marrakech is naast het gewone autobusvervoer een speciale trein-autobusverbinding naar Ouarzazate.

Vervoer per autobus

De grote steden beschikken over een stedelijk buslijnennet. Alle grote steden en vrijwel alle overige plaatsen van het land zijn via een uitgebreid net van autobussen met elkaar verbonden. De gare routière is de naam voor de busstations die meestal aan de rand of buiten het centrum liggen en met een taxi bereikbaar zijn. Denk eraan in de taxi duidelijk te maken dat de reis naar het trein- dan wel busstation gaat.

Er zijn twee typen autobussen. De Compagnie des Transports Marocaines (CTM) is een staatsbedrijf. De CTM verzorgt het transport tussen bijna alle grote en kleine steden. Ze beschikt over eigen loketten en in sommige steden zelfs over een eigen opstapplaats. Het vervoer van de bagage heeft bij de CTM naar gewicht een vaste prijs.

Er zijn ook nogal wat particuliere busmaatschappijen. In het zuiden is de SETTAS een van de grotere. Het vervoer van de bagage is hier ook prima, maar de prijs is meer wisselend.

De kwaliteit van de bussen is over het algemeen goed, vooral die van de CTM, die zijn uitgerust met airconditioning en tv’s. Er worden vastgestelde prijzen gehanteerd; bij CTM liggen ze iets hoger dan bij de particuliere maatschappijen. Plaatsen zijn genummerd. Tijdens iedere tocht van meer dan 3 uur zal onderweg gestopt worden om iets te eten of te drinken (niet tijdens ramadan). Houd er rekening mee dat ritten vaak langer duren dan op grond van de afstand is in te schatten. Denk er bij de reisplanning tevens aan dat op minder frequente reisroutes alleen ’s morgens vroeg of ’s avonds laat bussen vertrekken.

Taxi’s

Vervoer per taxi is een noodzakelijke aanvulling op het spoorweg- en buslijnennet. In de stad rijden petits taxis (kleine taxi’s) en tussen dorpen en steden grands taxis (grote taxi’s). Het is normaal om de grands taxi’s met andere passagiers te delen. Er kunnen volgens Marokkaanse taxichauffeurs en passagiers verbazingwekkend veel passagiers in één zo’n grand taxi. Op de achterbank van een grand taxi passen volgens hen vier passagiers. Voorin zijn twee passagiers niet ongebruikelijk. Het is mogelijk meer dan één plaats te ‘kopen’ om iets ruimer te zitten. Ook kunnen de taxi’s in hun geheel worden gereserveerd (voor een uur of dag) waarbij alle plaatsen gehuurd kunnen worden. Het is goed te weten dat de prijzen voor de vaste routes die grote taxi’s volgen, in principe vaststaan, mits alle plaatsen bezet zijn. In grote steden zijn verschillende taxistandplaatsen langs de uitvalswegen of bij de stadspoorten.

Kleine taxi’s rijden in de steden. Ze worden over het algemeen niet gedeeld. De prijs gaat per rit en staat los van het aantal passagiers. De taxi’s behoren over een meter te beschikken, maar die weigert soms dienst. De taxi’s kunnen op straat worden aangehouden, maar er zijn ook standplaatsen. In de binnenstad is een taxirit van tussen de 5 en 10 dirham gebruikelijk. De meter zou slechts bij lange stadsritten boven de 10-15 dirham uit moeten komen.

Huurauto’s

In alle grote plaatsen en op het vliegveld van Casablanca zijn vestigingen van de bekende autoverhuurbedrijven.

Fietsen

Wielertoeristen en zondagsfietsers zijn in Marokko geen ongewoon verschijnsel.

Buiten de steden is er op de goed geasfalteerde wegen betrekkelijk weinig verkeer. Automobilisten, vooral taxichauffeurs, zitten wel snel met hun hand op de claxon. Marokko is als fietsland vooral mooi off the road op de pistes en verharde bergpaden. De fiets kan als bagage op het dak van autobussen worden vervoerd. Denk eraan dat onderdelen en gereedschap niet zomaar voor handen zijn.

Klimaat

In het noorden van het land heerst een Middellandse Zeeklimaat met zachte winters en droge zomers. De gemiddelde minimumtemperatuur in de zomer is hier 18 °C, de maximumtemperatuur zo’n 25 °C. In de winter daalt het kwik niet beneden de 8 °C. Dat geldt ook voor de Atlantische kust tot Casablanca; ten zuiden van deze stad is de temperatuur hoger. De zomerwarmte van Casablanca wordt enigszins getemperd door de invloed van de Canarische zeestroming, die koud dieptewater naar de kust voert. Dit geldt ook voor de Sous. Het koude water veroorzaakt, vooral in de zomer en nazomer, aan de kust mist en nevel die pas laat in de morgen verdwijnen.

In het gebergte heerst een landklimaat met hoge zomertemperaturen, maar met een zeer koude noordenwind en strenge vorst in de winter. Bergpassen in de Hoge Atlas zijn soms door zware sneeuwval onbegaanbaar. Net als in het binnenland is er een grote temperatuurschommeling tussen dag en nacht.

In Agadir is het in de winter gemiddeld tussen de 8 en 20 °C, in de zomer worden hier gemiddelde temperaturen gemeten tussen de 18 en 26 °C. Aangenaam is de zomer in de streek onder Meknes rond Azrou en Ifrane. Ook in Essaouira is het in de zomer prettig vertoeven, maar in de rest van het jaar kan het er door wind en regen flink spoken. In Marrakech kan de temperatuur in de zomer oplopen tot ver over de 30 °C, terwijl het in de winter in voorkomende gevallen afkoelt tot 5 °C. In het diepe zuiden worden in de winter al temperaturen gemeten die bij ons in de zomer voorkomen. In de zomer is een temperatuur van boven de 40 °C niet ongewoon.

Accommodatie

Een aardige site om meer te weten te komen over verblijfsmogelijkheden in Marokko is: www.tourisme-marocain.ma.

Hotels

De hotels zijn ingedeeld in vijf klassen – van heel eenvoudig tot luxueus. De prijzen van de klassen 1 t/m 4 worden van overheidswege vastgesteld; die van klasse 5 (vijf sterren, luxe) zijn vrij. Het verdient aanbeveling om voor een verblijf in het voor- of najaar het hotel tijdig te bespreken, vooral in de kleinere plaatsen. De prijzen voor hotelkamers zijn afhankelijk van hoog- en laagseizoen. Bij een verblijf van meer dan één dag is een korting gebruikelijk.

De goedkoopste overnachtingsgelegenheden zijn die in de oude stadswijken (medina’s). De hotels zijn hier erg simpel. De een- en tweesterren hotels zijn meestal in de nieuwe stad te vinden. De prijzen lopen hier van iets onder de 100 tot aan 300 dh. Om verzekerd te zijn van een hotelkamer met douche en toilet op de kamer is een driesterrenhotel aan te raden. De prijzen liggen hier tussen de 300 en 600 dh. Daarboven zijn viersterrenhotels (vanaf 600 dh.) met heel goede sanitaire voorzieningen en allerhande extra faciliteiten. Hotelketens als KTH, Méridien, Sofitel, Salam en P.L.M. hebben hotels in verschillende steden en op grote toeristische locaties. In het zuiden zijn plaatsen met goede hotelvoorzieningen Ouarzazate, Boumalne en Tinerhir in de Dades-vallei, Zagora in de Dra-vallei en, in de Tafilalt, Errachidia en Erfoud. In het noorden zijn dat Chechaouen en Ifrane. Langs de kust hebben El Jadida, Essaouira en Safi hotels met drie of meer sterren. In de Sous geldt dit voor Agadir, Tafraoute, Tiznit en Taroudannt. Buiten de steden zijn aan de Atlantische en mediterrane kusten tal van hotelcomplexen, bijvoorbeeld die van de Club Méditerranée bij Tanger, Al-Hoceima en Agadir.

De meeste kleine plaatsen beschikken wel over een eenvoudig pension of hotel, en wie bij gebrek aan een slaapplaats gedwongen is in niet-officiële onderkomens te logeren, kan de hulp van de caid, de burgemeester van een dorp, inroepen.

Hieronder volgt een opsomming van enkele goede of bijzondere hotels in de grote steden, met de aantekening dat voor telefoneren of faxen vanuit Nederland en België eerst het landnummer (212) moet worden ingetoetst.

Casablanca

Vijfsterrenhotels zijn te vinden aan de Av. Des Far bij station Casa Port. Op de Pl. Mohammed V staat het opvallende flatgebouw van het Hyatt^*****, tel. 022-431234, e-mail: [email protected], website: www.hyattintl.com. De meeste hotels in andere klassen zijn ook te vinden rondom deze straten. Een Best-Western hotel is Toubkal^**** 022-311414, e-mail: [email protected], website: www.bestwestern.com/ma/toubkal in de Rue Sidi Bellyout nabij de de Av. des FAR. Bijzonder is hotel Transatlantique^**** aan de Rue Colbert dat in 1922 werd gebouwd en de oude uitstraling heeft behouden, tel. 022-294551, e-mail: [email protected], website: www.transatcasa.com.

Rabat

De hoofdstad heeft veel hotels dicht bijeen in de Ville Nouvelle. Central^*, tel. 037-767356, staat aan de Rue Basra schuin tegenover het station. Capitol^**, tel. 037-731236, staat in de Av. Allal Ben Abdallah. Oudaïas^***, tel. 037-708235, staat in de Rue Toubrouk tussen het station en de bloemenmarkt. Helnan Chellah ^****, tel. 037-668300, e-mail: [email protected], website: www.helnan.com, staat in de Rue d’Ifni tegenover het archeologisch museum. Tour Hassan^***** staat aan de Av. du Chellah, tel. 037-704201, e-mail: [email protected], website: www.palaces-et-traditions.com.

Meknes

Hotel Transatlantique^***, tel. 031-76 604225, e-mail: [email protected], ligt buiten de stad met een mooi panorama over de oude stad. Centraler ligt Bab Mansour^***, e-mail: [email protected], in de Av. Amir Abdelkader, dicht bij station Meknes Amir. Nabij staat Excelsior^*. Hotel Volubilis Inn, tel. 024-473526, biedt op 24 km van Meknes een panoramisch uitzicht over de Romeinse opgraving.

Fes

Twee hotels hebben in deze stad een streepje voor. Dar Jamaï^*****, tel. 055-634331, e-mail: [email protected], website www.sofitel.com, is gebouwd rondom een 19de-eeuws pand met een prachtige tuin nabij Bab Guissa. Les Merinides^*****, tel. 055-645226, e-mail: [email protected], website: www.palaces-et-traditions.com, biedt bij Bordj Nord en de Merinidengraven een fabuleus uitzicht over de stad. Zalagh^****, tel. 055-625531, staat in de Rue Mohammed Diouri in de Ville Nouvelle met uitzicht over Fes el-Djedid. Andere hotels zijn te vinden tussen de Place Florence en Place Mohammed V.

Marrakech

Het aanbod is zeer uitgebreid. Klassiek is het koloniale La Mamounia^*****, tel. 044-48981, dat bij Bab el-Djedid dicht tegen de oude stad is aangebouwd. Tazi^**, tel. 044-43787, en het De Foucauld^*, tel. 044-45499, staan nog dichter bij Place Jemaa el-Fna. Andere hotels zijn geconcentreerd aan de Av. Mohammed V in de wijk Gueliz of in de wijk Hivernage tussen de Av. de France en Av. Moulay El Hassan. Agdal^***, tel. 044-45499, e-mail: [email protected], website: www.agdalhotel.com, en Al Kabir^***, tel. 044-39540, e-mail: hotel_ [email protected], staan in de Bd. Zerktouni. Hier staat ook het sterloze Franco-Belge.

Tanger

Een vijfsterrenhotel is in de Rue de la Liberté het klasieke El Minzah^*****, tel. 039-935885, e-mail: [email protected], website: www.elminzah.com. Aan de kust staat het Ramada Les Almohades^****, tel. 39-940755, en www.ramada.com. In de stad staan dicht bijeen de Tanja Flandria^****, tel. 039-933764, op de hoek van Av. Mohammed V en de Rue Moussa Ben Noussair, en de Chellah^*** in de Rue Allal ben Abdallah, tel. 039-321002.

Jeugdherbergen

Marokko kent een groot aantal jeugherbergen, goedkoop en bedoeld voor jongeren, in de grote steden (Casablanca, Marrakech, Rabat, Meknes, Fes, Tanger) en enkele plattelandsplaatsen (Asni, Azrou). Informeer bij de Fédération Royale Marocaine des Auberges de Jeunesse, Parc de la Ligue Arabe, BP15988, Casablanca, tel. 022-220551.

Campings

Er zijn in Marokko ongeveer 50 campings en caravanparken, vooral in de grote steden, langs de kusten en in bosrijke streken. Het is ook mogelijk om – na verkregen toestemming van de bewoner – zelf een kampeerplaats bij een boerderij te zoeken. Enkele plaatsen met campings zijn Agadir, Chechaouen, Immouzer du Kandar, Meknes, Temara, Tinerhir, Tiznit en Zagora.

Gezondheid

Inentingen zijn voor Marokko niet verplicht. Niettemin zijn een inenting tegen hepatitis-B en een mantouxtest in verband met TBC sterk aan te raden. Malariatabletten zijn bij een normaal toeristisch bezoek niet nodig. Het sterk chloorhoudende water in de stad is niet lekker, maar wel veilig. Een beter alternatief is mineraalwater: Sidi Harazem, Sidi Ali en het koolzuurhoudende Oulmès zijn bij elke kruidenier verkrijgbaar. Op het platteland is drinkwater afkomstig uit putten en irrigatiekanalen. Er zijn verschillende zuiveringsapparaten en tabletten in de handel die putwater ontdoen van bacteriën en andere boosdoeners en geschikt maken voor consumptie. Zonder deze zuiveringen is het onverstandig het water te drinken.

Vermijd zwemmen in stilstaand water. Er kan bilharzia in voorkomen. In verband met aids (sida in het Frans) en geslachtsziektes is het sterk aan te raden altijd condooms te gebruiken. Deze zijn verkrijgbaar bij de apotheek. In Marokko komt hondsdolheid (rabiës) voor. Recentelijk hebben zich verscheidene gevallen van hondsdolheid – o.a. bij toeristen – voorgedaan (bron: Nederlandse ambassade in Marokko).

Geld- en bankzaken

De Marokkaanse munteenheid is de dirham (dh), die is onderverdeeld in 100 centimes. Eén dirham is tussen de 20 en 25 cent. Er zijn biljetten van 200, 100, 50, 20 en 10 dirham en munten van 10, 5, en 1 dirham, 50, 20 en 10 centimes.

Van 1 dirham kan een klein rond brood worden gekocht; één koffie kost in een gewone cafetaria ongeveer 5 dirham. Het entreekaartje voor een museum ligt tussen de 10 en 30 dirham. Ook voor een taxirit in de stad betaalt u 10 tot 30 dirham.

Je betaalt als snel met te groot geld in Marokko. Met honderd dirham betalen leidt dan tot een rondgang door de ontvanger van het geld langs belendende cafés of winkels om te wisselen. Om dit te voorkomen is het raadzaam altijd wat klein geld bij de hand te hebben.

Marokkanen rekenen vaak niet in dirhams, maar in stuivers (ryalen) of centen (francs). Iets kost dan 100 ryal (5 dirham) of duizend franc (10 dirham). In het Frans zal men altijd dirhams aanhouden. Op het vliegveld zijn dirhams na de douane niet langer bruikbaar. Daar kunt u met euro’s betalen.

In- en uitvoer van Marokkaans geld is officieel verboden. Overgebleven dirhams kunnen bij vertrek uit Marokko worden gewisseld.

Op het vliegveld kunnen direct dirhams worden aangekocht. Ook kan op het vliegveld in Casablanca en op enkele grote stations worden gepind met een giropas. Het is wel zaak erop te letten dat de bekende logo’s zijn afgebeeld. Pinautomaten zijn ook in de grote steden te vinden, meestal in de nieuwe stadswijken, waar ook de hotels zijn. Op verzoek kunnen de pinautomaten in het Frans of Engels worden bediend.

Post, telefoon, fax en e-mail

De Marokkaanse PTT functioneert over het algemeen goed. Brieven en kaarten doen er vanuit Rabat ongeveer 5 dagen over. Vanuit het diepe zuiden kan dit oplopen tot 10 dagen. Faxen kun je vanuit de grote hotels verzenden.

Telefoneren naar Nederland en België kan automatisch op straat en postkantoren met telefoonkaarten en 1, 5 en 10 dirham munten. De kaarten zijn verkrijgbaar op het postkantoor en in sommige kiosken. In kleinere plaatsen kan een internationaal gesprek worden aangevraagd. Vanuit het hotel bellen is vaak duurder dan met een telefoonkaart vanuit een telefooncel.

• Naar Nederland bellen: draai 0031, netnummer zonder 0 en het abonneenummer.

• Naar België bellen: draai 0032, netnummer zonder 0 en het abonneenummer.

• Naar Marokko bellen: draai in Nederland en België 00 en vervolgens het landnummer 212 en het netnummer zonder 0, en tot slot het abonneenummer.

Mobiele telefonie is in Marokko heel gewoon. De meeste aanbieders bieden een bereik in Marokko eventueel in samenwerking met lokale aanbieders als Maroc Telecom en Meditel.

Criminaliteit

Het is ten strengste verboden hasjiesj uit te voeren of te verhandelen. In dit verband verdient het zeker bij het verlaten van Marokko aanbeveling extra aandacht te schenken aan de bagage. De Marokkaanse douane controleert streng en veel Europeanen, onder wie ook Nederlanders en Belgen, zitten langdurige gevangenisstraffen uit voor het smokkelen en in bezit hebben van verdovende middelen.

Wees uitermate op uw hoede met verzoeken om pakjes mee de grens over te nemen of om op bagage te passen. Ook buiten het directe grensgebied kunt u onbedoeld betrokken raken bij drugsmokkel.

Zoals in alle toeristische centra dient men ook hier verdacht te zijn op zakkenrollers; de drukte in de oude stadswijken maken dit overigens niet tot een eenvoudige opgave. Door het regelmatig ontbreken van straatverlichting is een wandeling in de binnensteden niet altijd even veilig in de late avond.

Alleenreizende vrouwen hebben het niet gemakkelijk in Marokko. Hoewel er misschien niet zo dikwijls sprake van is dat men werkelijk lastig wordt gevallen, moeten vrouwen die in hun eentje op pad gaan er toch op bedacht zijn heel regelmatig te worden aangesproken.

Sport en recreatie

Reizigers kunnen in Marokko zwemmen, vissen, wandelen, bergbeklimmen, skiën en golfen. De meeste hotels hebben eigen zwembaden, maar er zijn ook gemeentelijke zwembaden. Marokko heeft een groot aantal golfbanen, onder meer in Casablanca, Meknes, Marrakech, Agadir en Cabo Negro. Bekend zijn de golflinks van Rabat en Mohammedia, maar Marokko telt nog 15 andere golfbanen. Informeer voor toegang bij de Fédération Royale Marocaine de Golf, Royal Golf Dar Es-salam, Rabat, tel. 037-755960.

Sportvisserij kan op zee en in rivieren. Informeer voor op zee bij de Office National des Pêches, BP16243 Casablanca, tel. 022-240551 en fax 022-242305. Voor visserij in zoet water: Administrations Des Eaux Et Forêts, 11 Rue du Devoir, Rabat en het Verkeersbureau.

Voor vliegen en parachutisme biedt de volgende instantie informatie: Fédération Royale Marocaine de Aviation légère et Sportive, BP1782 Rabat, tel. 037-708347 en fax 037-706958. Voor surfen is er de Fédération Royale Marocaine de Surf, tel. 022-259530 en fax 022-236385.

Marokko is met vier grote bergketens uitermate geschikt voor bergwandelingen en bergbeklimmen. De accommodatie bestaat uit berghutten en -pensions.

De belangrijkste skicentra in de Midden-Atlas zijn Mischliffen, Azrou en Ifrane; in de Hoge Atlas is dit Oukaïmeden. In 1923 werd voor het eerst (door Europeanen) de top van de Jbel Toubkal bereikt. Vanaf de jaren vijftig vinden er regelmatige trekkings door de hele Hoge Atlas plaats. Sinds kort is het stimuleren van ‘groen’ toerisme in de bergen zelfs overheidsbeleid. Gidsen zijn opgeleid, accommodatie is gebouwd en onder de naam Grande Traversée de l’Atlas zijn de beste instanties op het gebied van trekking verenigd. Informeer voor de Hoge Atlas bij:

• Club Marocain de la Montagne, École Racine, 51 Rue Loubnane, Gueliz Marrakech, tel. 044-307048 en e-mail: [email protected].

• Club Alpine Français, BP 6178 Casablanca, tel. 022-270090, internet: http://www.caf.com.

• Fédération Royale Marocaine de Ski en Montagne, Parc de la Ligue Arabe, BP 15899 Casablanca, tel. 022-474979.

• Association Nationale des Guides et Accompagnateurs de Haute Montagne (ANGAHM), Rue Beni Marine, BP 81 40008 Marrakech Medina, tel. 044-427580.

Fotograferen

In de belangrijkste toeristenplaatsen is foto- en filmmateriaal gemakkelijk te verkrijgen. Men kan in beginsel overal fotograferen (maar geen havens, vliegvelden en dergelijke). Ook ten aanzien van religieuze gebouwen zoals de binnenplaatsen en interieurs van moskeeën en heiligdommen past terughoudendheid. Mensen zijn er vaak niet op gesteld te worden gefotografeerd. Het getuigt daarom van respect als je personen eerst toestemming vraagt alvorens af te drukken. Vrouwen zowel als mannen (waterverkopers bijvoorbeeld) die geen bezwaar tegen het maken van een foto hebben, verwachten wel een fooi. Dit geldt ook voor mensen die uitnodigen tot het maken van een foto.

Nationale feestdagen

Het Marokkaanse jaar kent religieuze dagen die gemeten aan onze kalender door het jaar rouleren. De vastenmaand ramadan (met aan het einde het kleine feest) en het grote feest of schapenfeest zijn wel de belangrijkste. Op landelijke feestdagen zijn winkels en openbare gebouwen gesloten. Winkels gaan meestal – evenals op de vrije vrijdag – tegen de avond weer open. In de grote steden viert men ook feestdagen als Pasen en Kerstmis, maar de winkels zijn op die dagen veelal open.

1 januari	Nieuwjaar
11 januari	Onafhankelijkheidsdag
3 maart	Troonbestijgingsdag (Fête du trône)
1 mei	Dag van de Arbeid
23 mei	Inhuldigingsfeest van prins Mohammed als troonopvolger
9 juli	Feest van de Jeugd
14 augustus	Dag van Trouw en Vernieuwing
6 november	Herdenking van de Groene Mars
16 november	Viering van de terugkomst van Mohammed V uit ballingschap

Festivals

Landbouwfestivals

(die meer dan een dag bestrijken)

• Amandelbloesemfeest in Tafraoute (2de week van februari).

• Rozenfestival in Kelâa-des-Mgouna in de provincie Ouarzazate (mei).

• Honingfestival in Imouzzè-de-Id-o-Tanane in de provincie Agadir (mei).

• Clementinefestival in Berkane in de provincie Oujda.

• Kersenfestival in Sefrou in de provincie Fes (drie dagen in juni).

• Dadelfestival in Erfoud (oktober).

• Sinaasappelfestival in Agadir (september).

• Olijvenfestival in Rafai in de provincie Fes (december).

Festiviteiten met een religieuze achtergrond

• Waskaarsenprocessie in Salé (april).

• Moessem in Moulay Idriss, de grootste van Marokko (september).

• Verloofdenfeest in Imilchil (4de week in september).

• Moessem met grote kamelenmarkt in Asrir bij Goulimine (september).

In september zijn de meeste moessems in Marokko.

Folklore en fantasia

• Paardenfeest in Tissa in de provincie Fes (oktober).

• Fantasia’s in Meknes (september). Fantasia’s zijn spectaculaire demonstraties van Marokkaanse dressuur en rijkunst.

• Nationaal Folklore Festival in Marrakech (juni).

• Afrikaans folkloristisch festival in Agadir.

• In de zomermaanden worden door lokale toeristenbureaus diverse feesten georganiseerd. In juni zijn er festivals en feestweken in Rabat, Kenitra, Meknes, El-Jadida en Fes. In augustus zijn er festivals in Tetouan, Larache, Asilah, Casablanca, Tanger, Tiznit en Marrakech.

Winkelen

Gezien de overvloed aan prachtige ambachtelijke producten vormt winkelen een aantrekkelijk onderdeel van een reis door Marokko. Souvenirs zijn vooral in de stedelijke soeks in groten getale te koop: aardewerk en bewerkt metaal, sieraden en stoffen, kleding en tapijten in alle soorten en grootten. Afdingen is een wezenlijk onderdeel van de koop. Om vooraf een prijs te bepalen kan een bezoek aan een – door de overheid ingestelde – Ensemble Artisanale de helpende hand bieden. De prijzen liggen hier vanzelfsprekend hoger dan in de winkels van de medina’s.

Openingstijden

De gebruikelijke openingstijden van winkels, banken en postkantoren zijn van maandag tot en met vrijdag van 8.30 tot 12 uur en van 14.30 tot 18.30 uur (in de wintermaanden ’s middags van 14.30 tot 18 uur). Er zijn echter plaatselijk wel verschillen. Winkels zijn veelal op zaterdag en zondag gesloten.

Tijdens de ramadan wordt beperkt gewerkt. Openingstijden zijn dan van rond 10 tot 16 uur. De banken sluiten dan zowel ’s morgens als ’s middags vroeger. Open restaurants en cafés zijn dan buiten die van de grote hotels moeilijk te vinden.

Gidsen

Met een gids kan in de grote steden veel tijd en gezoek worden bespaard. Vooral in Marrakech en Fes is enig doorzettingsvermogen vereist om zonder gids uw weg te vinden. In deze steden, maar ook in andere toeristische plaatsen, komt het regelmatig voor dat toeristen worden aangesproken door een gids of ‘student die zijn talenkennis wil verbeteren’. Vooral in de zomermaanden zoeken Marokkaanse jongeren vaak een (dikwijls noodzakelijke) bijverdienste als gids in de toeristensector. De werkloosheid is enorm en de toeristenindustrie is een geschikte manier om bij te verdienen. Onder toeristen geeft het gidsenwezen veel stof tot discussie. Het verdient aanbeveling om een en ander met enige ontspanning op te vatten. Een vriendelijk afwijzing in een vroeg stadium heeft meer effect dan een late geërgerde uitval. Een tweede oplossing is om via hotel of verkeersbureau gebruik te maken van een officiële gids. Een derde is – zoals in de praktijk vaak zal gebeuren – een gids in de arm te nemen die zich bij de ingang van een stad aanbiedt. De beste strategie is hier zelf het heft in handen te nemen: vooraf het doel te bepalen en dit met de gids te overleggen. De poging van de gids om een vriendschappelijke band aan te knopen, kan zo door u effectief worden omgezet in een ‘contract’ voor een uur of dagdeel.

Fooien

In restaurants en hotels zijn fooien gebruikelijk. Bij kleine diensten als het wijzen van de weg of het optreden als informatief suppoost in een museum wordt vaak een fooi of een kleinigheid ‘voor een kopje koffie’ verwacht. Het blijft natuurlijk aan u om te beoordelen, wanneer het wel en wanneer het niet gepast is.

Tijdsverschil

Gedurende onze zomertijd is het in Marokko 2 uur vroeger dan in België en Nederland. In de winter is het 1 uur vroeger.

Kalender

De islamitische jaartelling begint op 16 juli 622, de dag waarop de profeet Mohammed van Mekka naar Medina migreerde. De kalender volgt vervolgens niet de 365 dagen die de aarde nodig heeft voor haar baan om de aarde, maar de baan die de maan om de aarde maakt. Zo’n maanjaar telt 354 of 355 dagen en is opgedeeld in twaalf maanmaanden van nu eens 29 en dan weer 30 dagen.

moeharram

safar

rabie-al-awwal

rabie al-ashir

djoemada l’-awwal

djoemada l-ashir

radjab

sjabaan

ramadan (vastenmaand)

sjawaal

dzoe-l-kada

dzoe-l-hiddja (de maand van de bedevaart naar Mekka)

Omdat de kalender geen rekening houdt met de wisseling van de seizoenen, gebruikt men in landbouwgebieden een tweede kalender. Deze begint in september. De derde en meest gebruikte kalender in Marokko is de kalender die de Fransen introduceerden en die in de rest van de wereld in gebruik is. De islamitische jaarrekening wordt eigenlijk alleen gebruikt voor religieuze doeleinden. De religieuze feesten vallen daardoor volgens onze jaartelling ieder elf of twaalf dagen vroeger. Nationale feestdagen als 3 maart (Dag van de Troonsbestijging) en 6 november (Herdenking van de Groene Mars) volgen de ‘Europese’ kalender.

De week telt zeven dagen, waarbij de vrijdagmiddag vanwege het middaggebed een bijzonder karakter heeft. De naam van deze aljamaa (‘de gemeente’) verwijst naar de samenkomst in de moskee. De overige dagen zijn gewoon genummerd:

al-hedd (‘de eerste’ = zondag)

al-tnin (‘de tweede’)

al-tlata (‘de derde’)

al-arbaa (‘de vierde’)

al-khemsa (‘de vijfde’)

al-jamaa

al-sebt (‘de zevende’ = zaterdag)

Bij de dagindeling spelen de vijf gebeden een rol, bijvoorbeeld wanneer een afspraak wordt gemaakt vóór of na het middaggebed. De gebeden volgen opkomst en ondergaan van de zon en kennen dus geen vast tijdstip. Kranten publiceren de gebedstijden. De namen van de gebeden zijn:

soebh (‘dageraad’)

doehr (‘middaguur’)

asr (‘namiddag’)

maghreb (‘zonsondergang’)

isjaa (‘avond’)

De taal van Marokko

De taal van Marokko is het Arabisch. Het Standaard Arabisch wordt in Marokko gebruikt voor staatsstukken en in de openbare media. Op straat wordt Marokkaans Arabisch gesproken. Dit is een Arabische taal die sterk beïnvloed is door Berber, Spaans en Frans. Ook spreken miljoenen op het platteland en in de stad een van de drie Berbertalen. Op school leren Marokkanen Frans verplicht en de meeste mensen in de stad spreken dan ook wel in meer of mindere mate de lingua franca van Noord- en West-Afrika. In het noorden – Tetouan en in de oostelijke Rif – spreken mensen echter door het koloniale verleden en de nabijheid van Spanje eerder Spaans dan Frans. Met Engels kan men terecht in grote hotels, studenten en bij sommige winkeliers.

Enkele Marokkaanse woorden en uitdrukkingen

ja / nee	naam / la
goedemorgen	sbah el-khir
goedemiddag	sbah el-khir
goedenavond	msa el-khir
welkom	marhaban
hoe maakt u het?	kif daier?
hallo	labes / salamaleíkoem
	(antwoord: wa eilíkoem salam)
het gaat goed	ana bikhir
hoe heet u?	snoe smitek?
tot ziens	bslèmah
altublieft (verzoek)	min fádlik
alstublieft (iets geven)	hak
dank u	sjoekran / barakalaúfik
pardon, het spijt mij	smekhli
spreekt u Frans…	wasj katetkellem
Engels?	Fransawia…
	Inglesia?
hoeveel?	bsjhal?
links / rechts	lechmal / limin
veel / weinig	bezzaf / swiya
duur / goedkoop	khali / rkhis
goed / niet goed	moezian / masi moezian
mooi / lelijk	zwina / xajeb

Getallen

1	wahéd
2	sjoes
3	tláta
4	árba
5	khámsa
6	sétta
7	séba
8	tménia
9	tseud
10	ásjera
11	hadásj
12	tnásj
13	tlatásj
14	arbatásj
15	khemstásj
16	settásj
17	sebatásj
18	tmentásj
19	tsatásj
20	asjrín
30	tlatín
40	arbaín
50	khamsín
60	settín
70	sebaín
80	tmanín
90	tsaín
100	mia
500	khámsa mia
1000	alef

Lexicon

agadir	versterkte graanopslagplaats
aïd	feest
aïn	bron
azrou	rots
bab	poort
bahr	zee
ben	zoon van, meervoud: beni
bordj	burcht
bou	vader
caïd	stamhoofd, dorpsburgemeester
dar	huis
djedid	nieuw
douar	tentendorp
erg	woestijnduin
fantasia	ruiterfeest
fondoek	verblijf en opslagruimte voor handelaren
foum	opening
hadji	Mekkaganger
hammada	steenwoestijn
hammam	Moors badhuis
hamri	rode aarde
imam	voorganger in moskee
istiqlal	onafhankelijkheid
jbel	berg
kasba	militaire vesting
kebab	geroosterd vlees aan spit
kebir	groot
khettara	onderaards irrigatiekanaal
kif	mengsel van hennep en tabak
kissaria	juweliers- of textielmarkt
koebba	vierkant mausoleum
ksar	ommuurd lemen dorp, meervoud: ksoer
ma	water
maghreb	het westen
makhzen	centrale regering
maraboet	heilige; ook zijn graf
mechouar	plein voor militaire exercities
medersa	koranschool
medina	Arabisch stadsdeel
mellah	joodse wijk
mihrab	gebedsnis
minaret	moskeetoren
muezzin	voorganger in de moskee
moulay	heer, titel van sharif
moessem	heiligenfeest
oued	rivier
ramadan	vastenmaand
riad	omsloten Andalusische tuin
ribat	kloosterfort
salaat	ritueel gebed
seguia	open irrigatiekanaal
sharif	afstammeling van profeet Mohammed
sidi	heer
soek	markt, bazaar
tighremt	versterkte woning
tir	zwarte aarde
tizi	bergpas (Berbers)
wadi	droge rivierbedding
zawiya	heiligdom, religieuze instelling