Annotaties

Een Ontgoocheling

 

Pagina 14 – gemeen: gewoon.

 

Pagina 15 – Faites comme votre amie: Doe als uw vriendin.

 

Pagina 15 – rosse: vurige.

 

Pagina 15 – froufrou: geritsel van kanten of zijden onderkleren.

 

Pagina 20 – kwispedoors: spuwpotjes, specifiek gebruikt voor tabaksresten.

 

Pagina 20 – kuiperijen: knoeierijen.

 

Pagina 21 – Om advocaat te worden... Latijnse afdeling: athenea in België kenden twee afdelingen: de ‘beroepsafdeling’ en de ‘klassieke humaniora’. De klassieke afdeling moest men volgen om toegelaten te worden tot de universiteit.

 

Pagina 22 – comment dit-on en Latin le seigneur?: hoe zeg je in het Latijn de heer?

 

Pagina 22 – Tu ne comprends pas... le-seign-eur: Begrijp je het niet, De Keizer? Je sliep zeker? Ik wil weten hoe je in het Latijn zegt ‘de-heer’.

 

Pagina 30 – sincères remerciements: oprechte dank.

 

Pagina 31 – Dan is hij inééns effen: Dan staat hij meteen quitte.

 

Pagina 40 – cosmetiek: gearomatiseerde zalf (pommade) waarmee met name ‘fatterige’ types destijds hun haar in model brachten.

 

Pagina 40 – Voulez-vous relire, mademoiselle Delavie?: Wilt u het nog eens oplezen, juffrouw Delavie?

 

Pagina 40 – Messieurs Paling & Co., en ville... la composition...: De heren Paling & Co., alhier. Wij hebben terdege nota genomen van uw gewaardeerde opdracht van de 17e dezes. Het zetwerk, het zetwerk...

 

Pagina 40 – La composition... Sorbonne No. 10: Het zetwerk zal geheel met de hand worden verricht, zonder gebruikmaking van de linotype-zetmachine, in rechtopstaande en cursieve letters, van het type Sorbonne, grootte 10 punts.

 

Pagina 40 – Il faudrait... mademoiselle: U zou elke dag wat aan stenografie moeten doen, juffrouw.

 

Pagina 41 – Ils m’embêtent tous: Ze werken me allemaal op de zenuwen.

 

Pagina 41 – Allons, allons, il ne faut pas perdre courage: Kom kom, u moet de moed niet verliezen.

 

Pagina 41 – Revenez tout à l’heure mademoiselle: Komt u straks terug, juffrouw.

 

Pagina 41 – Cette circulaire?... monsieur Modard: Dat rondschrijven? Ja, meneer Modard, ik heb het in de hand. Het is net binnengekomen, meneer Modard.

 

Pagina 41 – Vous désirez... monsieur Modard?: U wilt cornedbeef helemaal in hoofdletters, meneer Modard?

 

Pagina 41-42 – Mais non, mais non... monsieur Modard: Welnee, welnee, niet in het minst, meneer Modard. Zeker. Het zal onmiddellijk gebeuren en vanavond nog hebt u de nieuwe drukproef, meneer Modard. Steeds tot uw orders, meneer Modard.

 

Pagina 42 – Abruti: sukkel.

 

Pagina 42 – Combien gagnes-tu au juste?: Hoeveel verdien je precies?

 

Pagina 42 – Tiens, regarde cela, imbécile: Kijk hier, idioot.

 

Pagina 42 – Je ne vois cependant pas: Ik zie niet wat er niet goed aan is.

 

Pagina 42 – Le titre nom de Dieu, le titre: Het opschrift verdomme, het opschrift.

 

Pagina 43 – Tu ne vois donc pas... majuscules?: Zie je dan niet, stommeling, dat cornedbeef helemaal in hoofdletters moet?

 

Pagina 43 – Oui monsieur... pensé...: Ja meneer, dat oogt wellicht beter. Op de zetterij hebben ze ongetwijfeld gedacht...

 

Pagina 43 – Les pensées... triple brute: Gedachten zijn dauwdruppels, waar de katten op pissen. Maak dat je wegkomt en verander het, driedubbele stommerik.

 

Pagina 44 – Michael Strogoff, de Koerier van de Tsaar: heldhaftige hoofdpersoon uit Jules Vernes gelijknamige avonturenroman uit 1876 (Michael Strogoff, le courier du Czar); reeds kort na de publicatie verscheen een Nederlandse vertaling, die meermalen werd herdrukt (onder meer nog in 1910).

 

Pagina 44 – blazoen: wapen.

 

Pagina 44 – stoep: het verhoogde en bestrate gedeelte voor een huis; trottoir: het openbare voetpad naast de rijweg.

 

Pagina 49 – Retorica: het laatste jaar van de klassieke afdeling van het atheneum.

 

Pagina 49 – sponden: zijplanken van een kar of kruiwagen.

 

Pagina 60 – een papje van lijnzaadmeel, een purgatie en jodiumtinctuur: lijnzaad en jodium waren populaire middeltjes tegen allerlei soorten ontstekingen; een purgatiemiddel werd aangewend om het lichaam te zuiveren door het bevorderen van de stoelgang.

 

Pagina 60 – Hij distilleerde meer water: hier: Hij hoopte meer water op.

 

Pagina 68 – Voyons messieurs, soyons raisonnables: Kom kom heren, laten we redelijk blijven.

 

Pagina 68 – Ne gâtez pas un pareil triomphe!: Bederf een dergelijke triomf niet!

 

Pagina 68 – Nous avons été trahis... de leurs ancêtres: Wij zijn door de papen verraden, maar we zullen hun bewijzen dat de Gentenaren nog net zo trots zijn als hun voorvaderen.

 

 

Het Dwaallicht

 

Pagina 72 – Aan Paul en Jan Veen: de broers achter ‘Gebroeders Veen’s Beschuiten’, adverteerders in de eerste Snoeck’s Almanak (1942) waarvoor Willem Elsschot/Alfons De Ridder reclame verkocht. De directe aanleiding voor de opdracht is niet bekend.

 

Pagina 73 – stalagmiet: druipsteen, kalkkegel op de bodem van een grot.

 

Pagina 73 – rijstkakkers: destijds nog neutrale aanduiding voor oosterse scheepslieden.

 

Pagina 74 – Alles schon da gewesen: Niets nieuws onder de zon.

 

Pagina 74 – likkebaardt: smult van nieuwsgierigheid.

 

Pagina 74 – kanselarij: griffie, kantoor (van regeringsmachten, gezantschappen of consulaten), hier schertsend gebruikt.

 

Pagina 75 – Mariaboodschap: aankondiging van de geboorte van Jezus aan Maria door de engel Gabriël (Luc. 1:26-38); tevens een allusie op de katholieke feestdag van Maria-Boodschap.

 

Pagina 76 – schunnige: armzalige, haveloze.

 

Pagina 76 – Khan: oosterse vorstentitel die in de loop der tijden door verschillende Turkse en Mongoolse heersers is gevoerd (vergelijk Djengis Khan, stichter van het Mongoolse wereldrijk).

 

Pagina 77 – standaard: vaandel.

 

Pagina 78 – Fathma: veelvoorkomende islamitische vrouwennaam, de alledaagse variant van Fatima, dochter van de profeet Mohammed.

 

Pagina 78 – Ganges: 2300 kilometer lange rivier in India waar jaarlijks miljoenen Hindoes op bedevaart naartoe trekken.

 

Pagina 79 – ontmaakt: afgemaakt, ontdaan (vergelijk het Franse ‘se défaire de’)

 

Pagina 79 – blazoen: wapen(schild).

 

Pagina 79 – die meestal niet veel complimenten maken: die meestal recht op hun doel af gaan, zonder omslag.

 

Pagina 80 – oude kween: oude vrijster.

 

Pagina 80 – cerberus: oppasser; genoemd naar de mythische hellehond met de drie koppen die de ingang van de Grieks-Romeinse onderwereld bewaakte.

 

Pagina 82 – al de oprechtheid van een paard: enorme oprechtheid (naar analogie van de vergelijking ‘als een paard’: zeer, heel erg).

 

Pagina 83 – pikkels: benen.

 

Pagina 83 – tingeltangel: ‘sjofel’ café-chantant.

 

Pagina 85 – droes: duivel.

 

Pagina 85 – grot van Lourdes: bekend bedevaartsoord waar de Maagd Maria tussen 11 februari en 16 juli 1858 achttienmaal aan de veertienjarige Bernadette Soubirous (1844-1879) zou zijn verschenen.

 

Pagina 85 – Maharadja: Indiase vorstentitel; Allahabad: stad in India, tevens heilige plaats voor Hindoes.

 

Pagina 86 – zonder fout: beslist.

 

Pagina 86 – kapitein Cunningham: niet geheel toevallig de naam van de vermaarde admiraal Andrew Cunningham (1883-1963), zoals ook de City of Rangoon (zie verderop) een bestaand konvooischip blijkt te zijn geweest. Ook de Delhi – evenwel zonder Castle – was tijdens de Tweede Wereldoorlog actief als vlaggenschip van de Britse Middellandse Zeevloot, waarvan Cunningham vanaf 1939 bevelhebber was. Later werd hij opperbevelhebber van de expeditionaire zeestrijdkrachten. In 1946 werd hij vanwege zijn verdiensten verheven tot first Viscount Cunningham of Hyndhope.

 

Pagina 87 – de tekst [...] die Maria... te schrijven: toespeling op de Lourdesverschijningen (zie pagina 713): Bernadette gaat op een dag met pen en papier naar de grot en vraagt aan Maria of zij haar naam op schrift wil stellen.

 

Pagina 89 – replieken: replica’s, ‘dubbelgangers’.

 

Pagina 89 – voorgebracht: tevoorschijn gebracht, voor de dag gehaald.

 

Pagina 89 – nooddruft: dringende (levens)behoefte.

 

Pagina 90 – Vijg: Lafbek.

 

Pagina 91 – wraken: ongeschikt, onbevoegd of niet-rechtsgeldig verklaren.

 

Pagina 91 – drie Koningen: de drie Wijzen uit het Oosten die, geleid door een ster, naar Bethlehem kwamen om het kind Jezus te huldigen met geschenken (Matth. 2:1-2).

 

Pagina 92 – foliant: groot formaat boek.

 

Pagina 93 – kiezerslijst: officiële lijst met de gegevens van alle stemplichtigen (in België bestaat, overigens nog steeds, de stemplicht). De politie beschikte over de lijst om kiesverzuim te kunnen nagaan en beboeten.

 

Pagina 94 – Ditmaal... gevangen: Ditmaal wordt de prooi op zijn vaste ligplaats gevangen (wat volgens het gezegde niet eervol voor een jager is, al lijkt die spreekwoordelijke betekenis hier niet mee te spelen).

 

Pagina 94 – binnengeschoten: naar binnen gegooid.

 

Pagina 95 – knipte: aanhield, in hechtenis nam.

 

Pagina 95 – toen Judas het signaal gaf met zijn kus: toen Judas hem verraadde (Matth. 26:49-50; Luc. 22:47-48).

 

Pagina 97 – effectief: daadwerkelijk.

 

Pagina 97 – Hindoe Koesj: grotendeels kale, plaatselijk sterk vergletsjerde bergketen in Centraal-Azië.

 

Pagina 98– verzwinden: verdwijnen.

 

Pagina 98 – geschuifel: gefluit.

 

Pagina 98 – de laatste statie van onze kruisweg: de kruisweg van Jezus kent veertien ‘statiën’, plaatsen waar hij zou hebben stilgehouden en die elk een scène uit zijn lijden verbeelden.

 

Pagina 99 – pinken: geknipper, getuur.

 

Pagina 100 – als een donkere David voor Goliath: de dappere herdersknaap David wist de reusachtige en zwaarbewapende Filistijn Goliath simpelweg te verslaan door een steen tegen zijn voorhoofd te slingeren (1 Sam. 17).

 

Pagina 101 – er condenseert zich een spanning: er daalt een spanning neer (vergelijk het Franse ‘se condenser’).

 

Pagina 104 – Turkistan: historische benaming voor het gebied in Centraal-Azië dat onder andere het inmiddels autonoom geworden Tadzjikistan, Toerkmenistan en Oezbekistan omvatte.

 

Pagina 104– Voor kleine vogels... te blijven: omgekeerde variant van het spreekwoord ‘een adelaar vangt geen vliegen’: een hooggeplaatst persoon (de adelaar staat symbool voor een vorstelijke macht) strijdt niet tegen onbeduidende personen, bemoeit zich niet met kleinigheden.

 

Pagina 104 – Ik verklaar nu... Engeland: knipoog richting de Belgische koningskwestie: de politieke strijd rond de positie van Leopold iii – die sedert zijn capitulatie in 1940 in krijgsgevangenschap zat, vanaf 1944 in Zwitserland (en dus niet ‘hier’ was) –, wiens mogelijke terugkeer in 1945 tot grote beroering en verdeeldheid leidde (de socialisten en communisten eisten zijn aftreden) en tot 1950 zou worden uitgesteld (waarna hij binnen een maand alsnog troonsafstand deed).

 

Pagina 104 – Hij is een beetje licht in het hoofd: Hij heeft ze niet allemaal op een rijtje en/of hij is onnadenkend, onbesuisd (zie ook pagina 734).

 

Pagina 105 – rekenen: zuinig zijn.

 

Pagina 108 – de beweging... al iets gehoord hebben: als reactie op de fascistische terreur van de Tweede Wereldoorlog kende het communisme een enorme opleving, ook in België en Nederland (waar de communistische partijen kpb en cpn bij de landelijke verkiezingen in 1946 maar liefst ruim twaalf respectievelijk tien procent van de stemmen binnenhaalden).

 

Pagina 108 – noordergrens: grens met het communistische China.

 

Pagina 108 – de profeet... te vergaan: Lenin (1870-1924), wiens lichaam werd gebalsemd en (nog steeds) opgebaard ligt in het Mausoleum op het Rode Plein in Moskou.

 

Pagina 109 – Integendeel... loon naar werken krijgen: compilatie van beelden en vergelijkingen uit Jezus’ onderricht aan zijn discipelen over het beërven van het koninkrijk der hemelen, bijvoorbeeld uit Mattheus 5 (de bekende bergrede, vergelijk vers 12: ‘in de hemel wacht jullie een grote beloning’), Mattheus 18 (vers 4: ‘Wie zich dus klein maakt als dit kind, die is de grootste in het koninkrijk der hemelen’) en Mattheus 20 (de gelijkenis van de ‘Arbeiders van het eerste uur’).

 

Pagina 110 – volkscommissaris: minister in een communistische staat.

 

Pagina 110 – de groten hebben de macht... in handen: geen van Ali’s uitspraken bevat een directe ontlening aan de Koran of andere (profetische) tradities. Alhoewel het beërven van de aarde ook in de islam voorkomt (vergelijk Koran 21:105 of 39:74) is de signatuur van het fragment eerder christelijk dan islamitisch (vergelijk de bij pagina 729 genoemde bijbelplaatsen).

 

Pagina 110 – die de rechter vooruitloopt: die de rechter voor wil zijn.

 

Pagina 113 – tegenschittert: toeschittert, tegemoet schittert.

 

Pagina 113 – Melchior: een van de drie Koningen (zie ook pagina 717).

 

Pagina 113 – schuwe: schichtige (vanwege een slecht geweten), afkerige, bange, soms ook: losbandige.

 

Pagina 114 – Haroun Al-Rachid: legendarische vorst van het islamitische rijk, dat onder zijn regime (van 786 tot 809) een bloeiperiode kende; in de Arabische verhaaltraditie wordt hij als held afgeschilderd.

 

Pagina 115 – fataal: onvermijdelijk, geheid.

 

Pagina 115 – mastodonten: geweldige gevaarten.

 

Pagina 116 – licht: lichtzinnig of onbetrouwbaar (vergelijk pagina 726).

 

Pagina 117 – vuurbaak: vuurbaken, kleine vuurtoren.

 

Pagina 117 – voorzichtig: wijs, verstandig.

 

 

Pagina 118 – in nationale volgorde: niet als uitdrukking gevonden; simpelweg zal bedoeld zijn: in hun eigen volgorde, ‘met Ali aan de spits’ en de twee anderen erachteraan (een formatie die werd doorbroken toen Laarmans zich bij hen voegde, vergelijk pagina 706, 709 en 717).

 

Pagina 118 – afloopbuis: afvoer(pijp).

 

Pagina 118 – leken: druppelen.

 

Pagina 119 – Adieu, adieu... go well with thee: laatste regels van het refrein van ‘There is a tavern in the town’, een populair studentenlied dat verder overigens weinig overeenkomst heeft met de thematiek van Het Dwaallicht. Het komt voor in verschillende studentenliedbundels (ook in de Studenten codex van het Katholiek Vlaams Hoogstudenten Verbond) en werd vroeger ook buiten het studentencircuit wel gezongen.