III
De koninklijke familie

‘In de koninklijke familie zijn er geen grote ruzies. Het blijft bij af en toe een klein meningsverschil.’ Hier is alle lef van prinses Margaret nodig om in die mate de evidentie zelf te durven ontkennen. Het bewind van Elizabeth II is doorspekt met crisissen, hevige belangenstrijd en vijandigheid. Zelfs haat. De Windsors zijn niet de Borgia's, maar het scheelt niet veel.

Op de dag van de kroning, 2 juni 1953, maakt de befaamde fotograaf Cecil Beaton het zwart-witportret van de jonge vorstin. Elizabeth II houdt in haar handen de scepter en de bol vast en draagt de keizerlijke kroon. Zij ziet er zowel teer als sereen uit, maar lijkt autoriteit en uitstraling te missen. Een jonge vrouw, gemakkelijk te manipuleren. Zo komt ze in elk geval over. De feiten zullen echter snel het tegendeel bewijzen. Ze heeft een onmisbare karaktertrek nodig: vastberadenheid. Ze heeft noch de strenge dot, noch de harde principes van koningin Victoria, maar beschikt wel over dezelfde fluwelen autoriteit.

Elizabeth II zal deze nodig hebben om het hoofd te bieden aan de familiale beproevingen die haar te wachten staan. Met ontzagwekkende handigheid zal Elizabeth de rebelse voornemens van de leden van de Windsorclan neutraliseren, waarbij ze hen slechts de keuze laat tussen opnieuw in de pas lopen of in ongenade vallen. Zij die ervan overtuigd waren dat ze haar zouden kunnen domineren, hebben alle moeite voor niets gedaan. De jonge koningin is behendiger gebleken dan Diana, de godin van de jacht. Haar jachttaferelen zijn indrukwekkend. Net zoals een goed politicus kan ook zij haar tegenstanders ‘uit de weg ruimen’ indien dit nodig is. Elk om beurten zullen Mountbatten, Peter Townsend en Snowdon, kapitein Mark Phillips, Diana en Sarah Ferguson terzijde worden geschoven. Wie weigert of in de onmogelijkheid verkeert om binnen de grenzen van het klassieke koninklijke model te blijven, wordt verwijderd. Een vaardigheid die ze erfde van koningin Victoria. Zelfs haar kinderen zullen de ijzeren loonwet van de staatsraison ondergaan. Alleen Philip, haar echtgenoot, en haar moeder zullen eraan ontsnappen.

* * *

Philip. – Van alle leden van haar familie staat haar echtgenoot vanzelfsprekend het dichtst bij haar.

Windsor, 2002. Als alerte tachtigjarige met een nauwelijks merkbare kromming van de rug woont de hertog van Edinburgh de receptie ter ere van de media bij die door de koningin wordt aangeboden in het kader van haar jubileum. De prins is beminnelijk, de genodigden nerveus. Daartoe gelast door de ceremoniemeester, een rasechte francofiel, begeeft de hertog zich naar de drie Franse journalisten die werden uitgenodigd. Ze staan wat verloren tussen hun zevenhonderd Britse confraters. Met zijn kalende hoofd, blauwe ogen die ondeugend kijken en zware, steeds lichtjes opgetrokken wenkbrauwen, zou hij schitterend de rol kunnen vertolken van de charmante en gedistingeerde aristocraat in een verfilming van een boek van Agatha Christie. Het gesprek draait rond de Franse presidentsverkiezing en de aanwezigheid van Jean-Marie Le Pen in de tweede ronde. De hertog maakt indruk. En plots gaat er een lichtje branden: ‘Ah, de Fransen! Eerst onthouden ze zich en daarna hebben ze kritiek op de resultaten’, roept hij uit terwijl hij vol ongeloof met zijn vlakke hand tegen zijn voorhoofd slaat. De toon van zijn diepe en schorre stem laat blijken dat hij geen enkele tegenspraak duldt.

Hoewel hij zich nu goed lijkt te voelen binnen de grenzen van zijn rol, was dit niet het geval tijdens de eerste jaren van het bewind. Het heeft deze autoritaire man heel wat moeite gekost om zichzelf weg te cijferen voor zijn vrouw en om altijd twee stappen achter haar te lopen. Philip, die geconfronteerd wordt met een vrouwelijk triumviraat – de koningin, prinses Margaret en de koningin-moeder – wordt van de ene dag op de andere bij zijn oude makkers van de marine weggerukt. Als commandant van een fregat was hij goed op weg om First Lord of the Admiralty te worden, de hoogste functie bij de Royal Navy, maar vanaf nu mag hij alleen nog de bedienden bevelen geven. In het begin slaagt deze globetrotter er niet in zijn frustratie te verbergen wanneer de officiëlen van Buckingham Palace, die hij vergelijkt met ‘een bende gesteven hemden’, hem de toegang tot het koninklijke bureau verbieden, koppig weigerend nieuwe ideeën te aanvaarden. De vroegere officier, die sinds zijn prilste jeugd Frans en Duits spreekt, ziet zichzelf eerder als Europees wereldburger dan als Engelse gentleman. Hij ging niet naar school in Eton en zat niet in het regiment van de wacht. De schijnbaar vleiende beschrijving die een hoveling van hem gaf, ‘typisch Duits, harde werker, georganiseerd, ongelooflijk gedocumenteerd en intelligent’, is in werkelijkheid helemaal niet vleiend bedoeld. De prins valt uit de toon in de ‘magische cirkel’ van het establishment dat waarden heeft die werkelijk ondoordringbaar zijn voor alles wat niet honderd procent Engels is. Een voorbeeld: de hertog verkiest maatpakken met blauwe of rode streepjes in plaats van witte. De witte zakdoek steekt netjes in zijn borstzak in plaats van er nonchalant in gestopt te zijn. Twee onvergeeflijke stijlfouten. Philip is een doorzetter die lak heeft aan de afspraken in een wereld die elke verandering koppig afkeurt.

Hoewel hij buiten de beslissingen gehouden wordt, is Philip met de goedkeuring van de koningin het hoofd van de familie. Hij had deze rol per slot van rekening vierenhalf jaar uitgeoefend alvorens zijn vrouw plaatsnam op de troon. Voor haar huwelijk had de koningin hem toevertrouwd dat ze vier kinderen wenste. Haar wens werd werkelijkheid. De opvolging is verzekerd. De opvoeding van de kinderen valt onder de bevoegdheden van Philip.

Hij wil met zijn tijd meegaan. In plaats van te worden toevertrouwd aan huisonderwijzeressen, zullen Charles, Anne, Andrew en Edward naar school gaan, een primeur in de geschiedenis van het koninkrijk. Deze autoritaire vader die geen tegenspraak duldt, is ervan overtuigd dat een harde opvoeding waarin gehoorzaamheid en zin voor leiding worden bijgebracht, het karakter vormt. Deze afstandelijke houding tegenover zijn kinderen kan verklaard worden door de strenge opvoeding die Philip zelf heeft gekregen. Al op jonge leeftijd werd hij aan zijn lot overgelaten en moest hij zichzelf weten te redden. Philip, de achterachterkleinzoon van koningin Victoria en afstammeling van Karel de Grote, van Duitse en Russische afkomst, werd geboren op 10 juni 1921 als prins van Griekenland en Denemarken op het eiland Korfoe. Hij was het vijfde kind en de enige zoon van prins Andreas van Griekenland en prinses Alice van Battenberg. Door de ballingschap van zijn ouders een jaar later werd hij van pensionaat naar pensionaat gestuurd. Hij verbleef in Saint-Cloud in Frankrijk, en in Duitsland. Het prinselijke echtpaar ging uit elkaar. Zijn vader vestigde zich in Monte Carlo, waar vrouwen, gokken en drank hem troost boden. Zijn moeder, de zus van Mountbatten die sinds vierjarige leeftijd doof was, trad toe tot een orthodoxe religieuze orde in Griekenland. Tussen de leeftijd van acht en vijftien jaar heeft hij zijn moeder, die schizofreen was, nooit gezien, noch heeft hij post van haar ontvangen. Zijn vader zag zijn zoon niet staan. Philip keerde zich in zichzelf, waardoor hij moeilijk communiceert en bang is van lichamelijk contact. Hoewel ooms en tantes elkaar aflosten om hem financieel te steunen, kwam de jongen ontzettend veel affectie te kort. Tijdens de vijf jaar die hij doorbracht in het college van Gordonstoun, ontving de toekomstige echtgenoot van de koningin geen enkele keer bezoek. Heen en weer getrokken tussen zijn Engelse en Duitse familie ging de aristocraat met de Griekse nationaliteit dankzij de aanbeveling van zijn oom Mountbatten bij de marine, ersatzfamilie bij uitstek.

De ethiek van de aristocratie, of deze nu Brits of Frans is, wil dat kinderen niet in de watten worden gelegd tijdens de opvoeding. Dit kan harteloos lijken. Maar de tederheid die deze afstandelijke vader zijn kinderen weigert te geven, kan ook de drukbezette koningin hen onmogelijk bezorgen.

De beslissing om prins Charles naar zijn vroegere college te sturen, zal haar sporen nalaten. In Gordonstoun, een Schots pensionaat dat door het spartaanse regime op een gevangenis lijkt, wordt de nadruk gelegd op fysieke oefening, koude douches in de winter en zelfbeheersing. Charles, een gevoelig kind dat meer interesse toont voor kunst en muziek dan voor sport, wordt op heel jonge leeftijd bij zijn gouvernante weggehaald en leert op harde wijze het systeem van het Engelse pensionaat kennen, toen nog wreed en sadistisch. Het prinsje wordt het slachtoffer van pesterijen. Zijn medeleerlingen zijn in de zevende hemel nu ze een toekomstige koning een pak slaag kunnen geven. Charles wordt gepest omdat hij flaporen heeft, introvert is en er lomp uitziet. Tijdens een uitstap verbergt de jonge leerling van de kostschool zich in de bar van een hotel om te ontsnappen aan de kijklustige massa. Hij bestelt een cherrybrandy. Tegenslag. Een journalist betrapt hem terwijl hij alcohol drinkt, wat verboden is voor jongeren onder de veertien jaar. ‘Ik was nog nooit een pub binnengegaan. Ik wist alleen dat je iets te drinken moet bestellen. Ik heb een cherry gevraagd’, zal hij later zeggen. Vreemd genoeg eert de prins Gordonstoun na zijn studies: ‘De zelfcontrole en zelfdiscipline die mij werden bijgebracht, hebben mijn leven een kader, vorm en orde gegeven.’ Desondanks zal hij zijn hele leven wrok koesteren tegen zijn vader voor de opvoeding die op menselijk vlak ernstige tekortkomingen vertoonde. Philip reageert op deze beschuldigingen door de troonopvolger in het openbaar een slappeling te noemen. Vervangende vertrouwenspersonen, zijn oom Mountbatten, de conservatieve ex-minister Rab Butler, voorzitter van het Trinity College van Cambridge, en vervolgens de Zuid-Afrikaanse goeroe Laurens van der Post, helpen de troonopvolger, die nood heeft aan morele steun, om alles weer op een rijtje te zetten. Wanneer deze laatste van het toneel verdwijnt, kan Charles dankzij zijn liefdadigheidsactiviteiten en de steun van Camilla op eigen benen staan.

Prins Philip mag eveneens zijn mening geven in familiezaken die niet louter zijn gezin betreffen. Hij draagt een deel van de verantwoordelijkheid voor het koninklijke veto van 1955 tegen het huwelijk van zijn schoonzus prinses Margaret en group captain Peter Townsend, een uit de echt gescheiden man die twintig jaar ouder is dan zij. Hij kan ontzettend grof zijn tegenover de zijnen. Wanneer hij in 1986 een bezoek brengt aan de woning van Andrew en Sarah, vindt hij de pronkzuchtige inrichting maar niks. ‘Het lijkt hier op een bordeel’, zegt hij tegen niemand in het bijzonder.

Naast het dragen van de verantwoordelijkheid voor de opvoeding van de kinderen vraagt de koningin haar echtgenoot om haar te steunen in haar taak. Zo heeft de prins een belangrijke rol gespeeld door de archaïsche werking van het koninklijk bestuur te hervormen.

Het huwelijk van Elizabeth en Philip is een huwelijk tussen twee tegenpolen. Zij is introvert, hij is extravert. Waar zij voorzichtig is, gaat hij de uitdaging aan. Zij geeft toe dat ze een huismus is, hij houdt van avontuur en reizen. Maar het echtpaar zou niet zo lang stand hebben gehouden indien zij niet dezelfde waarden en hetzelfde plichtsbesef hadden.

Philip heeft zijn tijdperk gemarkeerd met een op zijn minst complexe persoonlijkheid. De prins liet, gedreven door een open geest die vermoedelijk samenhangt met zijn buitenlandse origine, een moderne wind waaien door het stijve instituut. In 1969 geeft hij een ploeg van de BBC de toestemming om zijn dagelijkse bezigheden te filmen voor de reportage Royal Family. Een razend succes. Hij is ook degene die de koningin, tot dan slecht op haar gemak in de aanwezigheid van vreemden, ertoe aanzet vervanging te voorzien voor de wandeling tussen het volk, de koninklijke wandeling. De eerste poging, tijdens een rondreis in Nieuw-Zeeland en Australië in 1970, is een waar succes. Dit populaire contact ontketent een mediahysterie. Heeft hij gelijk gehad toen hij de nieuwsgierigheid van de pers aanmoedigde? De Windsors geven nog altijd een verdeeld antwoord op deze vraag. Maar gezien de schade die haar kinderen het imago van het koningshuis hebben toegebracht, had het bewaren van wat meer afstand hen vermoedelijk heel wat kopzorgen bespaard.

De Duke of Edinburgh's Awards Scheme, zijn grote project voor hulp aan jongeren in moeilijkheden, bleek een schot in de roos te zijn. Door zijn interesse voor natuurbescherming heeft Philip ook het Wereld Natuur Fonds (WWF) geleid. Dankzij hem is de Loire nog steeds een wilde stroom, de laatste in Europa. In 1986 had de burgemeester van Tours, Jean Royer, voorzitter van het Etablissement public d'aménagement de la Loire, van de socialistische regering de goedkeuring gekregen om zijn grootschalige project uit te voeren: het temmen van de stroom door middel van vier gigantische dammen. Aangezien hij weigerde te praten, deden de grote Franse natuurbeschermingsorganisaties een beroep op het WWF. Philip schoot hen toen te hulp door openlijk blijk te geven van zijn afkeuring van het project. Het werd niet uitgevoerd.

Maar de prins wordt ook bestempeld als behoudzuchtig, berucht om zijn slechte karakter, zijn machismo en zijn seksistische moppen. Volgens zijn tegenstanders is hij een oncontroleerbare man, koppig, doet hij zijn eigen zin en is hij onaangenaam in de omgang met zijn ondergeschikten. De hertog van Edinburgh houdt er een bijtende humor op na, die soms neigt naar slechte smaak of racisme. Wanneer hij zijn echtgenote vervangt tijdens de onafhankelijkheidsceremonies van Kenia in 1963, choqueert hij zijn buurman door naar de massa te wijzen en te vragen: ‘Bent u er wel zeker van dat u over die mensen daar wilt regeren?’ In 1986, op bezoek in Peking, verklaart hij aan Engelse studenten dat ze spleetogen zullen krijgen als ze lang in China blijven. Buitenlandse Zaken ziet zich genoodzaakt excuses aan te bieden om deze blunder recht te zetten. Hoewel hij titularis is van het hertogdom Edinburgh spaart hij de Schotten niet. Aan een rij -instructeur uit Glasgow vraagt de prins, die altijd recht voor z'n raap is, hoe hij wil voorkomen dat de autochtonen whisky drinken als ze moeten rijden. Enige tijd later choqueert hij de bevolking van het Verenigd Koninkrijk door te verklaren dat er in Groot-Brittannië geen echte armen meer zijn. De patriot in hart en nieren, vroegere luitenant van de Royal Navy die zich tijdens de Tweede Wereldoorlog door zijn moed verdienstelijk maakte in het Verre Oosten, heeft een scherpe tong. Hij, de spreekbuis van de veteranen uit de oorlog tegen Japan, in het bijzonder van hen die de gruweldaden in het kamp aan de rivier Kwai overleefd hebben, verzet zich tevergeefs tegen zijn echtgenote en de regering wanneer zij keizer Akihito wensen op te nemen in de Orde van de Kousenband.

Ondanks de uitlatingen van haar echtgenoot heeft de koningin nooit enige kritiek geuit. Elizabeth II wordt omringd door hielenlikkers die haar nooit tegenspreken. Philip is de enige die haar, in de privésfeer, openlijk kan spreken zonder op zijn woorden te moeten letten. En bovendien is hij onweerstaanbaar. Hij brengt haar aan het lachen en fascineert haar. Zijn stem omhult haar als een tweed omslagdoek. Na zestig jaar huwelijk weet hij met zijn charme nog altijd het hart van de koningin te veroveren!

De Windsors hebben allen moeten aanvaarden dat de pers elke dag nieuwsgieriger werd, in die mate zelfs dat ze gijzelaars van de cultus der beroemdheden werden. Toch kon Philip ontsnappen aan de constante inquisitie van de Britse media. De tabloids hebben het privéleven van het koninklijke echtpaar steeds heel discreet behandeld, vermoedelijk om het staatshoofd, dat de natie vertegenwoordigt, te beschermen. De onvermijdelijke roddels over maîtresses die tactloze bedienden of indiscrete kamermeisjes hebben proberen te verspreiden, vonden nooit gehoor bij de Britse kranten. Wanneer op 9 juli 1984, om 7 uur 's morgens, een onevenwichtige werkloze, Michael Fagan, de koninklijke slaapkamer op de eerste verdieping van Bucking ham Palace weet binnen te dringen, vernemen de Britten dat Elizabeth en Philip in aparte kamers slapen. De natie kijkt de andere kant op.

De buitenlandse pers daarentegen likkebaardt. Zo heeft France Dimanche ontelbare keren het einde van het huwelijk tussen Philip en Elizabeth aangekondigd. Ze beweerden zelfs dat de koningin ‘gedumpt’ werd omdat ze waterpokken had.

De prins houdt van vrouwen, dat is geen geheim. Maar intelligente vrouwen vindt hij niet aantrekkelijk. Zijn verleidingstechnieken past hij eerder toe op dames van de high society, die gefascineerd zijn door zijn statige voorkomen. Men heeft hem vaak lang zien dansen, soms flirtend in het openbaar, maar nooit zag men meer dan dat. Privé is dat misschien een andere zaak.

Maar wanneer een journalist hem in 1996 een vraag durft te stellen over zijn vermeende buitenechtelijke avontuurtjes, antwoordt de hertog ijzig kalm: ‘Al ongeveer een halve eeuw heb ik geen stap kunnen zetten zonder lijfwacht op mijn hielen. Hoe zou ik dan een buitenechtelijke relatie hebben kunnen verbergen?’ De hertog zal zijn bedgeheimen in zijn graf meenemen.

De koningin reageerde op deze roddels als een echte Engelse… door ze te negeren. Zit haar religieuze overtuiging er voor iets tussen? ‘Het lijdt geen twijfel dat echtscheidingen en breuken in relaties aan de basis liggen van enkele van de ergste kwalen van onze samenleving’, zegt ze in 1949 over de heilige aard van het huwelijk. Is het uit welvoeglijkheid of gewoon uit liefde? Vermoedelijk dragen al die mogelijkheden bij tot het feit dat zij haar echtgenoot aanvaardt zoals hij is.

Hadden de geruchten over de ontrouw van zijn vader in die mate invloed op prins Charles dat hij vond dat hij het recht had dit voorbeeld te volgen door een dubbelleven te leiden met zijn echtgenote Diana en zijn maîtresse Camilla? Waarschijnlijk wel. De prinses van Wales heeft, ondanks haar afkomst, geweigerd het aristocratische spel te spelen. Andere tijden, andere zeden.

‘De grootste les die wij geleerd hebben is tolerantie, een essentieel onderdeel van een gelukkig huwelijk. Dit is misschien niet zo belangrijk wanneer alles goed gaat, maar het is essentieel wanneer er problemen aan de horizon verschijnen. Ik kan u garanderen dat de koningin deze deugd hoog in het vaandel heeft’, verklaarde een blozende Philip tijdens de viering van hun gouden huwelijk in 1997. Het koppel kende hoogtes en laagtes, maar hield stand. In 2007 vierden zij hun diamanten huwelijk. Niet slecht voor een huwelijk dat volgens sommigen een verstandshuwelijk was of in een crisis verkeerde.

Koning Constantijn van Griekenland, die zijn zeilmakker was en een sterke band met hem heeft, eert Philip: ‘Hij oefent een van de moeilijkste beroepen uit. Zijn koninklijke afkomst heeft hem geholpen om zijn taak met glans uit te voeren en om de koningin bij te staan tijdens haar taken. Zijn sterke persoonlijkheid – hij heeft het hart op de tong maar overschrijdt nooit de grenzen van zijn rol ten nadele van de koningin – is een voordeel. Elizabeth heeft de juiste keuze gemaakt. En bovendien houden ze zielsveel van elkaar.’

Het lijkt er in elk geval sterk op dat Philip de stormen rond zijn functie beter heeft doorstaan dan zijn Europese alter ego's. Zo verdacht men in 1976 prins Bernhard van Nederland, de echtgenoot van koningin Juliana, ervan een miljoen dollar smeergeld ontvangen te hebben van de Amerikaanse vliegtuigbouwer Lockheed in het kader van een aanbesteding van de Nederlandse luchtvaartmaatschappij. Diep geraakt trad de koningin in 1980 af ten gunste van haar dochter Beatrix. Haar echtgenoot, prins Claus, zou zijn hele leven depressief zijn. En prins-gemaal Hendrik van Denemarken, die vroeger Henri de Monpezat heette, had heel wat moeite om de sterk gecodificeerde pracht en praal van het koningshuis te verzoenen met de eenvoud van de Scandinavische democratie. De vroegere diplomaat van de Quai d'Orsay kon zijn volk niet overtuigen. Philip is daar wel in geslaagd.

* * *

De koningin-moeder. – In de onmiddellijke omgeving van Elizabeth II had haar moeder een essentiële plaats tot aan haar dood op 30 maart 2002. Ze werd 101.

Haar snelle en vluchtige handdruk was mij opgevallen tijdens onze korte ontmoeting in de paddock van Ascot, voor de King George VI and Queen Elizabeth Diamond Stakes. Het oude, frêle dametje, dat door de jaren heen zeker niet gegroeid was, erg gebogen liep en moeizaam met een wandelstok voortschuifelde, deed haar job. Haar levendige, vrolijke gezicht waarop een glimlach prijkte, werd plots donkerder, even donker als de wolken aan de Engelse hemel. ‘Bedankt… Bedankt…’ had ze mij met zachte stem gezegd, terwijl ze, geërgerd omdat hij haar ontglipte, probeerde op mijn naam te komen. Haar linkerhand rustte op haar jurk. Aan haar vinger kon men haar gigantische ring bewonderen. Enkele maanden later is zij overleden.

Het is altijd fascinerend om een legende van dichtbij te zien, zelfs al is het maar voor enkele seconden. Elizabeth, de koningin-moeder, belichaamde de volledige odyssee van het Verenigd Koninkrijk in de twintigste eeuw. In een prachtig decor waar vreugde en tragedie, flegma en geweld, arrogantie en twijfel elkaar afwisselen, heeft zij zes vorsten, zestien eerste ministers, twee wereldoorlogen, het hoogtepunt en de val van het grootste rijk aller tijden en de terugkeer van het Verenigd Koninkrijk bij Europa gekend. Toen zij werd geboren in Londen op 4 augustus 1900, regeerde koningin Victoria al meer dan zestig jaar! Een legende moet per definitie en om haar symbolische draagkracht niet te verliezen iets onbekends, mysterieus of onbegrijpelijks behouden. Niemand heeft haar persoonlijkheid ooit helemaal kunnen vatten. Haar enige interview dateert van 1922. ‘Een stalen vastberadenheid, uitgesproken meningen en zin voor ondeugende humor’, schreef The Daily Telegraph laconiek. Zo moeder, zo dochter zou men kunnen zeggen wanneer men dit lovende portret leest dat ter gelegenheid van haar honderdste verjaardag gepubliceerd werd.

In februari 1952, tien dagen na het overlijden van George VI, laat de weduwe weten dat ze vanaf dan ‘koningin Elizabeth, koninginmoeder’ genoemd wil worden. Zij spreekt de natie liefdevol toe. In die tijd is het protocol minder streng. ‘Ik beveel u onze lieve dochter aan, wees haar trouw en toegewijd.’ Na de kroning verlaat de koningin-moeder Buckingham Palace om haar intrek te nemen in Clarence House. Ze zet haar vertegenwoordigingsfuncties en caritatieve activiteiten onvermoeibaar voort. Buckingham Palace verlaten is echter een traumatische gebeurtenis voor de weduwe van koning George VI, die dan eenenvijftig jaar oud is. Van de ene dag op de andere is zij haar echtgenoot, haar positie en haar kastelen kwijt. Ze omschrijft Clarence House, de grote woning waar ze tot aan haar dood zal wonen, als een ‘verschrikkelijk klein huisje’. Vanaf nu moet ze, wanneer ze haar dochter in het openbaar ontmoet, een buiging maken. Een moeilijke ommezwaai voor iemand die Empress of India geweest is.

Haar populariteit bij de Britten uit alle sociale klassen is nooit verminderd. Elizabeth II wordt bewonderd en gerespecteerd door haar volk, de koningin-moeder was geliefd. Men vindt dat ze minder afstandelijk was dan haar oudste dochter en minder aanstootgevend dan Margaret. Ze had ook meer klasse dan haar kleinkinderen, die teruggevallen zijn tot de rang van de Grimaldi's. Ze was van hetzelfde kaliber als Thatcher. Door de jaren heen is de Queen Mum de favoriete grootmoeder van het koninkrijk geworden, zowel een moederfiguur als een harde tante, die bij de Britten diep vanbinnen iets wist los te weken. Doorspekt met nostalgie is Albion altijd dol geweest op het beeld van de omaatjes met een kopje thee of een glaasje sherry in de hand. De dametjes die kruiswoordraadsels oplossen, een poes hebben en een praatje maken over het weer. Elke avond opende ze een fles roséchampagne, dronk er drie glazen van en liet de rest staan voor haar personeel. Beelden die onlosmakelijk verbonden zijn met de vooroorlogse periode, met dat kitscherige kantje uit de bitterzoete films die gemaakt werden in de filmstudio's van Ealing.

De koningin-moeder heeft nooit geprobeerd een andere rol te spelen dan deze van haar vaak ondankbare vertegenwoordigingsfuncties, waaraan zij zich nooit onttrokken heeft. In haar ogen impliceerde het koningschap ‘het zwaarste beroep ter wereld en kunnen de leden die het uitoefenen niet aan hun lot ontsnappen’. Wee degenen die vanaf dat ogenblik geen zin hebben de taken uit te voeren en weigeren de offers te brengen die eraan verbonden zijn! Zij koesterde diepe haatgevoelens tegen haar schoonbroer, de hertog van Windsor, omdat hij de plicht had verzaakt voor de geneugten van de liefde en zo de zwaarste crisis van de Britse dynastie sinds de zeventiende eeuw had veroorzaakt. De geruchten over haar voorliefde voor een royale gin and tonic, haar extravagante garderobe en haar giftige tong hebben haar populariteit nog doen toenemen. In vergelijking met de bekrompen levensstijl van haar dochter leefde deze Engelse dame altijd op grote voet. Haar lunches, waarvoor beroemde artiesten zoals de dramaturg Noël Coward, de choreograaf Frederick Ashton of de fotograaf Cecil Beaton, en vooraanstaande journalisten werden uitgenodigd, waren legendarisch. Aan haar tafel voerde men verfijnde gesprekken en werden de wijnen van de goede jaren gedronken. Zij maakte zich nooit zorgen over de rekening, temeer daar Elizabeth II haar al even legendarische rode cijfers bij de bank – meerdere miljoenen ponden – zonder meer aanvulde. Volbloeden kosten nu eenmaal hopen geld. Maar wat vooral opvalt, is dat zij een halve eeuw lang weduwe was en er nooit iemand iets over haar privéleven te weten kwam. Heeft zij er wel een gehad?

De koningin-moeder heeft veel invloed gehad op haar oudste dochter, die, wanneer haar raadsheren haar een probleem voorlegden, nooit naliet te zeggen: ‘Ik moet er eerst met Mummy over spreken.’ In 1992, in het kader van de algemene kostenbeperking, wilde het paleis het Ascot Office afschaffen. Hun enige taak bestond er immers in de toegangsbiljetten tot de koninklijke tribune van de hippodroom op te sturen. De koningin aanvaardde, de koningin-moeder weigerde. Het Ascot Office werd pas gesloten na haar overlijden. De twee vrouwen spraken elkaar dagelijks aan de telefoon en gebruikten daarvoor een lijn die niet kon worden afgeluisterd. Mummy heeft heel wat traditionele waarden van de vorstin vorm gegeven.

De moeder van het staatshoofd had echter niet alleen goede kwaliteiten. Zij was in hart en nieren behoudsgezind en heeft zich verzet tegen elke modernisering van het koninklijke instituut. Ze was openlijk gekant tegen het betalen van belastingen, het openstellen van Buckingham Palace voor het publiek, documentaires over de Windsorclan en het met voorrang in dienst nemen van etnische minderheden voor de koninklijke wacht. Het ‘politiek correcte’ was niet echt aan haar besteed, hetgeen vermoedelijk een generatiekwestie is. Haar generatie kwam uit de edwardiaanse maatschappij, die van de aristocratie. Zo hebben twee nichten van haar, tot de pers in 1987 hun bestaan onthulde, in totale vergetelheid in een instelling voor mentaal gehandicapten geleefd. Dit verhaal veroorzaakte een schandaal, want de koningin-moeder was toen voorzitter van de belangrijkste liefdadigheidsorganisatie voor mentaal gehandicapten. Deze koninklijke onverschilligheid kan verklaard worden door de victoriaanse erfenis, waarbij abnormale kinderen doodgezwegen werden. Ze had een scherpe tong en weigerde in 1979 de begrafenis van Mountbatten, die ze niet echt kon appreciëren, bij te wonen. Elizabeth II gunde haar oom een staatsbegrafenis, maar verkoos uit eerbied haar moeder op Balmoral gezelschap te houden.

De koningin was ‘diep ontroerd’ door de hartstochtelijke groet van het volk tijdens de begrafenis van de koningin-moeder op 9 april 2002. De doodsklokken van de abdij van Westminster werden honderdeneen minuten geluid als symbool voor de leeftijd van de overledene ‘met haar aanstekelijke levensvreugde’.

Al heeft het overlijden van de koningin-moeder een grote leegte nagelaten, de koningin heeft er ook meer vrijheid door gekregen. Sindsdien is Elizabeth II meer ontspannen, lacht ze meer, is zij serener. Het lijkt wel of de vorstin een soort koningin-moeder ‘bis’ geworden is.

* * *

De hertog van Windsor. – In mei 1936 brengt koning Edward VIII een Amerikaanse vriendin, een zekere mevrouw Ernest Simpson, mee op theevisite in de Royal Lodge van Windsor om haar voor te stellen aan de Yorks. Prinses Elizabeth, toen tien jaar oud, hield veel van haar oom, die ‘David’ genoemd werd. Hij had dan ook een nauwe band met de vader van Elizabeth. De twee broers, die in leeftijd slechts een jaar verschilden, werden samen opgevoed.

Deze flamboyante man, die beschouwd werd als toonaangevend op het vlak van mode, met zijn beroemde broeken met ruitjesmotief, de op ongebruikelijke wijze geknoopte stropdassen of de platte golfpetten, was met zijn nieuwe Amerikaanse wagen gekomen. Er is nooit iets uitgelekt over deze familiereünie, met uitzondering van de getuigenis van Wallis Simpson in haar autobiografie The Heart Has Its Reasons: ‘Toen ik vertrok, had ik de indruk dat de hertog gewonnen was voor Amerikaanse wagens, maar dat de hertogin niet was gewonnen voor Davids tweede zaak.’

Wanneer hij op 20 januari 1936 plaatsneemt op de troon van het Verenigd Koninkrijk kent Edward VIII de vrouw die aan de basis van de aftredingscrisis zou liggen blijkbaar al lang. Het betreft mevrouw Simpson, die samen met haar tweede man in Londen woont. Ze hadden elkaar ontmoet tijdens een vossenjacht in 1931. Het was liefde op het eerste gezicht tussen de verlegen jongeman en de mooie, elegante en intelligente vrouw. ‘Wallis had een aangeboren zin voor de krachten en ideeën die aan het werk zijn in de maatschappij. Ze was van alles op de hoogte en las de hoogst aangeschreven Engelse kranten. Haar gesprekken waren levendig en aangenaam. Maar ik bewonderde bovenal haar spontaneïteit. Wanneer zij een mening niet deelde, liet ze nooit na haar eigen mening te geven. Dat maakte mij zeer gelukkig. Een man in mijn situatie kent zelden dit plezier met een gesprekspartner’, schrijft hij. Edward is een schuchtere en bedrogen aanbidder. Hij weet niet dat zijn vriendin er tegelijkertijd een relatie op na houdt met een verkoper van Fordwagens. Hun relatie is complex. Wallis zou hem hebben ingewijd in het sadomasochisme.

In augustus maakt het koppel een cruise op de Middellandse Zee. Wallis is dan gescheiden van haar echtgenoot. In september verblijft de koning, zoals de traditie het wil, in Balmoral, in het gezelschap van mevrouw Simpson, die haar uiterste best doet om de hamburger met drie lagen op het menu te laten plaatsen. Door haar echtscheiding in oktober slaat de trans-Atlantische pers op hol. De media maken van de Amerikaanse onmiddellijk een toekomstige koningin van het Verenigd Koninkrijk. De Britse pers zwijgt, maar niet voor lang. Plots volgen de gebeurtenissen elkaar razendsnel op. De eerste minister, Stanley Baldwin, en de aartsbisschop van Canterbury mobiliseren het traditionele en conservatieve Engeland. Het plan van de koning, hoofd van de anglicaanse kerk en beschermer van het geloof, om een vrouw te huwen die al twee keer gescheiden is, wordt niet met applaus ontvangen. De regering weigert zelfs een morganatisch huwelijk, een verbintenis waardoor Wallis geen koningin zou kunnen worden. Op 10 december ondertekent Edward VIII de akte van troonsafstand en gaat in ballingschap, na de befaamde, over de radio uitgezonden redevoering, die het koninkrijk en de wereld in hevige beroering brengt.

De troonsafstand van haar oom Edward VIII is een sleutelmoment in het leven van Elizabeth. Ze is dan tien jaar oud. Hoe beleeft zij het drama dat van haar de kroonprinses maakt? Niets verstoort de vakantie in het familiekasteel van Birkhall in Schotland. De meisjes zijn van niets op de hoogte. Bij hun terugkeer in Londen beseft de oudste van de twee dat er iets niet klopt. Haar moeder ligt in bed met een griep die maar niet geneest. Haar vader is voortdurend in gesprek met de protagonisten van de crisis. In 145 Picadilly is het een komen en gaan van hoogwaardigheidsbekleders. Koningin Mary heeft haar opvoeding in handen genomen en verbetert haar schoolprogramma. De weduwe van George V deelt de mening van haar echtgenoot over hun oudste zoon. Onmiddellijk na de aankondiging van de troonsafstand, om 13 uur 52, is het voor de woning van de Yorks een drukte vanjewelste. Het volk juicht. De prinses vraagt aan een lakei wat de oorzaak is van het tumult. Hij antwoordt dat haar vader nu koning is. ‘Betekent dit dat jij de volgende koningin wordt?’ vraagt Margaret. ‘Ja, op een dag’, antwoordt Elizabeth. ‘Dikke pech!’ luidt het medelevende antwoord van haar zusje.

Na de troonsafstand van Edward VIII verzet koningin Elizabeth zich tegen elke verzoening met haar schoonbroer en Wallis, de hertog en hertogin van Windsor. Uit vrees dat ze een schaduw zouden werpen over het koninklijke echtpaar, spoort ze haar man vanaf 1937 aan om de terugkeer van de hertog en de hertogin van Windsor, die in Frankrijk in ballingschap leven, te verbieden. De onvoorzichtigheid van David en Wallis, die zich op huwelijksreis in Berchtesgaden laten fotograferen in het gezelschap van Hitler, bevordert hun verwijdering.

Wanneer in 1940 de inval van de nazi's in Frankrijk ervoor zorgt dat de hertog de veiligheid van Madrid opzoekt, vertrouwt hij de Amerikaanse ambassadeur toe: ‘Er moet een einde gemaakt worden aan de oorlog alvorens duizenden gedood worden of gewond raken om de reputatie van enkele politici te redden.’ Deze pacifistische gedachten komen in Londen Churchill ter ore, die eerste minister is geworden, en veroorzaken het einde van hun lange vriendschap. Na zijn pacifistische uitlatingen wordt hij in Madrid benaderd door de nazi's, die hem een gewaagd pact voorstellen: George VI vervangen op de troon van het Verenigd Koninkrijk en het Keizerrijk na de inval van het Dritte Reich in Engeland. Kwam hij, toen hij door de Gauleiter werd benaderd, in de verleiding om het voorstel van Joachim von Ribbentrop, de minister van Buitenlandse Zaken van het Reich, te aanvaarden? Uit verbittering tegenover de Windsors, die hem zijn troon ontnomen hadden… Het blijft een feit dat de hertog het voorstel van de vroegere ambassadeur van Hitler in Londen niet heeft verworpen. Joachim von Ribbentrop werd in 1946 opgehangen voor oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid. Zijn weduwe zei na zijn terechtstelling: ‘Ik verwachtte gratie van de Geallieerden. Joachim kende de hele Engelse aristocratie en leden van de koninklijke familie.’ Dacht zij toen aan de hertog van Windsor en de ‘Clivenden Set’, zijn kliek nazigezinde aristocraten?

Churchill, een vroegere aanhanger van Edward VIII, zou later zijn woorden intrekken. Hij zag in dat de sympathie voor Hitler van de hertog van Windsor er in ieder geval voor zou hebben gezorgd dat hij onmogelijk koning zou kunnen zijn gebleven in 1940. Edward VIII zou de enige Britse vorst sinds het begin van de negentiende eeuw geweest zijn die zich meer voor Duitsland en de Verenigde Staten interesseerde dan voor Frankrijk.

In naam van hun vroegere vriendschap benoemt Churchill, die lucht gekregen heeft van het complot, hem tot gouverneur in de Bahama's. ‘Het wordt dit of de krijgsraad’, laat de eerste minister hem weten. Gedumpt in de kolonie zit Edward gevangen in een gouden kooi en leidt hij er een lui leventje samen met de rijke Britten die het aangename klimaat van de Caraïben boven het harde leven tijdens de Blitz hebben verkozen. Terwijl zijn vroegere onderdanen weten te overleven dankzij de weinige rantsoenbonnen die ze hebben, legt mijnheer de gouverneur zich toe op het smokkelen van deviezen. Verraad dat in oorlogstijd het executiepeloton oplevert. Maar Churchill ziet het door de vingers. Tegelijkertijd wordt George VI, die een voorbeeldig familieleven leidt, door de hele wereld bewonderd omdat hij zichzelf dezelfde beperkingen als zijn volk oplegt en zich blootstelt aan dezelfde gevaren.

Het weinig roemvolle gedrag van de hertog en de hertogin tijdens de oorlog heeft de banden met de koninklijke familie definitief verbroken. Ze vestigen zich opnieuw in Parijs. Hij die ooit Edward VIII was, zal zijn broer nog een laatste keer zien in september 1951 in Windsor wanneer deze laatste zwaar ziek is.

Op de begrafenis van George VI in februari 1952 ziet de hertog voor het eerst in zestien jaar zijn nichtje, die nu koningin is. ‘Ik ben er zeker van dat we de kwaliteiten van George VI in zijn dochter zullen terugvinden’, merkt hij op. Deze hereniging zal echter geen vervolg meer kennen. De jonge vorstin durft niet in te gaan tegen het verbod van haar moeder en de relatie met haar oom te vernieuwen door verder toenadering te zoeken. De geëmancipeerde Amerikaanse met haar overtuigingen die volledig het tegenovergestelde zijn van de afspraken aan het Britse hof, begrijpt niet waarom de koninklijke familie hen buitensluit. ‘Mijn man wordt gestraft als een jongetje dat zijn hele leven elke dag voor de broek krijgt omdat hij een keer ongehoorzaam was’, verklaart zij in een artikel dat in 1961 gepubliceerd wordt in het tijdschrift Mc Call's. Hiermee toont zij hoe groot het wederzijdse gevoel van verbittering wel is. Pas in 1965 zal de hertogin Elizabeth II voor de eerste keer ontmoeten, in een Londens ziekenhuis waar de hertog werd geopereerd aan een los netvlies. Die ontmoeting duurt een halfuur. Een tweede verzoeningspoging vindt twee jaar later plaats, wanneer de hertog en de hertogin deelnemen aan de officiële inhuldigingsceremonie van een plaat ter herdenking van koningin Mary. Het is de eerste keer dat de hertogin in het openbaar verschijnt in het gezelschap van de leden van de koninklijke familie. Ten slotte maakt Elizabeth II van de gelegenheid gebruik om op 18 mei 1972, tijdens haar staatsbezoek aan Frankrijk, het echtpaar in hun residentie in Neuilly te bezoeken. De hertog ligt op sterven. In een salon op de eerste verdieping vindt zij haar oom, die zevenenzeventig jaar is. Hij heeft de kracht niet meer om haar op de gelijkvloerse verdieping te ontvangen, zoals het protocol dit vereist. Prins Charles en prins Philip drinken samen met Wallis thee in de bibliotheek op de benedenverdieping.

De hertog dreigt ermee zich in Frankrijk te laten begraven als Elizabeth II niet belooft zijn vrouw dezelfde begrafenis als de zijne te geven. Elizabeth aanvaardt op één voorwaarde: de hertogin moet de privédocumenten die aan de hertog hebben toebehoord overdragen aan het koninklijk archief op het kasteel van Windsor.

Voor de begrafenis van de hertog in Londen op 5 juni nodigt de koningin Wallis Simpson uit naar Windsor. ‘De sfeer was ijzig’, zou de hertogin van Windsor later benadrukken. ‘Ze waren beleefd. Beleefd en vriendelijk, in het bijzonder de koningin. Het koningshuis is altijd beleefd en vriendelijk. Maar de ontvangst was koel. David had mij altijd gezegd dat de ontvangst koel was.’ De koningin-moeder spreekt nauwelijks tegen haar. Na de ceremonie verlaat Wallis het paleis zonder thee te drinken en ze keert met een speciaal vliegtuig terug naar Parijs.

De koninklijke beschuldiging zal de hertogin tot aan haar dood achtervolgen. In 1986 sterft Wallis in Parijs, alleen en gehandicapt. Ze ligt begraven naast haar echtgenoot in het koninklijk mausoleum van Frogmore, midden in het park van het kasteel van Windsor. Ironie van het lot, ze ligt op enkele meters van het graf van koningin Victoria, de strenge keizerin.

De koningin weigert om Wallis postuum de initialen HRH, Her Royal Highness, toe te kennen zoals de vroegere koning zijn hele leven voor zijn vrouw had gevraagd. De reden die gegeven wordt, dat de titel uitsluitend voorbehouden is aan leden van de familie die rechtstreeks in aanmerking komen om de troon te bestijgen en aan hun gemaal of gemalin, houdt geen steek. Niets stond de koningin in de weg om haar, op eenzijdige beslissing, deze eer toe te kennen. Als ze dit niet gedaan heeft, dan is dat uit respect voor de herinnering aan haar vader en uit gehoorzaamheid aan haar moeder, die het Wallis nooit hebben vergeven dat ze Edward had laten aftreden.

* * *

Margaret. – Naast Philip en de koningin-moeder was haar zus Margaret eveneens een belangrijk lid van de familie van de koningin. Prinses Margaret, die niet erg geliefd was door het volk, heeft altijd in de schaduw van haar oudere zus geleefd.

Op 9 februari 2002, om halfzeven, laat de hofmaarschalk de koningin wekken om haar op de hoogte te brengen van het feit dat Margaret in een Londens ziekenhuis overleden is. Die ochtend is het gezicht van de vorstin ondoorgrondelijk. Onbewogen roept Elizabeth II Philip bij zich en geeft ze hem de opdracht het nieuws aan de koningin-moeder, die honderdeen is, te melden. Prins Charles vertelt het nieuws aan het volk via een toespraak op radio en televisie: ‘Dit is een zwarte dag voor mijn familie. Mijn lieve tante, die zo van het leven hield, ging de laatste jaren door een hel.’ Vreemd genoeg belt de koningin haar nicht en neef, Sarah Chatto en David Linley, niet op. Ze stuurt hen twee brieven om haar medeleven te betuigen. En zeggen dat ze de twee graag ziet! Maar ze vindt de woorden of de moed niet om hen rechtstreeks toe te spreken. Volgens de wens van de overledene wordt voor de eerste keer een lid van de koninklijke familie gecremeerd. De begrafenis in intieme kring vindt plaats in de kapel van Windsor. Eens temeer gaat het koningschap voor op familieleed. De officiële reizen naar Jamaica en Australië, gepland in het kader van de vieringen van het koninklijk jubileum, gaan door, ondanks de rouwperiode.

Het is echter niet moeilijk om je voor te stellen hoe zwaar deze beproeving voor de koningin is. Elizabeth is altijd dol geweest op haar kleine zusje en heeft haar altijd beschermd. De koningin-moeder en Margaret waren haar naaste familieleden. Uiteraard betreurt Elizabeth II Margarets overdadige levenswijze, haar luxueuze smaak, haar dagelijkse zestig sigaretten en haar jonge minnaars. Maar de laatste tijd was de prinses, die twee hersenbloedingen had gehad, nog maar een schaduw van de vrouw die zij was geweest. Zij was zo goed als blind, invalide en zwaar depressief.

‘Jammer genoeg voor haar was de prinses te vroeg geboren. Vandaag maken echtscheidingen en buitenechtelijke avontuurtjes deel uit van het dagelijkse leven van de Windsors. Dat banaliseert uiteindelijk de breuken van Margaret.’ De tabloid News of the World, waarvoor zij lange tijd een van de favoriete items was en die haar zonder genade had opgejaagd, vat het dubbele gevoel dat het volk over haar heeft goed samen. Het sensatieblad vermeldt eveneens de ‘moed’ en het ‘sterke en realistische’ karakter van de vrouw die zesde in lijn voor de troonopvolging was.

Margaret Rose was een Windsor die niet wakker lag van ‘wat ze ervan zouden kunnen zeggen’ en die gewoon deed waar zij zin in had. Op en top koninklijk, met grote violetkleurige ogen, volle lippen en een typisch Engelse perzikkleurige huid, symboliseerde Hare Koninklijke Hoogheid de pracht en praal en de glorie van het koningshuis. Ze verzamelde tevens aanbidders… Haar lichtzinnige gedrag was het gevolg van haar twee grote mislukkingen op sentimenteel vlak.

Eerst was er de idylle met group captain Peter Townsend. De vroegere stalmeester van de koning, held van de slag om Engeland, werd hoofd van het huishouden van Clarence House, de residentie van de koningin-moeder en prinses Margaret. Hij was knap, slank en levendig. De montere officier van de RAF was onweerstaanbaar in de ogen van de prinses, die op dat moment getraumatiseerd was door het overlijden van haar vader, van wie zij de lieveling was. Maar Townsend was gescheiden, een ernstige tekortkoming in het Engeland van begin jaren vijftig. Eind 1953, net na de kroning, was de affaire het gesprek van de dag. De koningin werd verscheurd tussen de liefde voor haar zus en de kerkelijke wet die echtscheidingen verbiedt. Bovendien eist de wet van 1772 voor koninklijke huwelijken het akkoord van de koningin en van het parlement, dus de regering, bij huwelijken van een lid van de koninklijke familie dat in aanmerking komt voor de troonopvolging. De jonge vorstin, die weinig zelfvertrouwen had, aarzelde en onder druk van haar raadgevers, die Townsend niet gunstig gezind waren, schoof zij het probleem op de lange baan. Een voor een moesten Winston Churchill en zijn opvolger Anthony Eden, hoewel die de prinses gunstig gezind waren, zich scharen achter de meerderheid van de ministers, die tegen was. Townsend werd verbannen naar Brussel als verbindingsofficier van de luchtmacht. De prinses mocht vervolgens kiezen: hem huwen en haar koninklijke status opzeggen of haar geluk opofferen voor de staatsraison en het bewind van Elizabeth II. Margaret koos er in 1955 voor om niet met Townsend in het huwelijk te treden. Ze zou haar liefdesverdriet nooit te boven komen.

Enkele jaren later stapte zij uit machteloze woede in het huwelijksbootje met fotograaf Anthony Armstrong Jones. Ze ontmoetten elkaar in het swinging London van het einde van de jaren vijftig: het universum van de vrije zeden maar tevens een wereld van privileges, snobisme, overdreven vroomheid en ongelijkheden. De prinses vertegenwoordigde het beste en het slechtste van een Engeland in zwart-wit.

In mei 1960 huwde ze de fotograaf, die in de ogen van velen ‘decadent’ was. De koningin, die dit huwelijk afkeurde, heeft zich geen tweede keer tegen de keuze van haar zus durven verzetten. Misschien had ze dat beter wel gedaan. Want na een chaotisch en bewogen huwelijk, waarbij beide echtgenoten er heel wat avontuurtjes op na hielden, volgde in 1978 de echtscheiding van Margaret en Tony. Dit was de eerste echtscheiding binnen de koninklijke familie sinds… de vele echtscheidingen van Henry VIII. Vanaf dat moment stond de prinses op de ‘B-lijst’ van royals die moesten worden uitgenodigd, de lijst waarop men beroep doet als niemand anders beschikbaar is. Dit stoorde haar echter nauwelijks.

Ze heeft altijd de hulp van een woordvoerder geweigerd, zelfs in de donkerste uren. Margaret bleef afstandelijk en slechts enkele goede vrienden kenden haar echt. Ze had ook de reputatie onbeleefd te zijn en geen tegenspraak te dulden. Maar nooit twijfelde iemand aan haar kwaliteiten als moeder en grootmoeder.

* * *

Charles. – Plots klinkt het geruis van kledij. De genodigden verstijven, trekken vlug de knoop van hun das strakker en controleren hun kleding. Gekleed in de ambtskleding van de prins van Wales (!), beschermd door een lijfwacht en een hoveling, voegt prins Charles zich bij mij in de salon van Highgrove House. Hij ziet er sportief uit. Het onderwerp van mijn bezoek werd uitgebreid besproken met de persdienst. Het is verboden te praten over de grote gebeurtenissen in de wereld of over de kleine problemen van het koningshuis. Ik ben er om over tuinieren te praten, uitsluitend over tuinieren… ‘Ik heb veel raadgevers. Maar als het deze tuin betreft, dan doe ik gewoon mijn zin. Het is waar dat het beter zou zijn om de pracht van de tuin te delen met anderen. Het werk werd met liefde gedaan. Maar de bezoekers zouden hem helemaal in wanorde brengen’, zegt de troonopvolger mij met lichtjes schorre stem. Hij houdt zijn handen op de rug, zoals hij altijd doet. Hoe belangrijk is het domein Highgrove voor de toekomstige Charles III? ‘Dit is de enige plaats waar men mij met rust laat. Niemand kan mij hier komen storen’, antwoordt hij met een knipoog. Wanneer men hem zo bezig hoort, brengt Zijne Koninklijke Hoogheid uren door met het bestuderen van de natuur op zijn domeinen. Hij geniet van de tweehonderdjarige eik en het onvergelijkbare uitzicht op de klokkentoren van Tetbury.

De toekomstige koning is een opvallende figuur, zoals alleen het heerlijke Engeland soms kan voortbrengen. Genesteld in het bucolische landschap van Gloucestershire, op tweehonderd kilometer ten westen van de hoofdstad, verenigt de tuin het banale met het sublieme, het revolutionaire met het klassieke, orde met wanorde. Deze schuilplaats illustreert op prachtige wijze de essentie van de filosofie: de paradox. Typisch Engels zijn bijvoorbeeld de rododendrons, de gesnoeide bomen en struiken en de grote heesters. De cypressen, mozaïeken en cariatiden werden ontleend aan de Spaans-Moorse stijl. De houten brug, de waterpartij en de dwergplanten doen spontaan denken aan Japan. De tapijten van witte rozen en roze tulpen zijn oer-Hollands. Het onkruid, de wilde bloemen en rotsplanten, die vrij groeien, roepen het beeld van het ruige Ierland op.

Langs de paden herinneren bustes van vorsten aan de koninklijke afstamming van de eigenaar. Maar naast Charles’ grootvader, George VI, en zijn oom, Mountbatten, staat Laurens van der Post, de overleden Zuid-Afrikaanse filosoof die zijn goeroe werd en die hem de primitieve volkeren liet ontdekken! Het met uitwerpselen van duiven bedekte beeldhouwwerk De dochters van Odessa stelt de dochters van Nicolaas II, de laatste tsaar van Rusland, voor. Zij hadden een familieband met de royals van het Verenigd Koninkrijk, maar werden vermoord door de bolsjewieken. Niet ver van het labyrint, zoals er veel terug te vinden zijn in Engelse tuinen, ligt het graf van Tigger, zijn favoriete Jack Russel. Een getuigenis van de liefde van de prins voor dieren.

De prins verkiest natuurlijke meststoffen. Men kan dan wel pionier zijn op ecologisch vlak en strikt de voorschriften van de biologische landbouw volgen, maar zonder geld kan niet veel worden gerealiseerd. De tuinen van Highgrove worden onderhouden met de schenkingen van gulle gevers. Een vrouwenvereniging bood de aromatische kruiden aan en de stoelen werden geschonken door de prinselijke hofleveranciers. Een winkel verkoopt tegen woekerprijzen de producten van het hertogdom Cornwall. De prins van Wales is namelijk ook de hertog van Cornwall. Jampotten, sinaasappelmarmelade, koekjes, azijn… Het bedrijf van Charles is rendabel. Zijn producten, die het label ‘Duchy’ dragen, zijn niet langer exclusief te verkrijgen in de betere kruidenierszaken, ook de warenhuizen verkopen ze.

Hoewel het getuigt van een commerciële geest, ergert Elizabeth II zich aan het groene kantje van haar zoon. Zij die alleen van Engelse tuinen houdt die lijnrecht gesnoeid werden, vindt de grote hoeveelheid bedienden, nodig om de wanordelijke tuinen van Highgrove te onderhouden, grotesk. In tegenstelling tot haar oudste zoon houdt zij niet van architectuur. Naast het werk is het enige vakgebied waarin ze elkaar kunnen vinden hun gezamenlijke interesse voor de alternatieve geneeswijze homeopathie.

Hoewel ze allebei van het plattelandsleven houden, leven Elizabeth en Charles eigenlijk op twee verschillende planeten. Zij houdt haar hart vast wanneer haar oudste zoon zichzelf voorstelt als ‘een politiek dissident’ in plaats van controversiële onderwerpen te vermijden, zoals de koninklijke traditie dat vraagt. Zij betreurt het feit dat Charles, een fervente aanhanger van de dalai lama, de Chinese leiders vergelijkt met ‘wassen mummies’ tijdens de teruggave van Hongkong in 1997. Zij maakt zich zorgen wanneer hij impliciet kritiek levert op de conservatieve regering door het in 1985 op te nemen voor de minst bedeelde bevolkingsgroepen van het koninkrijk. De fout van Charles is volgens Elizabeth dat hij alleen zijn hart volgt en zijn zin doet. Hij heeft uitgesproken meningen op het vlak van ecologie en bestookt de regering met brieven waarin hij soms controversiële meningen over de werking van het land verdedigt. Onderzoek naar zijn humanitaire trusts, zijn stichtingen ten voordele van de mensen die in de marge van de maatschappij leven, laat een idealistische maar praktische man zien. Traditioneel maar radicaal. Op zijn domein Highgrove heeft hij The Sanctuary gebouwd, een kleine boeddhistische tempel met Tibetaanse klokken. Een oase van rust waar altijd kaarsen branden. Moeilijk voor te stellen in Buckingham Palace.

Sinds zijn prilste kindertijd is het contact met zijn vader altijd moeizaam verlopen. De tijd heelt alle wonden, maar niet in dit geval. Integendeel zelfs. Ja, ze hebben allebei een harde opvoeding genoten in een Schotse kostschool en in de Royal Navy. En net als ‘papa’ laat Charles zijn gevoelens niet zien. Maar daar houdt de gelijkenis dan ook op. Prins Charles heeft behoefte aan bevestiging, hij is te kwetsbaar, te emotioneel, te veel begaan met zijn eigen persoon: de hertog van Edinburgh veracht deze karaktertrekken. De echtgenoot van de koningin, lichtgeraakt, stijf en autoritair, beschouwt zijn oudste kind als ‘gemaakt en extravagant’ en hij heeft volgens hem ‘niet de toewijding en discipline om een goede koning te worden’, zegt een vroegere raadsheer van het hof. Bovendien heeft Philip prins Charles de publicatie van zijn ‘officiële’ biografie door Jonathan Dimbleby in 1994 nooit vergeven. In het zeshonderd bladzijden tellende boek over zijn saaie leventje, gaf hij kritiek op het gebrek aan vaderliefde en werd de hertog voorgesteld als een wrede, lompe en onrechtvaardige man. Nog erger: Charles beschuldigde zijn vader ervan hem in 1981 verplicht te hebben met Diana in het huwelijk te treden omdat hij bezorgd was dat zijn zoon van voorbij de dertig nog altijd vrijgezel was. Daarbij komt nog het desastreuze gevolg van zijn onthulling op televisie van het slippertje met Camilla Parker-Bowles ‘waarna het huwelijk onomkeerbaar veroordeeld was’. ‘Een volwassene die klaagt dat zijn vader hem verplicht heeft te trouwen, dat is absurd’, luidt het antwoord van Philip.

* * *

Anne. – In vergelijking met Charles is Anne, een vrijgevochten dame, rustig en bedaard. Vermoedelijk heeft Elizabeth daarom een kalmere relatie met haar dochter dan met haar oudste zoon. Anne heeft het karakter van haar vader: bits, zelfs afstandelijk. Daardoor heeft ze een nauwe band met Philip.

Ik volg haar in een Londense school voor osteopathie tijdens de uitreiking van de diploma's. Er gaat een indruk van gecontroleerde kilte van haar uit en zij weigert handjes te schudden met de studenten. De pogingen van de meest volhardende studenten om haar aan het lachen te brengen, worden gestaakt. Anne heeft niet veel gevoel voor humor. Wat kleding betreft, is haar smaak weinig elegant. Net als haar moeder verkiest zij praktische kledij.

‘Kleine kinderen kussen is niet echt mijn ding’, zei ze ooit, ironisch verwijzend naar Diana, haar vroegere schoonzus. Dit belette haar echter niet een liefdadigheidsactie te leiden die haar de algemene bewondering opleverde van de top van het Save the Children Fund, het kinderfonds, en van een honderdtal andere liefdadigheidsinstellingen.

In 1992 is ze, na haar echtscheiding van kapitein Mark Phillips, opnieuw getrouwd met commandant Timothy Laurence, een vrolijke officier van de Royal Navy. Hij is vijf jaar jonger dan zij. Dit is het enige verschil tussen Elizabeth en Anne, die in haar gedrag erg op haar moeder lijkt. Net als Elizabeth II is haar taak haar op het lijf geschreven. Ze heeft conservatieve standpunten, zowel over seksueel gedrag als over vrouwenrechten of abortus. Ze is zeker geen groot spreker, noch een intellectueel: lichte muziek, spionageromans en televisie kijken zijn haar favoriete tijdverdrijf. De prinses drinkt niet en rookt niet. Zowel in Londen als in Berkshire, waar ze het rustige leven van de landelijke adel leidt, staat zij elke dag om zes uur op om een rit te paard te maken. In haar jeugd hebben de kranten, die ze nooit leest, zich uitgeleefd door haar te omschrijven als een halve jongen zonder sex appeal die dol is op dieren. Haar grote passie, paarden, deelt zij met haar moeder. Deze liefde voor paarden ligt dan ook aan de basis van haar eerste huwelijk met kapitein Mark Phillips, die niet van adel is. Ze was trouwens voorzitster van de internationale federatie voor de paardensport en heeft in die hoedanigheid ook gezeteld in het IOC. Ze speelt een vooraanstaande rol tijdens de voorbereidingen van de Olympische Spelen in Londen in 2012. Haar vader zei op ironische wijze over zijn lievelingskind: ‘Als het geen scheten laat of geen hooi eet, dan interesseert het haar niet!’ Anne is eigenlijk een van die Engelse vrouwen ‘met het hart van een man’ naar wie de Britten opkijken.

Van prinses Anne wordt gezegd dat ze een goede moeder is. Om haar kinderen een normaal leven te gunnen, heeft ze de prinselijke titels geweigerd die hen werden toegekend. ‘Mijn kinderen zijn niet prinselijk, de koningin is gewoon hun grootmoeder.’ In dit land, waar sport een vooraanstaande plaats inneemt, vertegenwoordigen haar zoon Peter, rugbyspeler, en haar dochter Zara, wereldkampioene paardrijden, een van de mooiste successen van de laatste generatie Windsors. In tegenstelling tot Charles klaagt Anne niet over gebrek aan moederliefde. Ze verdedigde haar moeder zelfs toen beweerd werd dat zij niet voldoende tijd aan haar kinderen besteed zou hebben.

De dochter van Elizabeth II, die erom bekendstaat geen blad voor de mond te nemen, is vandaag een van de populairste leden van de familie Windsor. Dat is de reden waarom Anne Windsor op de lijst staat van kandidaten voor het presidentschap als er een republiek zou worden gesticht.

* * *

Andrew. – Volgens wat men beweert, is Andrew de lievelingszoon van Elizabeth II. De moederliefde van de vorstin is zichtbaar in de tedere blik die zij haar zoon toewerpt op de vele foto's die hij van haar genomen heeft. Nergens anders ziet de blik van de koningin er zo teder uit. Haar tweede zoon is overduidelijk een echte man en ziet er goed uit. Dat laat de koningin niet onberoerd.

‘Randy Andy’ (Don Juandy) is lief, eenvoudig en heeft succes bij aankomende filmactrices en schoonheidskoninginnen. Hij had een stormachtige relatie met Koo Stark, een sterk gemediatiseerde pornoactrice.

‘Wij hadden het als eersten ontdekt. Maar dit leverde problemen op voor onze fotodienst, want we hadden van haar alleen maar foto's die niet konden worden afgedrukt onder een krantenkop’, herinnert Richard Stott zich, de toenmalige hoofdredacteur van The Daily Mirror. Ondanks een curriculum vitae dat niet binnen het koninklijke plaatje past, tolereerde de koningin het bestaan van Koo Stark. De jonge actrice maakte haar zoon gelukkig. Eigenlijk zijn de standpunten van Elizabeth wat seks betreft niet zo preuts als men beweert.

De natuurlijke uitstraling en zijn sportieve elegantie hebben veel tot de populariteit van Andrew bijgedragen. Zijn deelname als helikopterpiloot aan de Falklandoorlog in 1982 bezorgde hem een imago à la Top Gun, een film die gerust zijn fetisj genoemd mag worden.

In 1986 stapt hij in het huwelijksbootje met Sarah Ferguson, ‘Fergie’, een jonge vrouw van zesentwintig jaar, vol levenskracht, met koperkleurig haar en ronde vormen. Haar sentimentele verleden is bewogen. Bovendien is haar stiefvader, een Argentijnse polospeler, officier in het leger van de dictator Galtieri. Gelukkig is haar vader, majoor Ron Ferguson, de vroegere stalmeester van de koningin. Zij is niet de ideale schoondochter, maar is ‘aanvaardbaar’ voor de koningin, die haar toestemming geeft voor het huwelijk.

De huwelijksplechtigheid vervalt een beetje te veel in het volkse. De koninklijke koets die de jonggehuwden op huwelijksreis meeneemt, lijkt op een carnavalswagen met een enorme teddybeer op de voorzetel en achter aan het span de tekst ‘Vergeet niet te bellen’. De Windsors feesten erop los en onder het toeziende oog van de camera's en de vierhonderd miljoen televisiekijkers hangen zij de clown uit. De lijst van genodigden voor de plechtigheid in Westminster Abbey staat in schril contrast met de pracht en praal van de voorgaande huwelijken: minder gekroonde hoofden, meer sterren, acteurs, zangers en sportlui. Een gevaarlijke zet voor een eeuwenoude monarchie…

In augustus 1992 gaat het koppel uit elkaar op vraag van Fergie, die als redenen een ‘saai huwelijk’, de druk van de etiquette en de irritatie veroorzaakt door de populaire pers opgeeft. De koningin is ‘diep bedroefd’. Maar zo is het leven. Vier maanden later onthult een ontzettend schandaal a posteriori de crisis waarin het echtpaar zich bevindt: de pers publiceert topless foto's van de hertogin met de vurige haren. Op de foto's is te zien hoe ze, aan het zwembad van een villa in de streek van Saint-Tropez, op de teen van haar minnaar zuigt, de Texaanse miljonair John Bryan. De hertog wordt belachelijk gemaakt. Toch zet de koningin haar zoon niet aan tot een snelle echtscheiding. Elizabeth, die de hertogin niet meer kan dulden door haar weelderige levensstijl, haar krenterigheid en haar misprijzen voor de verplichtingen verbonden aan de koninklijke functie, geeft er de voorkeur aan dat de echtscheiding discreet, tactvol en met waardigheid verloopt. Uiteindelijk is de echtscheiding definitief rond in 1996. De voormalige echtgenoten blijven goed bevriend.

Wanneer hij in 2001 de Navy verlaat, benoemt zijn moeder de hertog van York tot hoofd van de organisatie ter bevordering van de Britse handel in het buitenland. Sommigen zien daarin de wens van de koningin om haar zoon een ‘baantje’ te bezorgen omdat hij blijkbaar op eigen benen wil staan na zijn uniform aan de haak te hebben gehangen. Met zijn ronkende titel op zak denkt Andrew de overheidsdienst te kunnen verlaten voor de particuliere sector. Maar aangezien hij geen enkele ervaring heeft in de zakenwereld, klikt het niet tussen de ex-officier en de bazen. Zijn uitstap naar de privésector met die ‘schijnheilige managers die een pak slaag verdienen’ valt in slechte aarde bij de City. Hij wordt ervan beschuldigd de meest prestigieuze golfterreinen van de wereld af te schuimen op kosten van de belastingbetaler door voor persoonlijke doeleinden gebruik te maken van de vliegtuigen van de RAF alsof het taxi's zijn. Aan zijn tegenstanders zegt de prins dat hij alleen zijn magere pensioentje van de marine en de gulheid van zijn moeder heeft.

‘Zijn belangrijkste troef is zijn naam. De monarchie verkoopt in de landen van het Gemenebest en het Nabije Oosten. Hij interesseert zich voor zijn taak en voert deze in alle ernst uit, zonder ooit te klagen’, schreef The Financial Times in een recent, nogal vleiend portret. Ondanks dit laattijdige eerbetoon van het grote economische dagblad heeft de koningin Digby Jones in dienst genomen. Het vroegere hoofd van het Britse patronaat moet hem in zijn taak bijstaan.

* * *

Edward. – De jongste telg van de familie heeft noch het aura van Charles, noch het mooie lichaam van Andrew, noch de uitzonderlijke onverschilligheid van Anne.

Edward heeft een parcours afgelegd dat typisch is voor de Windsors: het internaat van Gordonstoun in Schotland, geschiedenis studeren in Cambridge en de commando's van de Navy. De kandidaat-officier verloochent de traditie volgens dewelke de vooraanstaande leden van de koninklijke familie toetreden tot de strijdmachten en neemt in 1987 op opzienbarende wijze ontslag. Dit maakt de hertog van Edinburgh, voor wie Edward te veel aan de rokken van zijn moeder hangt, woedend. Aangezien hij de jongste is, heeft de koningin hem altijd beschermd. Zijn vertrek ontketent de speculaties van de pers: zou Edward homoseksueel zijn? Voor zover men weet, heeft hij geen vriendin. Hij stort zich op theaterproducties en de showbusiness, een wereld die homo's gunstig gezind is. Wanneer hij naar New York reist om er een van zijn vrienden, een acteur, toe te juichen, laat de pers doorschemeren dat de twee een verhouding hebben. Bij het verlaten van het theater wordt hij door de camera's belaagd en is hij verplicht openbaar te verklaren: ‘Ik ben geen homo. Hoe durft men zoiets te zeggen?’ Laat ons, bij gebrek aan bevestiging, maar absurde redeneringen maken. Wat als Edward homoseksueel was geweest? Zijn ouders zouden dit vermoedelijk wel aanvaard hebben. Er zijn genoeg homoseksuelen in Buckingham Palace. Maar een plotselinge en totaal onverwachte gebeurtenis maakt officieel een einde aan het debat: in 1999 treedt Edward in het huwelijk met Sophie Rhys-Jones, de dochter van een vroegere autoverkoper die nu banden exporteert naar Oost-Europa.

Heel wat moeilijker dan het uitreiken van een onderscheiding aan een van haar onderdanen is het kiezen van een adellijke titel voor haar eigen familie. Welke titel moeten prins Edward en zijn echtgenote krijgen? Hertog van Cumberland? Te Duits, aangezien die titel tijdens de Eerste Wereldoorlog werd afgeschaft om het huis van Hanover te straffen omdat ze meevochten in het leger van de Kaiser. Connaught? Onaanvaardbaar, want dit graafschap van de Ierse Republiek heeft de reputatie een schuilplaats te zijn voor sympathisanten van het Iers Republikeins Leger. Clarence? Te macaber, daar de laatste hertog ervan verdacht werd Jack the Ripper te zijn geweest, de moordenaar van de straatmadeliefjes van Whitechapel. Cambridge, het heiligdom voor hogere scholing waar prins Edward geschiedenis studeerde? Te snobistisch op dit ogenblik. Sussex ten slotte? Te parvenu.

Uiteindelijk blijft alleen nog Wessex over, opgediept uit de archieven… Het voordeel is dat het vereeuwigd werd door Thomas Hardy, de grote romanschrijver uit de negentiende eeuw. Eén probleem: het graafschap van Wessex bestaat al negenhonderd jaar niet meer. Een beetje zoals het bisdom Parthenia in Noord-Afrika, gecreëerd door het Vaticaan om zich te ontdoen van monseigneur Gaillot, de rebelse bisschop van Evreux. Edward krijgt een lege doos en heeft daarover ook zijn beklag gemaakt. De koningin belooft hem, als goede moeder, de titel van hertog van Edinburgh. Maar voor hij die krijgt, moet haar echtgenoot eerst sterven.

Tot ieders verbazing houdt het koppel, dat een kind heeft, stand. De eer is gered. Paradox: Edward zou de vloek van de echtscheiding die op de koningskinderen rust wel eens kunnen verbreken.

Zijn loopbaan als producer is echter een ramp. Het televisiespel It's a Knockout, waaraan Anne, Fergie, Andrew, John Travolta en Christopher Reeve deelnemen, is een flop. Men beschuldigt Edward ervan zijn familie in een handelszaak veranderd te hebben. Zijn eigen televisieproductiehuis kent al snel financiële problemen. En de publieke opinie verzet zich tegen de idee dat staatsfondsen de firma er weer bovenop zouden kunnen helpen. Hij verkoopt zijn bedrijf. De professionele loopbaan van de prins is afgelopen. Nu vertegenwoordigt hij zijn moeder tijdens kleinere evenementen en leeft hij op kosten van de koninklijke schatkist. Eens temeer heeft de koningin getoond dat het lot van haar kinderen haar niet onverschillig laat, zoals critici graag beweren.

* * *

William. – Hoe afstandelijk Elizabeth ook was ten opzichte van haar eigen kinderen, zij blijkt een liefhebbende grootmoeder te zijn voor haar kleinkinderen. Hoewel ze 's nachts niet opstaat om luiers te verversen of de fles te geven (daarvoor zijn er gouvernantes), ziet ze hen vaak.

Vanaf de dag na de dood van Diana, in 1997, richt Elizabeth II al haar aandacht op de opleiding van William, de tweede in lijn voor de troonopvolging. Hij is groot (1,90 meter), atletisch, knap en erg in trek bij de meisjes. Er zijn heel wat gelijkenissen met zijn grootmoeder. Er is de gereserveerdheid, de liefde voor het platteland en de interesse voor buitensporten zoals de jacht. Met een aangeboren plichtsbesef aanvaardt William zonder meer de verplichtingen van zijn toekomstige koninklijke functie. Toen hij op internaat zat in Eton, werd tijdens het traditionele zondagse tête-à-tête met de koningin bij een kopje thee zijn loopbaan besproken. De prins wenste zich in te schrijven in een landbouwschool om te leren hoe het hertogdom Cornwall, het domein van zijn vader, de prins van Wales, beheerd moet worden. Maar hij schikte zich naar de wens van zijn grootmoeder en koos voor een loopbaan in het leger. In Sandhurst nam hij deel aan het examen voor kandidaat-officier. In Eton werd hem de zin voor leiding al bijgebracht. Hij heeft er ervaring opgedaan met menselijke relaties en leefde er al in een gemeenschap. In de ogen van de koningin heeft hij alles in huis om een goede koning te worden.

Dit wordt ook bevestigd op die verschrikkelijke 31ste augustus 1997, enkele uren na de aankondiging van het tragische overlijden van Diana. Halverwege de maand augustus had de koningin William en Harry uitgenodigd om samen met hun vader de vakantie door te brengen in Balmoral in Schotland. In de sombere Highlands vernamen de kinderen dat hun moeder het slachtoffer was geworden van een ongeval. Als er een beeld is dat in het geheugen gegrift zal blijven, dan is het wel dat van de jonge prins die onbewogen en onverstoorbaar de situatie meester blijft. Tijdens de kerkdienst in de kleine kapel van Crathie, vlak bij het kasteel, kan alleen een lichte glans in zijn nauwelijks vochtige ogen waargenomen worden. Ingehouden emotie en een zekere onbuigzaamheid in zijn houding. In tijden van tegenspoed reageert William met de gereserveerdheid waar we zo vaak getuige van waren bij Elizabeth II.

Sinds de dood van zijn moeder heeft de toekomstige William V een echte fobie voor journalisten ontwikkeld. De koningin begrijpt haar kleinzoon, maar is er zich van bewust dat het onmogelijk is om aan de aandacht van de media te ontsnappen. De beproeving valt William zwaar. Hij is erg verlegen. Zodra hij een reporter opmerkt, klapt hij dicht als een oester. Dit had een van de redenen kunnen zijn dat hij zich terughoudend had kunnen opstellen om de publieke rol te spelen die zijn grootmoeder hem wil zien opnemen. Maar daar is niets van aan. Op aanraden van de koningin stelt hij zich geleidelijk aan open voor de media. Met zijn vader of broer aan zijn zijde geeft hij zijn eerste interviews. Op het uitdrukkelijke bevel van de koningin, eist hij dat men hem niet langer aanspreekt met het familiaire ‘Wills’ maar wel met ‘Zijne Koninklijke Hoogheid’. Hij neemt zijn rol op.

William is Elizabeths oogappel. Haar kleinzoon heeft een dubbele persoonlijkheid. Hij is serieus, net als zijn vader, en koestert de goede oude, traditionele waarden van zijn kaste. Ook gelooft hij in de pracht en praal van het koningshuis. In intieme kring is hij anders, veel meer ontspannen. De glimlach die voorzichtig op zijn gezicht geschetst lijkt, verbergt een gevoeligheid die is aangepast aan onze tijd. Als aristocraat van koninklijken bloede genoot William zowel een Engelse (Eton), een Schotse (St. Andrews), als een internationale (Sandhurst) opleiding. De prins speelt een vooraanstaande rol in het rugby van Wales.

* * *

‘Welke fouten hebben wij gemaakt?’ De koningin moet zich deze vraag vaak hebben gesteld bij de huwelijksdrama's van haar kinderen. Zelfs de meest fervente aanhangers van Elizabeth II erkennen dat de opvoeding van haar nageslacht niet haar grootste succes was. Volgens hen dragen de koningin en haar echtgenoot indirect een groot deel van de verantwoordelijkheid voor het onvermogen van hun kinderen om een geslaagd huwelijksleven te leiden. De stijfheid van het protocol heeft hen de affectie ontnomen die ieder kind normaal toekomt. Zodoende waren ze niet in staat om een duurzame sentimentele relatie aan te gaan.

De uitleg ter verontschuldiging van de vorstin is wat hij is. Het leven aan het hof laat geen plaats voor tederheid binnen het gezin. Alles is tot op de minuut gepland en wordt uitgevoerd in overeenstemming met een uiterst strikt protocol. Er is dus geen sprake van – zelfs niet voor de leden van de koninklijke familie – om even binnen te wippen in het koninklijke bureau. ‘Goedemorgen mama, hoe gaat het vandaag?’ hoort er niet bij. Als zij hun moeder willen zien, moeten de kinderen dit schriftelijk aanvragen, zoals het hoort. Wanneer prins Charles zijn moeder ontmoet, kust hij haar op beide wangen en geeft hij haar vervolgens een handkus. Dochter Anne maakt altijd een buiging. Uit gewoonte buigt zij voorover en gaat ze even door de knieën om haar respect te uiten, zelfs wanneer ze haar aan de telefoon spreekt. Wanneer Elizabeth haar kinderen wil uitnodigen om samen te eten, stuurt zij een page met een bericht getekend ‘Mummy’. Dit is vermoedelijk niet zo verschillend van wat aan een ander Europees hof of in andere voorname families gebeurt. Maar in Buckingham Palace staat het protocol, dat zich door de eeuwen heen heeft ontwikkeld, op gelijke voet met religie. In haar biografie Elizabeth R geeft Elizabeth Longford een beschrijving van de kinderkamer in Buckingham Palace waar ouders van vandaag kippenvel van krijgen: ‘Buitenissigheden werden niet getolereerd, evenmin als grillen en gulzigheid. Men at veeleer brood met boter dan taartjes, de borden moesten leeg zijn alvorens de volgende gang werd geserveerd en de kleren moesten normaal versleten zijn alvorens deze werden weggegooid.’ Toen prins Charles de riem van zijn hond verloor, stuurde de koningin hem terug naar buiten met de woorden: ‘Kom niet terug zonder. Riemen kosten veel geld.’ De voeding was in die mate sober dat het versterkende eten in het internaat van Gordonstoun prins Charles maagpijn bezorgde.

Zij die de verdediging van de koningin op zich nemen, benadrukken dat zij, tijdens de vier jaar die de troonsbestijging voorafgingen, haar kinderen toegewijd was, aangezien zij ‘een halfuur 's morgens en een uur 's avonds met hen doorbracht in de koninklijke kinderkamer’. Correct, maar ze bracht meer tijd door in het gezelschap van haar honden en paarden. Zodra ze koningin was, namen de last die haar taak met zich meebracht en het plichtsbesef haar helemaal in beslag. Bewijs: na Charles en Anne, die net voor de kroning geboren zijn, zal men zeven jaar moeten wachten op een nieuwe zwangerschap. Deze periode komt overeen met haar leertijd als koningin.

Ondanks het excuus van haar taak heeft Elizabeth zich ook vaak erg onhandig gedragen. Toen de koningin en de hertog terug thuiskwamen na zes maanden rondreizen in de Commonwealth tussen 1953 en 1954, wachtte Charles, toen vijf jaar oud, hen beneden aan de trap op. Zijn ouders liepen hem straal voorbij. Het kind gooide zich huilend in de rokken van zijn grootmoeder. En wanneer de kroonprins toen hij zeventien was, een gevoelige leeftijd, een jaar doorbracht in een verloren dorp in het Australische eucalyptuswoud, zou zijn moeder, zo beweert men, nooit bij zijn gastvrouw geïnformeerd hebben hoe het met hem ging.

Elizabeth II was zesentwintig jaar oud toen ze de troon besteeg, absoluut niet voorbereid om deze taak op zich te nemen. De kinderen werden opgeofferd voor de plicht. Het resultaat is een onevenwichtige familie waarvan de leden weinig met elkaar gemeen hebben. Ze hebben geen nauwe banden, deels te wijten aan het feit dat ze erg verschillend zijn. Welke gelijkenissen zijn er tussen Charles, een gevoelige, weifelende en vooruitstrevende ziel, en zijn zus Anne, die geen twijfels toelaat en vijandig staat tegenover elke verandering van het instituut? Of tussen Andrew, de mooiprater die alleen interesse toont voor golf en mooie meiden, en Edward, geblokkeerd en pompeus? Niet veel, behalve dan een goede dosis arrogantie, egoïsme en het gedrag van verwende kinderen die voor alles hun eigen zin doen.

De koningin kan haar kinderen onmogelijk begrijpen. Uit schaamte of uit onverschilligheid geeft zij er de voorkeur aan om haar ogen te sluiten voor hun uitspattingen. Ze is op de hoogte van hun buitenechtelijke avonturen, maar weigert tussen te komen, met de bekende rampzalige gevolgen als resultaat.

Prins Philip, die geen bedenkingen heeft bij de opvoeding van zijn nageslacht, verklaart: ‘Wij hebben ons best gedaan.’