Les 7: respect voor de lezer - lever een verzorgde en toegankelijke tekst

Een goede beleidstekst is verzorgd. Dat betekent uiteraard dat spelling en grammatica in orde zijn, maar ook dat de zinnen beantwoorden aan het stijlideaal van elke goede tekst: eenvoudig, nauwkeurig en levendig. Wissel dus korte en lange zinnen af. Vermijd woorden die niet elke lezer direct begrijpt of leg ze, als het echt niet anders kan, direct uit. Hanteer dezelfde termen wanneer je hetzelfde bedoelt. Laat geen begrippen zomaar de tekst binnenvallen, maar introduceer ze waar nodig. En, gouden regel uit de journalistiek: roep geen vragen op die je niet beantwoordt.

Laat ook zien dat je respect hebt voor de lezer, die in zijn drukke leven tijd moet vrijmaken om te begrijpen wat jij te vertellen hebt. Meld meteen bij de start wie de afzender en de beoogde lezers zijn. Houd de alinea’s overzichtelijk van lengte en geef elk hoofdstuk en elke paragraaf een inhoudelijke kop. Zoals in de krant. Daar staat: ‘Kabinet bezuinigt drie miljard’. En niet, zoals in veel beleidsteksten: ‘Wat doet het kabinet?’ of ‘Financieel beleid kabinet’. Een beetje lezer wil al snel een eerste indruk krijgen van de inhoud. Zijn je hoofdstukken langer dan enkele pagina’s, geef ze om diezelfde reden ook een lead, de essentie van het verhaal in een paar zinnen. Elk wat uitgebreider krantenartikel begint ermee, om de lezer te boeien en van dienst te zijn.

Ook hier geldt dus: laat zien dat je de belangen van de ander begrijpt. Zelfs wie de volgende morgen gevierendeeld moet worden, zal zich dan als volwaardig lid van de samenleving behandeld voelen. Het belangrijkste dat een ambtenaar kan bereiken, aldus rechter Tie.

Oefening van de schrijver die lezer wordt

Werk aan je tekst tot je volkomen tevreden over jezelf bent. ‘Dat mensenhanden dit kunnen maken’, is de gewenste verzuchting. Leg de tekst dan weg, minstens enkele dagen. Boek een hotelkamer in Maastricht. Of in Groningen, als je in Maastricht woont. Verpak een printje van je tekst in een plastic tas, bind die achterop je bagagedrager en fiets naar het hotel dat je hebt geboekt. Alleen. Bekijk de stad. Drink teveel, je bent er tenslotte eens helemaal uit en niemand die aan je hoofd zeurt. Zoek tijdens je wandelingen door de stad een café met een leestafel. Ga daar de volgende morgen heen en lees je tekst. Houd een rood potlood bij de hand.

Rood potlood: ‘Geconcludeerd zou kunnen worden dat zorgvuldige monitoring en evaluatie onontbeerlijk zijn voor een verantwoorde realisatie’. Groen potlood: ‘De minister legt tijdens de uitvoering van het project jaarlijks verantwoording af over voortgang en resultaten.’

Je kunt ook wachten op een moment dat je weinig over jezelf te spreken bent. Pak dan je briljante tekst en leg daar tijdens het lezen het volgende lijstje naast.

Checklist voor de schrijver als lezer

Begrijp ik wat er staat?

Zijn de termen consequent gebruikt?

Zijn begrippen voldoende geïntroduceerd?

Worden alle opgeroepen vragen ook beantwoord?

Vertellen koppen, tussenkoppen en leads het verhaal?

Is de tekst eenvoudig, nauwkeurig, levendig en verzorgd?

Is de tekst opgemaakt in duidelijke blokken?

Waar zitten nog holle woorden, vaagheden, overbodige voetnoten, onbegrijpelijke afkortingen en vaktermen, dubbele ontkenningen en te lange, ingewikkeld geconstrueerde zinnen? Kortom: kan het vlotter? (Ja, dat kan!)

En de spelling: is deze tekst nou de ‘peiler’ of de ‘pijler’ van meer begrip en waardering?

Tips:

Het Groene Boekje moet eigenlijk op je bureau liggen, maar je kunt het gelukkig ook raadplegen op www.nederlandsewoorden.nl.

Van Dale staat op www.vandale.nl/opzoeken/woordenboek.

Bestel de Schrijfwijzer van Jan Renkema nú op www.sdu.nl. Voor het snelle advies: http://taalunieversum.org van de Nederlandse Taalunie en de taaladviesdienst van het Genootschap Onze Taal op www.onzetaal.nl.